Eldiń múlkine qol salǵandardyń shetke asyrǵan aktıvterin tabandy túrde elge qaıtarýǵa nıettimiz
Amerıka Qurama Shtattarynyń otyz besinshi prezıdenti Djon Kennedı «Amerıka maǵan ne beredi emes, men Amerıkaǵa ne beremin» degen qaǵıdany ustanǵan eken. Damyǵan derjavalar sanatyna ený úshin osyndaı almaǵaıyp zamanda otanshyldyq maqsat-múdde aýadaı qajet ekeni aıqyn.
Bilgir sheshen Syrym Datuly «Men aǵaıyndy ekeýmin: bireýi – ózim, ekinshisi – halqym» depti. Taýyp aıtylǵan ulǵatty sóz. Osyǵan qarap buqara men bılik birlesip is qylsa, tirlik ónetinin baıqaımyz. Sondyqtan eldegi áleýmettik ekonomıkalyq ózgeris pen tyń bastamalar tóńireginde oı qozǵaýdy jón sanadyq. Osy jáne ózge de ózekti máseleler jaıynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty Ermurat BAPIMEN suhbat qurǵan edik.
Memleket isi barshaǵa ortaq
– Ádiletti Qazaqstan ornap kele me?
– Bizdiń qoǵam jáne halyq shynynda da jańa ári Ádiletti Qazaqstan ornatýǵa múddeli desek, sonyń eń basty alǵysharty – teńdik ornatý bolyp sanalady. Osy ýaqytqa deıingi júrip ótken soqpaǵymyz aıtylmasa da uǵynyqty. Shynyn aıtý kerek, buǵan deıin jeke bastyń qamyn alǵa shyǵaryp alǵan edik. Bunyń arǵy jaǵynda talaı dúnıe jatyr. Sondyqtan avtokratıaly júıeden tazartylyp, jańa kózqarastarmen ilgerileı berý qajet. Óıtkeni, munsyz bir qadam da jyljý qıyn. Sol sebepti de, ádiletsizdik ábden eńsesin basqan jurtty ádilettilik tabatyndaı jaǵdaıǵa jetkizý kerek. Dálirek aıtsaq, halyq zań oryndarynan, kúshtik qurylymdardan aqıqattyń aldaspanyndaı bolatyn ádiletti qoǵam qurýǵa umtylysty is júzinde kórýi tıis.
Negizinen halyq zańnyń negizinde óz múddesin qorǵaı bilgeni jón. Baıaǵydaı «barmaq basty, kóz qysty» nemese «jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq» sıaqty oǵash, odaǵaı ádetten arylý qajet. Qarapaıym adamdarda qalaıda ádiletke qol jetkize alatyndaı senim, múmkindik bolýy shart. Qazirgi jańa ádil qoǵam qurýǵa talpynǵan nıetimizdiń barlyǵyna nur jaýǵaı. Osy arada shapalaq bir qoldan shyqpaıdy degimiz keledi. Árkim óz hal-qaderinshe osyǵan atsalyssa ıgi. Bireýdiń yqpalyna kirmeı, bolashaqqa nyq qadam basýdyń alǵy sharttary jasalýy qajet-aq. Ásirese, el damýynda jastardyń úlesi, tıgizer paıdasy zor bolǵany abzal. Jalpy Ádiletti Qazaqstan uǵymy atyna zaty saı qurylýy qajet dep oılaımyn.
Ekonomıkaǵa qalypty dınamıka kerek
– Prezıdent Joldaýynda ekonomıkalyq baǵytqa aıyryqsha basymdyq berilgeni belgili. Halyq qalaýlysy retinde Siz taǵy naqty qaı salaǵa basymdyq bergen durys dep oılaısyz?
