El basyna kún týyp, er etigimen sý keshken shaqta Uly Otan soǵysyna bastan-aıaq qatysyp, odan aman-esen elge oralǵan Ábsemet Satybaldyuly týǵan jerdi túletýge uzaq jyldar eseli eńbegimen úles qosqan naǵyz eńbek maıtalmany bolatyn. Ómiri ónegege toly, keıingi urpaqqa taǵylymyn molynan qaldyrǵan osyndaı adamdardy jalpaq jurtqa dáripteýdiń mańyzy zor. Óıtkeni máńgilik el bolýdy kózdegen qazaq halqynyń keleshegi onyń ótkenine qarap aıqyndalatyny anyq. El men jer tarıhynda esimi qurmetpen atalyp, keıingige úlgi bolar asyldary neǵurlym kóp bolsa, el bolashaǵy soǵurlym baıandy bolary sózsiz.
Ábsemet Satybaldyuly kópti kórgen kónekózdigine qosa, odan taǵylymdy oı túıgen kókirek-kózi ashyq, el men jerdiń ótkenine jetik shejireshi bolatyn. Áńgimeni áriden qozǵap, júıe-júıesimen dáıekti aıtatyny Shıen aýyly turǵyndarynyń esinde. Tarıhı derekterge kelgende «bul týraly mynadaı kitapta bylaı dep jazylǵan» degen sıaqty derekkózge silteme jasaı otyryp tyńdaýshysyn uıytyp áketetin suńǵylalyǵyn kezinde onyń áńgimesine talaı qulaq túrgender jaqsy biledi. Joǵary bilim almaǵanymen, tarıhqa tereń boılaıtyny árkez tánti etetin. Kez-kelgen taqyryptan jan-jaqty habardar atamyz kitapty kóp oqyp, radıoqabyldaǵyshtan kúndelikti jańalyqtardy jibermeıtin. Jasyna baılanysty zeınetkerlikke shyqqannan keıin týǵan jer, eline qorǵan bolǵan tulǵalar týraly derekter jınastyryp, zerttep-bilgenderin aýdandyq, oblystyq gazetterde jarıalap turdy. Ony aýyldastary darıa keýde, taý músin qarıa retinde qurmet tutty. Ómiriniń sońyna taman Almatyda turyp, soǵys ardageri esebinde qalalyqtardyń da qurmetine bólendi.
Shıen aýylynda 1918 jyly dúnıege kelgen Ábsemet ata bala kezinen zerek te alǵyr bolyp ósipti. Ákesi Satybaldy Meıirmanuly eshkimniń ala jibin attamaǵan adal, ómirinde ótirik sóz aıtpaıtyn, minezi jaıdary adam bolǵandyqtan aınalasyna syıly eken. «Tektiden tekti týady, ata jolyn qýady» demekshi, balasy Ábsemet te ǵumyrynda óziniń adal eńbegine ǵana arqa súıegen arda azamat bolyp qalyptasady. Anasy Naýat ájemiz on qursaq kótergenimen, balalarynyń kóbi jastaı jáne óse kele shetinep, eki uly men eki qyzy ǵana turaqtaıdy. Olar Ádıshá, Raqıla, Ábsemet, Áshimbek.
Ol kezde zaman qıyn, jetijyldyq mekteptiń bes synybyn bitirgen bala Ábsemet odan ary oqýǵa otbasylyq jaǵdaıy kelmeı, eńbekke erte aralasyp, on bes jasynan aýyldaǵy «Keńes» ujymsharynyń qara jumysyna jegiledi. Sharýashylyqta ol ýaqyttary arpa-bıdaı, temeki, kartop, baq ósiretin tórt brıgada bar eken. Eńbegimen kózge túsken ony sharýashylyq basshylary sol tórt brıgadanyń birine jetekshi etip bekitedi. Osylaısha jıyrma jasqa tolmaı jatyp brıgadır retinde aýyldastaryn ortaq maqsatqa jumyldyrady. Aınalasyndaǵylarǵa qabilet-qarymymen tanylǵan jigerli jigittiń az ýaqytta satylap óse bastaǵany bolar, 1938-39 jyldary «Keńes» pen «Shıen» kolhozdary birigip, 18-shi partsezd atyndaǵy sharýashylyq bolyp qurylǵanda, onyń esepshisi bolyp eńbek etedi.
