Kamıla Ákimbekova – ekologıa janashyry, 2018 jyldan beri Instagram jelisinde ekologıalyq taqyrypta blog júrgizip keledi. Qaladaǵy ekoaksıalardy uıymdastyryp, adamdardy kúndelikti turmysta ekologıalyq ádetterge baýlyp júrgen belsendimen qalamyzdaǵy ekojúıe, qaldyqtardy qaıta óńdeý jáne sanaly tutyný jaıly áńgimelestik.
Sýret: Kamıla Ákimbekovanyń ınstagram paraqshasynan alyndy
– Ekologıa salasyna qalaı keldińiz? Bul isti ózińiz úshin mısıa dep sanaısyz ba?
– Meniń bul salaǵa kelýime jeke sanam men qundylyqtarym sebep boldy. Ár adam ózgege úlgi bola otyryp áreket etýi kerek dep esepteımin. Men ekologıa týraly áńgime qozǵap, másele kóterip, biraq ózderi bir ret qana qoldanýǵa jaraıtyn staqandarmen kofe alyp ishetin adamdardy túsinbeımin. Ekologıa týraly kóp aıtatyn, biraq qaldyqty qalaı suryptaý kereginen múldem habary joq adamdar bar. Sondyqtan bári ózińnen bastalýy kerek. Óz ómirińmen úlgi bolý — eń myqty motıvasıa.
Men bul isti mısıa dep atamas edim. Pafosty sózderdi unatpaımyn. Men tek durys dep esepteıtin ispen aınalysyp, ony basqalarǵa da kórsetip kelemin. Ekologıa — bul men úshin ómir salty.
– Búginde Almatyda qaldyqtardy qaıta óńdeý máselesi qanshalyqty jolǵa qoıylǵan?
– Men bul suraqqa ekoaksıa uıymdastyrýshy retinde ǵana jaýap bere alamyn. Ózim de qaldyqtardy suryptap tapsyramyn. Sońǵy jyldary qaıta óńdeýmen aınalysatyn jobalar kóbeıip keledi. Mysaly, jaqynda eski mata qaldyqtaryn qaıta óńdeıtin joba ashyldy. Biraq buǵan deıin bolǵan qabyldaý pýnktteriniń sany azaıdy. Sebebi buryn bul salaǵa úkimet tarapynan qarjylaı qoldaý bolǵan, al qazir ondaı sýbsıdıalar joq. Sonyń saldarynan ınfraqurylym da azaıdy.
Degenmen jaqsy jańalyqtar da bar — suryptap tapsyratyn adamdar sany artyp keledi. Muny biz ekoaksıalar kezinde qaldyqtardyń jınalǵan kóleminen-aq baıqaımyz.
– Siz sonda kásibı ekolog boldyńyz ǵoı?
– Joq, men mamandyǵym boıynsha ekonomıspin. Biraq ómir saltyma qaraı – ekologıstpin. Bul ekeýiniń arasynda úlken aıyrmashylyq bar. Kópshilik ekolog pen ekologıstti shatastyrady. Kásibı ekologtar kóbine óndiriste, esep berýmen, normatıvter jasaýmen aınalysady. Al ekologıst – bul sanaly tutynýǵa umtylatyn, ekologıalyq ádetterdi ómirine engizip, ony basqalarǵa da úıretetin adam.
– Almatyda qaldyqtardy bólek jınaý júıesi bar ma? Ol qanshalyqty tıimdi?
– Problemalar bar. Qaıta óńdeý salasynda jumys isteıtin kompanıalarǵa qoldaý joqtyń qasy. Al halyqty aqparattandyrý jaǵy múldem aqsap tur. Zań júzinde ekologıalyq kodeks bar, mysaly, tamaq qaldyqtaryn polıgonǵa tastaýǵa bolmaıdy delingen. Biraq turǵyndardyń olardy tapsyratyn jeri joq. Iaǵnı, zań bar, biraq ony iske asyratyn ınfraqurylym joq.
Halyq qaldyqtardy qaıta ótkizip, olarǵa ekinshi ómir syılaýǵa daıyn — olar tipti suryptaýǵa qarsy emes. Biraq, meniń paraqshama jazylýshylar tarapynan: «Bizdiń aýlalardaǵy qoqys tastaıtyn jerde mysaly, plasık bótelkelerdi tastaıtyn bólek konteıner nege joq?» degen suraqtar jıi kelip jatady. Bul máseleni jalpy memleket bolyp júıeli túrde sheshýi kerek shyǵar.
– Ekologıalyq sharalardy uıymdastyrýda qandaı qıyndyqtar kezdesedi?
– Birinshisi – oryn tabý. Ár joly jańa lokasıa izdeý kerek, bul kóp ýaqyt pen kúsh alady.
Ekinshisi – qarjylandyrý. Bizde ózimizdiń qural-jabdyǵymyz bar, olardy saqtaý úshin qoıma jaldaımyz, ol úshin aı saıyn aqy tóleımiz. Qaıta óńdeýge ótkizetin qaldyqtardy keıde óz esebimizden taksımen jiberemiz.
Úshinshisi – volonterler tapshylyǵy. Keıde is-sharalardy uıymdastyrý kezinde volonterlar sany jetpeı jatady. Nemese eko-aksıalarǵa alǵash ret kelip, suryptaýdan habary joq eriktiler kelip jatady, al olarǵa úıretýge ýaqyt kerek.
– Ekoaksıalarǵa halyq qalaı qatysady? Qyzyǵýshylyq bar ma?
