Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen ótken Almaty qalasyn damytý máseleleri jónindegi keńeste megapolıs ákimi Erbolat Dosaev bıylǵy 7 aıdaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq damý qorytyndysy týraly baıandama jasady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
«Almaty ekonomıkasy qarqyndy damyp keledi. Bıylǵy 7 aıynyń qorytyndysy boıynsha qysqa merzimdi ekonomıkalyq ındıkator 16%-ǵa ósti. Ósýdiń negizgi draıverleri – óńdeý ónerkásibi men saýda. İskerlik belsendilik ındeksi 54,7%-ǵa deıin artty», - dedi ákim.
Jyl basynan beri qala ekonomıkasyna 750 mlrd teńgeden astam ınvestısıa tartyldy. Tikeleı sheteldik ınvestısıalar aǵyny 35,8%-ǵa artyp, bıylǵy İ toqsanda 2,3 mlrd. AQSH dollaryna jetti. Jeke ınvestısıalar 5,3%-ǵa ósti.
Almaty memlekettik búdjettiń bas donory bolyp qala beredi. 7 aıdyń qorytyndysy boıynsha megapolıstiń úlesi 28,5%-ǵa deıin kóbeıdi. Jyl basynan beri memlekettik búdjetke shamamen 3 trln. teńge salyq, onyń ishinde respýblıkalyq búdjetke 46% ósimmen 2,14 trln. teńge salyq tústi. Qalanyń jergilikti búdjetke túsetin túsimderi 29%-ǵa asyra oryndalyp, 843 mlrd. teńgege jetti. 2023 jylǵy tamyzda qalanyń naqtylanǵan búdjetiniń shyǵys bóligi 1 trln 643 mlrd. teńge deńgeıinde bekitildi. Bul ótken jyldyń 1 qańtarymen salystyrǵanda 30,6%-ǵa nemese 385 mlrd.teńgege ósti. 2023 jylǵy 1 tamyzdaǵy jaǵdaı boıynsha jergilikti búdjet 99,4%-ǵa ıgerilgen.
Erbolat Dosaev ekonomıkanyń damýy 38 myń jańa jumys ornyn qurýǵa múmkindik bergenin atady. Bıylǵy shildede jyldyq ınflásıa 14,2%-ǵa deıin baıaýlady. Ákimdik naryqty qanyqtyrý jáne retteý úshin qabyldap jatqan sharalar aıasynda azyq-túlik ınflásıasynyń qarqyny bıylǵy qańtardaǵy 24,3%-dan 11,7%-ǵa deıin (áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary – 22,4%-dan 7,4%-ǵa deıin) edáýir baıaýlady.
Áleýmettik-ekonomıkalyq kórsetkishterdiń odan ári ósýin qamtamasyz etý úshin ákimdik Almaty qalasyn damytý baǵdarlamasy aıasynda basym salalardy damytýǵa mán berip, qala ekonomıkasyn ártaraptandyrý boıynsha jumysty jalǵastyryp keledi. Almaty ákimi buǵan deıin Memleket basshysy qoldaý kórsetken ındýstrıalyq aımaqtyń ekinshi kezeńin damytý jaıly baıandady. Qazirgi tańda 194 ga jer telimi satyp alyndy. Bıyldan bastap 40 mlrd teńgege ınfraqurylym salý kózdelip otyr.
Týrızmdi damytý megapolıs úshin basty basymdyqtyń biri bolyp tabylady. Prezıdenttiń osy tapsyrmasy aıasynda taý-ken klasterin damytýdyń sheber josparyn ázirleý bıyl jyl sońyna deıin bitedi. Týrısik qyzmettiń sapasyn arttyrýǵa erekshe nazar aýdarylady. Erbolat Dosaev 2025 jyldyń sońyna qaraı sheteldik týrıser sanyn 450 myńnan 600 myńǵa deıin kóbeıtý mindeti qoıylǵanyn atap ótti.