– Bizdiń elde áldebir salany damytaıyq, qalǵany tura tursyn degen jańsaq pikir bolmaı-aq qoısyn. Ondaıdyń qajeti de joq. Búkil eldi, barsha qoǵamdy onyń ekonomıkalyq saıasatymen birge qamtamasyz eteıik. Árıne, eń birinshi kezekte búgingi tańdaǵy qymbatshylyq pen kedeıshilikti sheginen asyrmaýdyń áreketi aldyńǵy orynda turýy tıis. Sol úshin de ekonomıkalyq salaǵa basymdyq bereıik. Sonymen birge, eptep-eptep saıasat, rýhanı ómir, áleýmettik salada da óz baǵyt-baǵdarlarymyzdy, ornyqty maqsat-isterimizdi qolǵa alǵanymyz jón. Taıaqtyń eki ushy bolatyn bolsa, qos tarapty da qapyda qaldyrmaıyq.
Eldegi ekonomıkalyq ósim belgili bir dınamıkaǵa saı birqalypty hám udaıy ósip, joǵarylap otyrý qajet dep bilemiz. Osy atalǵan qarapaıym qaǵıdalar halyqtyń belgili bir talabyna saı ósip otyrsa utar upaıymyz eselene túspek.
Syrttan qaıtqan qarjyny el nesibesine jumsaıyq
– Shetel asqan aktıvterdi qaıtarý isi qalaı júzege asyp jatyr?
– Qazaq Parlamentinde osy bir aıdyń tóńireginde syrtqa ketken aktıvterdi qaıtarý týraly zań qabyldandy. Endi zań bar, sonyń tájirıbelik turǵyda júzege asyrylý máselesi qalaı bolatyndyǵy alańdatatyny da jasyryn emes. Qurylǵan komııssıanyń nendeı ister atqaryp jatqandyǵy beımálimdeý.
Memleket basshysynyń aldymyzǵa qoıǵan qaǵıdaty – ádilettilik ornatý bolatyn. Osy iske jumyla kirisken jón. Eldiń múlkine qol salǵandardyń shetke asyryp jibergen aktıvterin tabandy túrde elge qaıtarýǵa nıettimiz. Bul baǵytta atqarylatyn ister bir sát bolsyn tolastamaýy qajet. Sonymen qatar, ashyq ári adal jolmen jumys jasalatyndyǵyn ashyp kórsetkendi quptaǵan bolar edik. Syrttan qaıtqan qarjyny eldiń qazynasyna quıyp, halyqtyń talap-tilegine, murat-múddesine saı jumys istete bileıik. Sondaı-aq, eldiń alǵa qaraı damýyna da qaıtarylar qarajattyń septigi mol.
Birtindep ıgi isterdiń sheti qylań berip keledi. Birshama ózgerister aýrasy baıqalady. Alaıda, aýyz toltyryp, jyrǵatyp bálen-túgen deı almaımyz. Bárin ýaqyt kórseter.
Til máselesi túbi bir sheshiledi
- Májiliste Memlekettik tilge qatysty qazaq qoǵamyn alańdatqan máseleler qarala ma?
– Til máselesi tek bizge tirelip turmaǵanyn bilesizder. Qazirgi geosaıası ahýal shatqaıaqtap tur. Bul geosaıası jaǵdaıdy ýshyqtyrýdyń quralyna aınalyp ketti. Teńselip turǵan zamanda ár qadamdy ańdap basý qajet. Tuspaldap aıtqanda, soltústiktegi aıýdyń shekesi qyzyp turǵan shaqta, onyń shamyna tımeıtindeı, baıqampaz adam baıqaıtyndaı úlken tirlikter jasalyp jatyr dep oılaımyz.
Búginde qazaq halqynyń sany 70%-dan asty. Bizde oń damý úrdisi bar. Qazirgideı aýmaly-tókpeli ýaqytta qalyptasqan tynyshtyqty teńseltip jibermeıik. Bizge tynyshtyq qajet. Osy turǵyda saıası bılik baıqampazdyq pen saqtyq tanytyp otyr dep oılaımyn. Til máselesi kópke sozylmaıdy, túbi sheshiledi. Birneshe jyldyń ishinde oń nátıjege jetemiz degen senim bar.
Oń tendensıalar baıqalady
– İrgemizdegi qyrǵyz aǵaıyndar memlekettik tildi mindetteıtin zań qabyldaǵany belgili. Kórshiles el parlamentindegi bul úrdis jaıly oı-pikirińiz qandaı?..