Uly Otan soǵysy bastalǵanda Ábsemet Satybaldyuly alǵashqy lekpen áskerge attanady. Onyń «Meniń jaýyngerlik jolym» atty kúndelik-jazbasynda soǵys jyldary týraly qysqasha bylaı dep jazylǵan:
«1941 jyly 29 maýsym kúni 405-atqyshtar batalónynyń quramynda áskerı daıyndyqqa kiristik. 1942 jyly mamyr aıynyń basynda 5-Armıanyń 136-atqyshtar polkine kelip qosyldyq. Toqtaǵan jerimiz Rjev baǵyty dep atalady. Bul Volokalam tas jolyna jaqyn. Sol jerden maýsymnyń bas kezinde shabýylǵa shyǵyp, batysqa qaraı 50 shaqyrymdaı jerge jetkende, Pıtahov derevnásy mańynda birinshi ret jaralandym. Bul 1942 jyldyń 14-tamyzy edi. Máskeý qalasynan 40 shaqyrym qashyqtyqtaǵy Pýshkın qalasyndaǵy 502-gospıtalda jatyp emdeldim. Jazylǵannan keıin 1942 jyly 16 qarashada 1092-atqyshtar polkine keldim. Bul polk Mosalsk qalasyna jaqyn ornalasqan eken. 1943 jyldyń aqpanynda búkil bólimsheni vagonǵa tıep, ońtústikke qaraı attandyrdy. Kalýga qalasyn basyp ótip, Týla qalasyna 7 shaqyrym qalǵan jerde poıyzdan túsirdi. Jaıaý júrip, Orlov qalasyn janap ótip, soǵysqa aralastyq. Sodan sál kidirip, ońtústikke burylyp, Belgorod qalasyna jaqyn jerge bardyq. Ovoıan qalasyna taıaý toqtap (Tamarov aýdany, Kýrsk oblysy), qorǵanys shebin qurdyq. Bul ózi keıin Kýrsk ıini (doǵasy) degen atpen áıgili bolǵan jer eken.
Sol jerden mamyr aıynda tankishiler mektebine oqýǵa alyndym. 1943 jyldyń jeltoqsanynda Vladımır qalasynda oqýdy támamdap, Gorkıı qalasynyń Sýrmovsk zaýytynan T-34 tankine otyryp, soǵysqa bet aldym. Kelip toqtaǵan jerim – Kıev qalasyna jaqyn, bólimshem – 1-Ýkraın maıdanynyń 4-Tank armıasy, 6-Mehkorpýs, 16-Mehbrıgada, 28-Tank polki atalatyn edi. Osy áskerı bólim quramynda Ernen derevnásyn, Slavýta, Volachınsk stansasy, Romanovka selosy, Staraıa skala, Stanıslav degen jerlerdi júrip óttim. Konytın degen qalashyq túbinde bizdiń bólimsheni kúsh jınap tolyqtyrdy. 1944 jyly 15 maýsymda shabýylǵa shyqtyq. Tornopol qalasyn janaı ótip, Peremyshldi (Polsha jeri) jaýdan bosattyq (20.07.1944). Vısla ózeniniń arǵy jaǵyna ótken soń taǵy da tolyqtyrý boldy. Klımentov qalasynyń jany edi (1944 jyl 10-20 tamyz aralyǵy). Qıan-keski urysta jaý beti toıtaryldy. 1945 jyly Berlındi alýǵa qatysyp, jeńiske jettik.
