Sulýlyq degende biz kóbine syrtqy kelbetke mán beremiz. Jigitter jaǵy qasy-kózi qıylǵan, symbaty kelisken arýdy kórse, moıyn burmaı ótpeıdi. Adamnyń bári kórikti emesi taǵy ras. Biraq has sulý bolmasańyz da, qarapaıym júris-turysyńyzben, tipti otyryp-turý etıketimen de kórkem bola alasyz. Endeshe, búgin sol jóninde az-kem aıtaıyq.
SÁLEM!
Ádeptilik – amandasýdan bastalady. Ádette, jasy kishi nemese úlken bolsyn, syrttan kirip kelgen adam birinshi bolyp sálemdesýge tıis. Eki adam bolyp kele jatqanda, qasyńyzdaǵy kisi sizge beıtanys bireýmen amandassa, sizdiń de amandasqanyńyz jón.
Daýsyńyz ben kúlkińiz de sizdi sulý ete alady. Túsiniksiz ári jyldam sóıleý, aıqaılap, daraqylana kúlý kórikti degen qyzdy da jaǵymsyz etip kórsetetini sózsiz. Jáı sóıleý kerek eken dep sybyrlap sóıleý de jón emes. Mundaıda asyqpaı, sózdi anyq aıtyp, durys túsindire bilý de mańyzdy.
Birinshi júzdeskende aldymen er adam amandasýy qajet. Al áıel adam iltıpat kórsete basyn ızeýine, jymıýǵa nemese qolyn usynýyna bolady.
Kóshede er adam áıeldiń sol jaǵynda júredi. Al áskerı qyzmetkerlerdiń oń jaqta júrýine bolady, áskerı amandasýǵa ázir bolýy úshin.
TÁRBIE
Qoǵamdyq kóliktemiz. Janymda otyrǵan áıel áldekimmen bar daýsymen sóılesip otyr. Quddy úıinde nemese ońasha otyrǵan sekildi.
– Áı, Mako deımin, men saǵan qazaqsha aıtyp turmyn ǵoı, Tóle bıdiń boıymen kele berseıshi. Tez kelesiń. Avtobýs aǵylyp jatyr. Bilmeımin. Kórmedim. Osy senderge ylǵı aıtamyn ǵoı, balanyń qolyna bermeńder dep, bir jerge tastaǵan shyǵar, durystap qarańdar, – dep uzaǵynan aǵytyldy beıtanys jolaýshy áıel.
Qarapaıym etıket qaǵıdasyna súıensek, telefonmen uzaq ári aıqaılap áńgimelesip turyp alý múldem durys emes.
Qoǵamdyq oryndarda emosıańyzdy tejeı bilińiz. Qatty sóılep nemese berile áńgime aıtý, mýzykanyń daýsyn qatty shyǵaryp tyńdaý tym artyq. Birinshiden, kópshiliktiń nazaryn aýdarasyz. Ekinshiden, bul sizdiń tárbıesizdigińizdi bildiredi.
KESHİKPEŃİZ
Basqany tyńdaı bilý – ónegelilik. Tipti, ózgeniń aıtqanymen kelispeı tura, ony sońyna deıin tyńdap shyǵý – tárbıeliliktiń belgisi.
Esik qaǵýdyń qajeti joq. Ásirese, jumys ýaqytynda áriptesińizdiń nemese basshyńyzdyń kabınetine esik qaǵyp kirý mindetti hám yńǵaısyz emes. Árıne, bul basa kóktep kirip barý kerek degen sóz emes, jáı ǵana «kirýge ruqsat pa?» dep kirgen ádeptirek.
Ýádelesken ýaqyttan eshqashan keshikpeńiz. Jaýapsyz adamdar ǵana keshigip júredi. Eger keshigetin sebep bolyp tursa, aldyn ala eskertip qoıǵan durys.
Eger bireý sizge til tıgizse, oǵan sondaı dórekilikpen jaýap berý shart emes. Daýys kótermegen abzal, onyń deńgeıine túspeńiz.
QOLSHATYR
Eki-úsh kún qatarynan jaýyn jaýdy. Tańerteń jumysqa kelgende bárimiz qolshatyrymyzdy ashyp, sýy kepsin dep kabınetke jaıyp qoıatynymyz bar. Sóıtsek, ol múldem durys emes, etıketke qaıshy eken. Iaǵnı qolshatyrdy ofıste nemese qonaqqa barǵan jerde ashyq kúıinde keptirýge bolmaıdy eken. Ony jınap, bosaǵaǵa ilip nemese esik kózinde qolshatyrǵa arnalǵan arnaıy qorap tursa, soǵan salyp qoıý kerek desedi.
Balańyzdyń bólmesine esigin qaǵyp kirińiz. Sonda ol da sizderdiń, ıaǵnı ata-anasynyń bólmesine esikti qaǵyp, rusqat surap kiretin bolady.
Lıftige birinshi bolyp er adam kiredi, al shyǵar kezde kim esik aldynda tur, sol birinshi bolyp shyǵady.
RAHMET
Aldyn ala eskertpeı qonaqqa barmańyz. Nandy qolmen bólý kerek. Eger sháı staqanǵa quıylsa, qasyqty ishinde qaldyrýǵa bolady. Al kesege quıylsa, qasyqty alyp tastaý kerek. Qantty qatty aralastyrmaıdy, ózdiginen erigenshe kútý kerek.
Qonaqta bolǵanda súrtinbes buryn súlgini qoldanýǵa bolatynyn, bolmaıtynyn úı ıesinen suraǵanyńyz jón.
Árdaıym alǵys aıtyp júrýdi umytpańyz. «Rahmet», «keshirińiz», «oqasy joq» syndy sózder de – ádeptiligińizdiń belgisi.
Osy qarapaıym qaǵıdalardy oryndap júrseńiz, jetistik ataýly da sizden alys bolmaıdy. Ári naǵyz sulý adam siz bolasyz.
Taqyrypqa oraı
AINA
- Adamnyń beti oń jaǵynan emes, sol jaǵynan qaraǵanda ádemirek kórinedi.
- Aına alǵashynda arıstokrattardyń atrıbýty bolyp sanalǵan. Óıtkeni, o zamanda aınanyń baǵasy teńiz kemesiniń qunymen para-par bolǵan. Al kópshilikke XIX ǵasyrda jete bastaǵan.
- Adam jeke sýretten góri toptyq sýretke sátti jáne ádemi bop túsetin kórinedi.
- XVIII ǵasyrda fransýz qyzdary qasyn tolyǵymen qyryp alyp tastap, ornyna tyshqan terisin japsyrǵan.
- Qytaıda tyrnaǵy uzyn qyzdar aqyldy sanalady.