Ermahan Ybraıymov – elimizdegi eń tıtýldy boksshylardyń biri. Ol 1996 jáne 2000 jyldary jazǵy Olımpıada oıyndarynda Qazaqstannyń Týyn eki ret kóterdi. Eki retinde de úıge oljaly oraldy. Atlantada qola júldeger atansa, Sıdneıde altyn júldege ıe boldy. Jýyrda boksshynyń qurmetine Almaty oblysyndaǵy olımpıadalyq daıyndyq ortalyǵynyń bazasynda qyzdar arasynda jasóspirimder týrnıri (7-shi) ashyldy. Aıta ketý kerek, ol sol jerde dırektordyń orynbasary qyzmetin atqarady. Jumys kestesiniń tyǵyzdyǵyna qaramastan Ermahan Saǵıuly suraqtarymyzǵa shynaıy yqylaspen jaýap berdi.
«Qazaqstannyń atynan shyqqan kim dep búkil álem kóz tigedi»
– Olımpıada oıyndarynda el baıraǵyn kóterip shyǵý úlken abyroı ǵana emes, jaýapkershiligi zor aýyr mindet te shyǵar, ıá?!
– Álbette, solaı. Tý ustap shyǵý úlken jaýapkershilik. Tý – jeńiske jeteleıtin sımvol ispettes. Sondyqtan bolar, baıraq ustap shyqqan sportshy kez kelgen startta jeńimpaz atanýy tıis dep beker aıtylmasa kerek. Menińshe, bul jón aıtylǵan sóz. Bizdiń ákelerimiz ben atalarymyz Uly Otan soǵysy maıdanynda qan tókti. Bireýdiń qolynan qyzyl jalaýdy kórgender ózin emes, ózgeni oılaýǵa tyrysty. Olar jeńiske jetý úshin, Otan úshin shabýylǵa shyǵyp kúresti. Atlanta qalasynyń olımpıadalyq aýylynda maǵan jańa egemendi memlekettiń týyn kóterip shyǵatynymdy aıtqan kezde tula boıym shymyr ete tústi. Erekshe tolqydym. Óıtkeni, Qazaqstannyń atynan shyqqan kim dep búkil álem kóz tigetini anyq? Ol kezde asa tanymal emes sportshy edim. Bul mindet Dáýlet Turlyhanovqa tıesili edi. Ony burynyraqta QR UOK Tý ustaýshy retinde belgilep qoıǵan-dy. Ol sol kezde Seýldiń júldegeri bolǵan (1988). Dáýlet Bolatuly respýblıkanyń olımpıadashylarymen birge AQSH-qa ketpes buryn el Prezıdentiniń qolynan elimizdiń týyn aldy. Kelgen jerimizge ornalasqan boıda ataqty balýannyń tańerteń jekpe-jegi bar ekenin bilemiz. Sondyqtan qazaqstandyq delegasıanyń sheshimimen tý maǵan senip tapsyryldy.
Aıtpaqshy, Dáýlet Bolatuly meni elimizdiń sport basshylyǵyna usynǵan edi. Bul máseleni QR Ulttyq Olımpıada komıtetiniń prezıdenti Amansha Seısenuly Aqpaev jáne sol kezdegi Qazaqstan Jastar jáne týrızm mınıstri Temirhan Myńaıdaruly Dosmuhambetovpen kelisti. Men jarystyń ashylý saltanatynda Kók baıraǵymyzdy alyp júrdim. Al Qazaqstanǵa oralǵanda ony el Prezıdentiniń qolyna tabystadym. Aıtpaqshy, osydan keıin eldiń turaqty tý ustaýshysy boldym desem de bolady. Bizdiń Kók baıraǵymyzdy Shyǵys Azıa Oıyndarynda, Azıa oıyndary men Ortalyq Azıa oıyndarynda da alyp shyqtym.
Eki mańyzdy jeńis
– Siz Atlantaǵa jas boksshy bolyp bardyńyz. Oljaly oralatynyńyzǵa senimdi boldyńyz ba?