Qala turǵyndarynyń kúndelikti máselesin tıimdi sheshýdiń negizgi quraly memlekettik basqarýdy ortalyqsyzdandyrý bolyp tabylady. Búdjet kodeksine qajetti ózgerister engizildi. I kezeńde 2023 jylǵy 1 sáýirden bastap qalalyq deńgeıden aýdanǵa 15 fýnksıa berildi (joldardy aǵymdaǵy jóndeý, ınjenerlik jelilerdi salý jáne jańǵyrtý, halyqtyń áleýmettik osal sanattaryna qoldaý kórsetý, qosymsha jáne mektepke deıingi bilim berýdi jan basyna shaqqandaǵy qarjylandyrý jáne t.b. fýnksıalar). Jańa ókilettikterge sáıkes aýdan ákimdikteriniń búdjeti 3,1 esege ósip, 184,3 mlrd.teńgege jetti. Osy jyldyń jumys qorytyndysy boıynsha qala ákimdigi qosymsha fýnksıalardy aýdandyq deńgeıge berý jóninde usynystar engizedi.
«Almaty qalasynyń kólik júıesi tıimdiligin arttyrý úshin ákimdik Almaty qalasynyń 2040 jylǵa deıingi Bas josparynda kózdelgen 5 jańa polıortalyǵynyń damýyn eskerip, qalanyń kólik qańqasyn ázirlep jatyr. Bolashaq kólik qańqasynyń negizi halyqtyń 75%-y úshin jaıaý júrginshige qoljetimdi jyldam qoǵamdyq kólik – metro, LRT jáne BRT bolady. Bul jolaýshylardyń qozǵalys jyldamdyǵyn 20-30%-ǵa arttyrýǵa múmkindik beredi», - dedi E.Dosaev.
Sonyń nátıjesinde qarbalas shaqta qozǵalys aralyǵyn qazirgi 30 mınýttan 5-10 mınýtqa deıin tómendetý josparǵa engen. Sheber jospar bıyl jeltoqsanda qabyldanady.
Buǵan qosa, qalalyq qoǵamdyq kólikpen ıntegrasıalaý jáne qalaǵa kiretin avtokólikke shekteý qoıý úshin polıortalyqty eskere otyryp, 3 kólik-aýystyryp mingizý torabyna JSQ ázirlenedi. Bul 2026 jylǵa deıin qalaǵa kiretin kólikti 120 myń birlikke deıin qysqartýǵa jol ashady.
Almaty ákimdigi halyq úshin komýnaldyq qyzmetterdiń sapasyn arttyrýǵa erekshe den qoıady. Qalanyń komýnaldyq ınfraqurylymyn jańǵyrtý aıasynda «Investısıalarǵa aıyrbastaý tarıfi» baǵdarlamasy aıasynda jyl saıyn jylýmen jabdyqtaý jelileriniń tozýyn 1,7-2%-ǵa, sýmen jabdyqtaý jelileriniń tozýyn 1,6%-ǵa jáne elektrmen jabdyqtaý jelileriniń tozýyn 1,2%-ǵa azaıtý josparlanǵan.
Bas josparǵa sáıkes, 2030 jyly Almaty halqy qazirgi 2,2 mln. adamnan 2,5 mln-ǵa deıin kóbeıedi. Shahardy damytýdyń negizgi syn-qaterleriniń biri turaqty sýmen jabdyqtaý jáne jańa kózderdi iske qosý. Megapolıs turǵyndarynyń 100% ortalyqtandyrylǵan sýmen qamtý úshin 4 jańa sý jınaǵyshty jobalaý jáne salý qolǵa alynǵan:
- «Qarǵaly» jobalyq qýaty táýligine 15 myń m3, 50 myń turǵyndy qamtıdy (jumys 2020 jyldyń naýryz aıynda bastaldy, osy kúzde aıaqtalady);
- «Aqsaı», Naýryzbaı aýdanynyń batys bóliginiń 100 myń turǵynyn qamtamasyz etedi, jobalyq qýaty táýligine 22 myń m3 (jumys 2022 jylǵy tamyzda bastaldy, 2025 jyldyń qyrkúıeginde aıaqtalady);
- «Ermensaı» jobalyq qýaty táýligine 9 myń m3, 22 myń turǵyndy qamtamasyz etedi (JSQ túzetý engizý aıaqtalyp keledi, qurylys 2024 jyldyń II toqsanynda bastalyp, 2025 jyldyń sońyna deıin bitedi);
- «Barlyq», qýaty táýligine 43 myń m3, Alataý jáne Naýryzbaı aýdandarynyń 80 myń turǵynyn qamtıdy (TEN ázirlenip jatyr, joba 2026 jyly aıaqtalady).