– Parlamenke kelgeli baıqaǵanymyz, ekonomıkalyq-áleýmettik salada orys tilin qoldanýdyń úles salmasy 70%-dy quraıdy eken. Moıyndaý kerek, memlekettik saıası qarym-qatynas tiliniń de kórsetkishi osyndaı bolyp tur. Bul máseleni Konstıtýsıadaǵy 7 baptyń 2-tarmaǵyn alyp tastaý arqyly sheshýge bolar edi. Biraq bir jaǵynan, mundaı shuǵyl árekettiń eldegi damýdyń qazirgi jaı-kúıine nuqsan keltiretini de sezilip tur. Áıtpegende, memlekettik qyzmetke qazaq tilin bilmeıtinderdi qabyldamaıtyn zań shyǵaryp, sol arqyly til máselesin sheship tastaı alatyn edik.
Memlekettik tildi bári birdeı biletin, onsyz memlekettik qyzmet isteı almaıtyn jaǵdaı túbi bir ornaıdy. Álginde aıtqanymdaı til máselesi kóp uzatpaı sheshimin taýyp qalar. Qazir Májilistiń 95%-y tek qazaqsha sóıleıdi. Qazaq tiline baılanysty oń tendensıalar Parlamentten bastaldy. Endigi iske bereke berip, sátin salǵaı. Buıyrsa, bul ıgi ózgeris memlekettik baǵdardyń basqa da salasynda ret-retimen jandanbaq. Osy kúni Parlament qabyrǵasyna kelgen mınıstrler, jalpy ákim-qaralar tek qana qazaqsha esep berýge tyrysatyn boldy. Buny depýtattardyń qazaqsha sóıleýge qatysty talapty kúsheıtýimen baılanystyramyz.
Qazaq elinde qazaq tiliniń mártebesi jerde qalmaıdy. Ýaqyttyń ózi biraz máseleni kún tártibine alyp keledi. Eldiń ishinde qazaqsha sóıleıtin azamattar, jastardyń qatary artyp barady. Bul qýanarlyq jaǵdaı. Endigi kezekte kásibı túrde qazaq tiliniń qoldanys aıasy ulǵaıady degen úlken úmit pen senim bar.
Jastarǵa qamqor bolaıyq
– Jastar saıasaty – memlekettiń mańyzdy baǵdary. Bul baǵyttyń qazirgi jaı-kúıin qalaı baǵalar edińiz...
– Qazir jastarymyzdyń kóbi elden jyraqta, syrtta bilim alyp, jumys ta istep júr. Olardy qazir qaqpaılap ustaı almaspyz. Dál búgingi ekonomıkalyq jaǵdaıda máseleni túbegeıli sheshemiz dep kesip aıtý muń. Jastarymyz jaqsy bilim alatyn, jumys istep, tabys tabýǵa jaıly elderge umtylady, tirlikke táýir elge barýǵa yntyq. Qarakózderimiz aldaǵy ýaqytta da ózine jaǵdaı jasaı alatyn qoǵamǵa qaraı bet bura beretindigi anyq. Bul rette patrıottyq sezimdi kúsheıtýdi, Otanǵa, týǵan jerge degen súıispenshilikti nasıhattaýdy myqtap qolǵa alǵan durys. Sol úshin de el bolashaǵy úshin qyzmet etýimiz kerek. Eń basty talap osy. Eldegi ekonomıkalyq, turmystyq áleýmettik jaǵdaı jaqsarǵan kezde óz memleketine, óziniń eline qyzmet etýge yntaly jastar kóbeıedi. Jas urpaqqa qamqor bolsaq, olar elge qyzmet etpeı qoımaıdy.
Qazaq memleketiniń jarqyn bolashaǵy siz ben bizge tikeleı baılanysty. Biz úshin jer ǵalamsharyndaǵy jalǵyz jumaq, ol – Otan, týǵan el, aǵaıyn.
Suhbattasqan Oljas JOLDYBAI.
"Almaty-akshamy", №146, 7 jeltoqsan, beısenbi, 2023 jyl