– Ár sharamyzǵa kelýshiler sany ýaqyt ótke kele artyp keledi. Adamdardyń bul taqyrypqa qyzyǵýshylyǵy baryn baıqap júrmiz. Mysaly, jyl basynda 1 tonnadaı qaldyq jınalsa, jyl sońyna qaraı 2,5 tonnaǵa jetti. Bul – úlken kórsetkish.
Ekoaksıalarymyzda birneshe turaqty aımaq bar:
• Darmarka – jaramdy, biraq qajetsiz zattardy bólisýge arnalǵan aımaq;
• Resaıkl – qaıta óńdeýge qabyldaımyz;
• Áleýmettik jobalarǵa arnalǵan jınaq pýnkti;
• Ósimdiktermen almasý buryshy, master-klasstar, eko-jármeńkeler, dárister ótkizemiz.
Sonymen qatar, mektepter men ýnıversıtetterde ekologıalyq taqyrypta leksıalar oqımyz – bul da biz úshin mańyzdy baǵyt.
– Osy ispen aınalysýda sizdi ne shabyttandyrady?
– Eń basty shabyt kózi – adamdardyń alǵysy. Keıbiri kelip: «Sizderdiń beınematerıaldaryńyzdan keıin suryptaýdy bastadym», – dese, endi bireýleri otbasymen kelip, óz úlesin qosyp jatady. Olar bizge alǵys aıtyp, «Sizder bolmasańyzdar, bul múmkin bolmas edi» deıdi. Osy sózder men shynaıy qoldaý – meni alǵa jeteleıdi.
– Bolashaqtaǵy josparlaryńyz qandaı?
– Qazir kóktem kelisimen senbilikter men aǵash otyrǵyzý sharalaryn ótkizemiz dep josparlap otyrmyz. Sáýirde taǵy bir ekoshara uıymdastyramyz. Bul – bizdiń negizgi jumysymyz emes, biraq jan-tánimizben berilgen is. Qazir jańa lokasıa izdep jatyrmyz.
- Instagramnan biraz ýaqyt buryn sizdiń paraqshasyńzy kórip qalyp, men de úıde azynan bastaıyn dep, qoldanylǵan qaǵazdardy jınaı bastadym, osy oqý jyly bastalǵaly balalardyń jazǵan qaǵazdaryn jınap júretin boldym. Olardy qaıda ótkizsem bolady?
- Eń ońaıy qaǵazdy suryptaý. Men ádette qaǵaz paketti alamyn da, soǵan kez kelgen qaǵazdy jınaı beremin. Ol jerde eskeretin bir jaıt, kartondy jyrtqanda kezde onda bir qabat plasık qabaty bar-joǵyna mán berý kerek. Dápter, jaı qaǵazdy jınaı berýge bolatyny túsinikti. biraq keıbir qaǵazdardy bir qarap makýlatýra dep oılaǵanmen, olardy jyrta bastaǵanda, (mysaly, kremniń qoraby) plasık qabaty shyǵatyn kezder bolady. Ókinishke qaraı, mundaı qaǵazdy qury qoqysqa tastaýǵa týra keledi. Eger qaǵaz ońaı jyrtylsa, onda ony suryptaý oryndary qabyldaıdy degen sóz.
- Taǵy bir vıdeońyzdan Almatyda eski kıim-keshekti qabyldaıtyn oryn ashyldy degendi kórip qaldym? Sol týraly aıtyp beresiz be?
- Kıimderge keletin bolsaq, tipti eski bolǵannyń ózinde, óńi ketip, sozylyp ketken kıim bolsa da sonyń ózine muqtaj adamdar bar. Tipti sondaı zattarǵa qýanatyndar bar. Áli de qoldanýǵa bolatyn kıimdergi qaıyrymdylyq qorlaryna tapsyrǵan durys bolar. Al endi ábden tozyǵy jetip, shuryq-tesik bolyp qalǵan, kıýge jaramaıtyn kıimderdi qaıta óńdeýge tapsyrýǵa bolady. Qalada "Fabrıka" degen joba qolǵa alyndy. Olar kún saıyn qala boıynsha jańa bokstar qoıyp, soǵan eski kıim-keshekti qabyldaıdy. Qabyldaıtyn mekenjaılar jańaryp otrady. Ol úshin solardyń arnaıy saıttaryn baqylap otyrýǵa bolady nemese 2 GIS-ke engizip kórse, qaı jerge tapsyrýǵa bolatyny shyǵady. Olar aqparatty únemi jańartyp otyrady. "Fabrıka" dep engizse, tıisti mekenjaılar shyǵýy tıis. Qazirdiń ózinde olar 15 shaqty boks ornatty. Taǵy 10 boksty Áýezov aýdany boıynsha ornatady. Osylaı birtindep búkil qalany qamtymaqshy.
– Sońǵy suraq: Almaty turǵyndaryna ne aıtqyńyz keledi?
– Eń bastysy – áreketten bastaý. Minsiz bolýdyń qajeti joq. Qarapaıym ekoádetterdi ómirińizge engizińiz: artyq plasık almaý, qoqysty suryptaý, kóp rettik ydys qoldaný. Osy arqyly árqaısysymyz tabıǵatty saqtaýǵa úles qosa alamyz.
- Suraqtarǵa jaýap berýge keliskenińizge raqmet! İsińiz alǵa basa bersin!
Eger siz de tabıǵat janashyry, qoǵam belsendisi retinde qalamyzda qandaı is-sharalar ótetininen habardar bolǵyńyz kelse nemese óz ómirińizge eko-ádetterdi engizgińiz kelse, Kamıla Ákimbekovanyń Instagram-nan kamila_akimbekova paraqshasyn izdep, bir sholyp shyqsańyzdar bolady. Al qaladaǵy eko-sharalar jaıynda recyclebirge.kz saıtynan kórip, tanysýǵa bolady.