«Almatyda sýmen úzdiksiz qamtamasyz etý máselesi birneshe jyl boıy ózektiligin joıǵan emes. Naýryzbaı aýdanyndaǵy Aqjar men Shuǵyla shaǵyn aýdandary sońǵy 18 jyl (2004 jyldan bastap) boıy kóktem-jaz kezinde aýyz sýdan tapshylyq kórip keledi. Byltyr kúzde turǵyndardyń ótinishin eskerip, «Qazaq stroy» jeke ınvestoryn tartyp, joba ázirlendi, joba bıylǵy naýryz aıynan bastap 6 aı ishinde iske asyryldy. Bıyl 1 tamyzda paıdalanýǵa berilgen magıstraldyq sý qubyry, sorǵy stansıasy jáne sý rezervýarlary salyndy. Qazir abonentter qosylyp jatyr. Bul Aqjar jáne Shuǵyla shaǵyn aýdandaǵy 35 myń turǵyndy sýmen qamtamasyz etedi», - dedi Erbolat Dosaev.
Medeý aýdanynyń Kamensk ústirti, Kólsaı, Muztaý jáne Iýbıleınyı shaǵyn aýdandarynda sýmen úzdiksiz jabdyqtaý máselesin sheshý úshin bıyl jyl sońyna deıin qýaty táýligine 7,2 myń m3 bolatyn 4 uńǵyma jáne 2 rezervýar qurylysy bastaldy. Bul 20 myń turǵyndy sýmen qamtýǵa múmkindik beredi.
Halyqtyń turaqty ósýin eskere otyryp, megapolıste bilim berý jáne medısınalyq qyzmetterdiń qoljetimdiligin qamtamasyz etý úshin keshendi sharalar qolǵa alyndy. Qalanyń jumys istep turǵan 10 iri kópsalaly stasıonarlary men perzenthanalaryn salý jáne jańǵyrtý boıynsha keshendi baǵdarlama bastaldy. Mektepterdegi oryn tapshylyǵy 2022 jylǵy 33 myń orynmen salystyrǵanda 27,5 myń orynǵa deıin tómendedi. 2023 jyldyń sońyna deıin jergilikti búdjet jáne jeke ınvestısıalar esebinen 5 670 oryndyq 11 mektep pen qosymsha qurylystar paıdalanýǵa beriledi. Ári kelesi jyly 860 oryndyq 4 memlekettik balabaqsha ashý kózdelgen.
Jasyl qordy damytý jáne saqtaý úshin bıyl 320 myń kóshet jáne 2025 jyldyń sońyna deıin 1,2 mln kóshet otyrǵyzylady. Túrli zıankesterden qorǵaý úshin 2,3 mln. jasyl ekpeni bıoóńdeý júrgizilýde. 5 jańa rekreasıalyq aımaq pen ózen jaǵalaýlarynyń qurylys jumystaryn jalǵasyp jatyr.
Baıandama sońynda megapolıs ákimi qaýipsiz ári jaıly ómir súrýdi qamtamasyz etýde sıfrlandyrý boıynsha jumystyń nátıjesinde jyl basynan beri qylmystyq quqyq buzýshylyqtar sanynyń 28,7%-ǵa, jol-kólik oqıǵalarynyń 24,5%-ǵa tómendegenin habarlady. Búginde polısıa departamentiniń jedel basqarý ortalyǵy 18,8 myń beınekamera kórip otyrady. Jyl sońyna deıin qalanyń 8 aýdanynda 35 «Dabyl túımesi» júıesi ornatylady, al 2025 jyldyń sońyna deıin taǵy 70 júıe paıda bolady.