– Ár sportshynyń júreginde sátti óner kórsetemin degen úmit oty bolady. Ol ýaqyt meniń el ishindegi biraz jarystarǵa qatysyp, tájirıbe jınaqtap alǵan kezim. Meniń qorjynymda eki mańyzdy jeńis boldy – Rımde ótken áskerı qyzmetkerler arasyndaǵy álem chempıonatynda jeńimpaz atandym. Sol jyly (1995) Tashkentte ótken Azıa chempıonatynda jeńiske jettim. Ábdisalan Nurmahanov meni QR Olımpıada quramasyna shaqyrdy. Meniń salmaǵymda (71 kg-ǵa deıin) basqa da laıyqty boksshylar boldy. Shyny kerek, Atlantaǵa medal alý úshin bardym. Biraq altyn úshin emes. Meniń salmaǵymda Alfredo Dýverhel esimdi óte myqty kýbalyq boksshy boldy. Eger onymen aldyn ala kezdessek, medal alý arman bop qalar edi. Biraq onymen jartylaı fınalda kezdestim. Teń jekpe-jek boldy. Biraq tóreshiler sheshim shyǵaryp, jeńisti kýbalyqqa berdi. Sodan keıin aqtyq márede ol amerıkandyq Devıd Rıdten jeńilip qaldy. Al men kórshi Ózbekstannan kelgen Kárim Týláǵanov sıaqty qola júldeger atandym.
– Bilýimizshe, siz Dýverhelden sol kúıi revansh almadyńyz. 1997 jylǵy álem chempıonatynda revansh alýǵa ábden jaqyn qalyp edińiz...
– Biz onymen tórt jekpe-jek ótkizdik. Sonyń bárinde kýbalyq jeńiske jetti. Durys aıtasyz, Býdapeshtte ótken álem chempıonatynyń aqtyq synynda ataqty qarsylasymdy jeńýge jaqyn qalyp edim. Biraq erte qýanyp qoıyppyn. Sońǵy sekýndtarda qarsylasym birneshe soqqy jasap, eń az upaımen jeńip ketti. Áli kezdesetinimizge senimdi bolyp edim. Jeńip te alar edim. Óıtkeni, biraz tájirıbe jınap aldym. Biraq sodan keıin óz salmaǵymda onyń basqa otandasynan basym túsip, jeńip aldym. Sonyń ishinde Sıdneıde ótken Olımpıadada da qurmet tuǵyrynyń birinshi satysyna kóterildim.
«Úmitińizdi aqtaımyn» dedim
– Rasynda da, qarsylastaryńyzǵa mursha bermeı, erekshe aıla-tásil qoldandyńyz...
– Tájirıbe birtindep jınalady. Bári birden bola qoımaıdy ǵoı. Biraz ter tóktim. Janymdy salyp shynyqtym. Túsimde únemi sý ishem, shólim qanbaıdy. Osylaısha kúndelikti tynbaı shynyqtym, eńbek ettim. Ár jattyǵý saıyn ózime degen senimdilik arta berdi. Bir bilerim, toqtaýǵa bolmaıdy. Jeńiske jetý úshin bir nárseni qıý kerek bolsa, men óz ýaqytymdy qurban ettim. Jarty kúnim zalda jattyǵýmen ótetin. Sıdneıge de altyn medal alý úshin bardym. El Prezıdenti maǵan Týdy tabystaǵan kezde: «Úmitińizdi aqtaımyn» dep edim. Sol sózimde turdym.
– Sıdneıdegi rıngke qaıta oralsaq…
– Sıdneıde bes jekpe-jek ótkizdim. Qarsylastarymdy jeńý ońaı bolmady. Ár jeńistiń artynda úlken eńbek pen kúsh jatyr. Óte saq bolýǵa týra keldi. Shynynda da, bizdiń 71 keli salmaq dárejemizde ótkizip alǵan ár soqqy jeńis tuǵyrynan kóriný múmkindiginen aıyrady. Qarsylastarymdy kezekpen jeńdim: sırıalyq Iýsýf Massa, venesýelalyq Helı Ianıs, kýbalyq Hýan Ernandes, amerıkandyq Sherman Lı Teılor men rýmyndyq Marıan Sımıon.
– Áıtse de, eń qıyn jekpe-jek qaısysy boldy?
