Bul maqalada elektromobılderdiń ekologıalyq jáne ekonomıkalyq tıimdiligi jan-jaqty qarastyrylady. Qazirgi tańda álemde qorshaǵan ortany qorǵaý máselesi ózekti bolyp otyr, ásirese kólik salasynan shyǵatyn zıandy qaldyqtardyń mólsherin azaıtý mańyzdy. Elektromobılder dástúrli ishten janý qozǵaltqyshtary (İJQ) bar kóliktermen salystyrǵanda, kómirqyshqyl gazy (CO₂), azot oksıdteri (NOₓ) jáne basqa da zıandy zattardyń atmosferaǵa bólinýin aıtarlyqtaı tómendetedi. Sondaı-aq, olardyń shý deńgeıi tómen bolǵandyqtan, qalalardaǵy akýstıkalyq jaılylyqty arttyrýǵa yqpal etedi. Maqalada elektromobılderdiń ekonomıkalyq artyqshylyqtaryna da taldaý jasalady. Elektr qýatymen júretin kólikter janarmaıǵa táýeldilikti azaıtyp, energıany tıimdi paıdalanýǵa múmkindik beredi.
Qazirgi tańda álemdik avtomobıl ónerkásibi úlken ózgeristerge ushyraýda. Dástúrli ishten janý qozǵaltqyshtary (İJQ) qoldanylatyn kólikterden elektromobılderge kóshý úrdisi belsendi júrip jatyr. Bul úrdisti ekologıalyq faktorlar, janarmaı resýrstarynyń shekteýliligi, jańartylatyn energıa kózderin damytý jáne ekonomıkalyq tıimdilik máseleleri aıqyndaıdy [1].
Elektromobılder atmosferaǵa zıandy shyǵaryndylardy azaıtýǵa, qorshaǵan ortanyń lastaný deńgeıin tómendetýge jáne energıany únemdi paıdalanýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar, olar tehnıkalyq qyzmet kórsetý shyǵyndarynyń azaıýy, uzaq merzimdi paıdalanýǵa qolaılyǵy jáne memleket tarapynan beriletin sýbsıdıalar arqyly ekonomıkalyq turǵydan da tıimdi kólik túri retinde qarastyrylady [2].
Elektromobılderdiń ekologıalyq tıimdiligi. Dástúrli avtokólikterdiń qorshaǵan ortaǵa tıgizetin eń úlken zıany – janarmaıdyń janýynan bólinetin kómirqyshqyl gazy (CO₂), azot oksıdteri (NOₓ) jáne basqa da zıandy zattar. Bul shyǵaryndylar klımattyń ózgerýine, aýa sapasynyń nasharlaýyna jáne adam densaýlyǵyna keri áserin tıgizedi. Elektromobılder elektr qýatymen jumys isteıtindikten, olardyń jumysy barysynda atmosferaǵa zıandy zattar múldem shyǵarylmaıdy [3].
Keste-1. Elektromobılder men dástúrli kólikterdiń shyǵaryndylary
|
Kólik túri |
CO₂ shyǵaryndylary (g/km) |
NOₓ shyǵaryndylary (g/km) |
Qatty bólshekter (PM) (g/km) |
|
Benzın qozǵaltqyshy |
150-250 |
0.1-0.5 |
0.005-0.02 |
|
Dızel qozǵaltqyshy |
120-200 |
0.2-0.8 |
0.01-0.05 |
|
Gıbrıdti kólik |
50-100 |
0.05-0.2 |
0.002-0.01 |
|
Elektromobıl |
0 |
0 |
0 |
Shý deńgeıin tómendetý, elektr qozǵaltqyshtary dástúrli İJQ-ǵa qaraǵanda áldeqaıda tynysh jumys isteıdi. Bul qalalyq jerlerdegi shýdyń tómendeýine, ásirese túngi ýaqytta akýstıkalyq jaılylyqtyń artýyna oń áser etedi. Elektromobılder otyn men tehnıkalyq qyzmet kórsetý boıynsha 2-3 ese únemdi. Keste-2 de elektromobılder men İJQ kólikteriniń ortasha paıdalaný shyǵyndaryn salystyrylǵanyn kórýge bolady [4].
Keste-2. Elektromobılder men İJQ kólikteriniń ortasha paıdalaný shyǵyndary
|
Kólik túri |
Janarmaı/Energıa |
Tehnıkalyq qyzmet kórsetý |
Jalpy shyǵyndar |
|
Benzın qozǵaltqyshy |
70 000 - 120 000 ₸ |
20 000 - 40 000 ₸ |
90 000 - 160 000 ₸ |
|
Dızel qozǵaltqyshy |
60 000 - 100 000 ₸ |
25 000 - 50 000 ₸ |
85 000 - 150 000 ₸ |
|
Elektromobıl |
20 000 - 40 000 ₸ |
8 000 - 20 000 ₸ |
28 000 - 60 000 ₸ |
Jańartylatyn energıa kózderin paıdalaný elektromobılderdiń tıimdiligi olardyń qýat kózderine de baılanysty. Eger elektr energıasy kómir jáne munaı sıaqty dástúrli energıa kózderinen óndirilse, bul ekologıalyq tıimdilikti azaıtýy múmkin. Alaıda, jel, kún jáne sý elektr stansıalaryn paıdalaný arqyly elektromobılderdi taza energıamen qamtamasyz etýge bolady. Sýret-1 de elektromobıldiń qýattalý stansıasynda turǵany kórsetilgen. Bul kómirtekti izdi (carbon footprint) aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik beredi [5].
Elektr qozǵaltqyshtary İJQ-men salystyrǵanda áldeqaıda qarapaıym qurylymǵa ıe. Olarda janarmaı júıesi, maılaý júıesi jáne kúrdeli mehanıkalyq bólikter joq. Sondyqtan qozǵaltqysh maıyn aýystyrý, súzgilerdi tazalaý nemese janarmaı sorǵysyn jóndeý sıaqty jumystar qajet bolmaıdy. Bul tehnıkalyq qyzmet kórsetý shyǵyndaryn aıtarlyqtaı tómendetedi [6].
Kóptegen elder elektromobılderdi qoldaý maqsatynda sýbsıdıalar, salyqtyq jeńildikter jáne basqa da yntalandyrý sharalaryn engizýde. Keıbir memleketterde elektromobıl ıelerine avtokólik salyǵynyń tómendetilýi, turaq oryndaryna jeńildikter jáne arnaıy jolaqtarda júrý múmkindigi qarastyrylǵan.
Elektromobılder – ekologıalyq jáne ekonomıkalyq turǵydan tıimdi kólik túri. Olar atmosferaǵa zıandy shyǵaryndylardy azaıtyp, qorshaǵan ortany qorǵaýǵa úles qosady. Sonymen qatar, olardyń tehnıkalyq qyzmet kórsetý shyǵyndary tómen jáne uzaq merzimdi perspektıvada qarjylyq jaǵynan tıimdi. Memleketter tarapynan qoldaý sharalarynyń artýy, akýmýlátorlyq tehnologıalardyń jetildirilýi jáne ınfraqurylymnyń damýy elektromobılderdiń jappaı qoldanylýyna yqpal etedi. Bolashaqta elektromobılder kólik ındýstrıasynyń negizgi segmentine aınalyp, turaqty jáne ekologıalyq taza kólik júıesin qalyptastyrýǵa kómektesedi.