Berlın túbinde turǵanda keshke jaqyn «Pragaǵa barasyńdar. Tańǵy saǵat 6-ǵa deıin jetýleriń kerek» degen buıryq aldyq. Praga jaý qolynda bolatyn. Onda basqynshylarǵa qarsy kóterilis bolyp jatyr eken. «Eger jetpeseńder, nemister Praganyń tas-talqanyn shyǵarady» dedi. Kóterilisshilerge kómektesý maqsatynda shuǵyl jınalyp, jol tarttyq. Tańǵy saǵat 6-da Praganyń shetine jettik. Nemister qarý-jaraqtaryn joldyń eki shetine aıqastyryp-aıqastyryp jınap qoıypty, eshqandaı qarsylyq kórsetpesten berildi. Chehoslovakıanyń astanasy Pragaǵa kirdik. Sóıtip qalany jaýdan tazarttyq. Jeńisti osy jerde toıladyq. Odan keıin Venaǵa keldik. Bizdiń júrip ótken jerimizdegi qalanyń eń kórkemi hám symbattysy Dýnaı ózeniniń jaǵasyndaǵy Vena eken. Endigi kezek soǵystyń shyǵystaǵy oshaǵy Japon ımperıalızmin qurtý edi. Japondarmen soǵysýǵa áskerdegi jastardy iriktep aldy. Eki-úsh jaraqaty bar jaýyngerlerdi bosatty. Solarmen birge men de 1945 jyly 15 qarashada aýylǵa qaıttym. Ol kezde men aǵa serjant edim», - dep jazylǵan.
Keskilesken qanqasap maıdanda kórsetken qazaq tankısi Ábsemet Satybaldyulynyń eren erlikteri eskerýsiz qalmaı, «Qyzyl Juldyz» ordenimen, «Erligi úshin» jáne basqa da birneshe medalmen marapattalǵan. Kezinde atanyń áńgimelerin kóp tyńdaǵandardyń biri men edim. Jýrnalıs mamandyǵyn tańdaǵanymnan bolar, keıde ol jazǵan-syzǵandaryn maǵan qaratatyn. Birde onyń «Qyzylásker kitapshasyn» qolyma alyp, ondaǵy Joǵarǵy bas qolbasshylyqtyń alǵystary tizimdelgen jazbany qaǵazǵa kóshirip aldym. Onda nemis-fashıst basqynshylaryn talqandaý jónindegi Komandovanıeniń áskerı tapsyrmalaryn sátti oryndap, jaý qolyndaǵy qalalardy alǵany, azat etkeni úshin 11 alǵys kórsetilgen eken. Onyń alǵashqysy 1944 jyldyń 5 naýryzynda, sońǵysy Praga qalasyn azat etkeni úshin 1945 jylǵy 10 mamyrda berilipti. Proskýrov-Tırnopol, Kamensk-Podolsk, Lvov, Kelvýs, Lodze, Zamerorald, Berlın, Brandenbýrg qalalaryn alý, Oder ózeninen ótý, jaý qorǵanysyn buzý kezindegi temir saýytty tank ekıpajynyń kózdep-atqyshy Ábsemet Satybaldyulynyń erlikteri osylaısha qujattalǵan.
Otan aldyndaǵy boryshqa adaldyq pen batyr babalardyń erlik dástúrin jalǵaýdyń jarqyn bir kórinisi osyndaı-aq bolar, sirá. Jeńimpaz jaýynger soǵystan keıingi beıbit eńbekte de únemi aldyńǵy qatardan kórindi. Aýylda egis brıgadıri bola júrip, Semeıdegi saýda tehnıkýmynyń úsh aılyq kýrsyn bitirip, 2-3 jyl saýda qyzmetkeri bolyp jumys istedi. Aýyl aqsaqaldarynyń sheshimimen kolhozdyń tekserý komısıasynyń tóraǵasy bolyp saılandy da. 1956 jyldan bastap mal sharýashylyǵymen aınalysýdy qolǵa alyp, ekinshi tyńdy ıgerýge shyǵady. Bastapqyda toqty, odan keıin boıdaq qoı baqty. Ol kezde erkek qoıdy etke ótkizetin. Jasynan eńbekqor jan joǵary ónimdilikke qol jetkizdi. Otardaǵy árbir qoıdyń tirideı salmaǵyn 60-70 keliden aınaldyryp, keı jyldary júz paıyz qońdylyqpen ótkizip júrdi. Ár qoıdan 5 keliden jún berdi.