– Sońǵysy. Rýmyn boksshysy óte kúshti qarsylas ekenin dáleldedi. Biz onymen teń dárejede sońyna deıin bardyq. Úshinshi raýndta soqqylar almasyp otyrdy. Men múmkindikti paıdalanyp, ashyq jekpe-jekke shyqtym. Óıtkeni, altyn úshin joǵaltar túgim joq. Úmitim aqtaldy. Soqqyny kóp berip, 25:23 esebimen jeńiske jettim. Olımpıada chempıony atanǵanymdy úıge kelgende, áýejaıda qarsy alǵanda bir-aq túısinip, sezindim. Bizben kezdesýge kelgen jankúıerlerdiń naqty sanyn bilmeımin. Olar kóp edi. Keıin bir jerden oqysam, bes myńnan astam adam kelgen eken.
Júz jylda bir týatyn jańa Golovkınderdi, Sattarhanovtardy tárbıeleý kerek
– Sporttyq mansabyńyzdy aıaqtaǵannan keıin Siz Qazaqstan quramasyn basqardyńyz. 2004 jylǵy Afına Olımpıadasyna sportshylardy jattyqtyrdyńyz...
– Oǵan deıin Aqtóbede boks mektebin ashtym. 2002 jyly kútpegen jerden QR Týrızm jáne sport agenttigin basqaryp kelgen Dáýlet Bolatuly Turlyhanovtan Qazaqstan quramasyn basqarý týraly usynys tústi. Turlyhanov: «Balýandardy Melnıchenko qabyldady, boksshylardy sen qabyldaısyń! Ekeýińniń de bedelderiń, jaqsy tájirıbeleriń bar» dedi. Kelistim. Ádettegideı, myqty óner kórsetý mindeti turdy. Eki altyn alýǵa úmitti boldyq. Ony Aqtóbeden álem chempıony Ǵalıp Djafarov (57 kelige deıin) jáne qaraǵandylyq Gennadıı Golovkın (75 kelige deıin) jeńip alýy kerek edi. Qalaı bolǵanda da, biz bárimiz olarǵa senimdi boldyq. Biraq bári biz oılaǵandaı bolmady.
Ǵalıp aldyn ala jekpe-jekte jeńilip, bolashaq chempıon Alekseı Tıshenkoǵa (Reseı) ese jiberdi. Fınalda Gena da soltústiktegi kórshimiz Gaıdarbek Gaıdarbekovti jeńe almaı, kúmis júldege qanaǵattandy. Ulttyq quramanyń aktıvinde qola medal boldy. Ony qaraǵandylyq jigit Serik Eleýov (60 keli) jeńip aldy. Al jeńis tuǵyryna Olımpıadanyń sońǵy sátinde kelgen tarazdyq Baqtıar Artaev kóterildi. Ol tek chempıon ǵana emes, Barker kýbogynyń ıegeri atandy.
Jalpy, Qudaı úshtikti jaqsy kóredi dep jıi aıtýshy edim. Olımpıada oıyndarynda úsh medal – altyn, kúmis pen qola – kez kelgen komanda úshin úlken jetistik.
– Búginde Olımpıadalarda ózbek quramasy túrli salmaq dárejesindegi medaldardyń jartysynan kóbin alýda. Buǵan ne deısiz?
– Qyzyǵasyń da qoıasyń. Biz de sondaı jetistikke jetý úshin bar kúshimizdi salýymyz kerek. Júz jylda bir ret týatyn jańa Golovkınderdi, Sattarhanovtardy izdeý kerek. Olardy tárbıeleý bar. Búgin bizde jańa bas bapker bar. Oǵan múmkindik bergenimiz jón. Alda Álem chempıonattary, sonyń ishinde 2027 jyly Astanada ótetini bar. Kóp suraqtyń jaýabyn sol kezde alamyz. «Burynǵy dástúrdi qaıtara alamyz ba?» degen suraqtyń jaýabyn da sol kezde kóremiz.
– Sizdiń oıyńyzsha, álemdegi boks tarıhynda eń myqty, eń ákki boksshy kim?
– Kóp oılanýdyń qajeti joq, álbette ol – Muhammed Álı.
– Al Qazaqstanda she?
– Serik Qonaqbaev. Meniń pirim de, úlgi tutatyn adamym da sol. Men odan asqan tehnıkalyq boksshyny kórgen joqpyn.