Odan keıin baqqany saýlyq qoı boldy. Alǵashqy jyldary ár júz saýlyqtan 120-125-ten qozy alsa, keıingi jyldarda bul kórsetkish 155-ke jetip, aýyldyń mańdaıaldy shopanyna aınaldy. Ujymsharda atqarǵan adal eńbegi úshin talaı ret maqtaý qaǵazyn alyp, esimi qurmet taqtasynan túsken joq. Memleket tarapynan eńbegi laıyqty baǵalanyp, 1968 jyly «Mal sharýashylyǵynyń birinshi klasty sheberi» belgisi berilse, 1975 jyly «Qurmet belgisi» ordenimen marapattaldy. Odan keıin de ondaǵan merekelik medaldar aldy.
Ábsemet Satybaldyuly budan on bes jyl buryn 85 jasynda dúnıeden ótti. Atamyzdyń abyroıynyń asqaqtaýyna quda-qudandaly bolyp jastaıynan qosylǵan ómirlik jary Kúláıhan apanyń qosqan úlesi zor boldy. Ol kisiniń de ómirden ótkenine otyz jyldan asty. Bıyl Kúláıhan Bektembaıqyzynyń da týǵanyna 100 jyl toldy. Sheshemiz eńbekqorlyǵynyń, belsendiliginiń arqasynda aýylda birinshi saılanǵan aýyldyq keńestiń tuńǵysh depýtaty bolǵan adam ekenin atap aıtqan jón. Kolhozda ol kezderi traktor-tehnıka degen atymen joq, jer jyrtýdan bastap, daıyn astyqty qoımaǵa, stansaǵa tasymaldaýǵa deıingi jumystar ógizdiń kúshimen atqarylady, jumystyń barlyǵy qolmen isteledi. Eńbekshilerdiń tańǵy alakeýimnen bastap qas qaraıǵanǵa deıingi ýaqyty egistik basynda ótedi. Jas kelinshekter tipti jumys arasynda emshektegi balasyn emizip ketýge de murshasy kelmegenin, qazir aıtsa adam nanǵysyz kórinedi. Biraq bul sol zamannyń shyndyǵy boldy. Sondaı kúnderi Kúláıhan sheshemizdiń úıde qalǵan besiktegi shyrqyraǵan tuńǵyshyn jubatý úshin kórshi Ábez atanyń kempiri Áshıpan apa sábıdiń aýzyna omyraýyn tosyp emshek beredi eken. Al Ábsemet ata soǵysta ot pen oq keshken jyldary Kúláıhan ana qartaıǵan ata-enesimen birge shopan taıaǵyn qolǵa alyp, qoǵam malynyń sońynda júrdi.
Ábsemet ata men Kúláıhan apanyń eńbekqorlyǵy kópshilikti tań qaldyratyn. Sanaly ǵumyrlarynda aıanbaı etken eńbekteriniń jemisin kórdi de. Eńbekpen eseıip, eńbekpen ósip-óngen jandar bala-shaǵasyna, búkil aýylǵa ǵıbratty isterimen ónege kórsetti. Olar alty bala tárbıelep ósirip, bárine de joǵary bilim alǵyzdy. «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» degendeı, balalary jan-jaqta ár salada jemisti eńbek etip, ósip-ónip otyr. Ábsemet ákemiz ben Kúláıhan sheshemizden taraǵan urpaqtar búginde Shıen aýyly men Almatyda turady. Bári de abyroıly, aqjúzdi. Aralarynda san-salada jemisti eńbegimen elge tanylǵan azamattar bar. Ata urpaǵy japyraq jaıǵan máýeli báıterekke aınalǵan úlgili úlken áýlettiń bir-bir butaǵy ispetti.
Sýrette: Ábsemet ata, Kúláıhan apa, balalary.