Qolaısyz aýa raıynan zardap shekken fermerlerge aıyppul sanksıalary salyna ma?
Qońyr kúzdiń dál osy óliara tusynda eginshilik týraly maqala jazsaq, «Arqada egin oraǵy qyzyp tur» dep bastaıtynbyz. Bıyl olaı bolmaı tur. Jıyn-terim jumystarynyń qarqynyna aýa raıynyń qolaısyzdyǵy tikeleı áser etýde.
Aptapty, jańbyrsyz jazdan soń erte masaqtanǵan Arqanyń aq bıdaıy bıyl alasa. Kombaın jatkasyna ázer iligedi. Soǵan sáıkes, masaǵynyń tolymy da az. Burynǵydaı, jıyrmaǵa jýyq dán (ár masaqta) joq. Qyrsyq qylǵanda, dál egin oraǵy bastalarda jaýǵan jańbyr sońǵy kezge deıin tolastamaı, kombaındardyń alqapta júrýine kedergi keltirdi. Sonyń saldarynan oraq jumystaryn ýaqytsha toqtatýǵa týra keldi.
Mundaıda jańbyrdan soń ósken egin sabaǵy arasyndaǵy shóp kombaındardyń jumysyn odan ári qıyndatady. Oǵan qosa, bıdaıdyń sapasyna keri áser etedi.
Aýa raıy qolaıly jyldary qazaq bıdaıy eksportqa birinshi, ara-tura ekinshi synyppen ótkiziletin. Soǵan sáıkes, baǵasy da joǵary bolatyn. Al bıylǵy bıdaı sapasy klekavınasynyń azdyǵymen qosa tórtinshi, besinshi synypty ǵana bolyp tur. Ol degenińiz, bıylǵy astyqtyń deni un tartyp, nan ıleýge jaramaıdy degen sóz.
Bıyl Qazaqstan boıynsha 17,3 mln gektar jerge dándi daqyl egildi. Ári oǵan úkimet tarapynan úlken úmit artylǵanymen, bıylǵy aýa raıynyń qolaısyzdyǵy sol úmitti aqtamaıtyn túri bar. Ótken jyly qyrkúıektiń orta shenine deıin astyqty alqaptyń 70 paıyzy orylsa, búgingi nátıje 40 paıyzdan aspaı turǵany da kóńilge qonbaıdy.
- Egin sharýashylyǵynyń osynaý problemalary bılikti de alańdata bastady. Elimizdiń soltústik óńirlerindegi aýa raıynyń qolaısyzdyǵy men jaısyz jaǵdaılarǵa baılanysty Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke astyq óndiretin fermerler men sharýa qojalyqtaryna qarjylaı jáne ózge de qajetti kómek kórsetýdi tapsyrdy.
Kúni keshe Premer-mınıstr Álıhan Smaıylov dál osy máselege baılanysty arnaıy jıyn ótkizdi.
Qazir Prezıdent tapsyrmasyna oraı egin jınaý naýqanynyń barysyn Úkimet turaqty baqylaýǵa aldy. «Bıylǵy jyl dıqandarymyz úshin asa qolaısyz boldy. Sonyń kesirinen astyq túsimi azaıyp, jumys qarqyny tómendedi. Alaıda, oraq naýqanyn qarjylaı jáne materıaldyq-tehnıkalyq jaǵynan qamtamasyz etý úshin barlyq sharany qarastyryp jatyrmyz», – dedi Premer.
Alaıda, dátke qýat eter bir úmit bar. Qazaq dalasynyń astyqty óńirlerinde qyrkúıektiń sońyna deıin qatty jańbyr jaýmaıdy degen boljam aıtylýda. Endigi maqsat – sol múmkindikti tıimdi paıdalaný.
Sharýa qojalyqtary men fermerlerdiń úkimettiń qoldaýynsyz attap basa almaıtyn kezi keldi. Ony bılik te anyq bilip otyr. Úkimet aýyl sharýashylyǵynyń daǵdarysty kezeńinde dıqandardy qoldaý sharalaryn bastap ta ketti.
Osy aptada bıylǵy qýańshylyq jyly aptaptan zardap shegip, egisi qýrap ketken Jambyl oblysynyń dıqandaryna 3,7 mlrd teńge sýbsıdıa beriletin boldy. Soltústiktegi astyqty óńirdiń dıqandaryna da qarjylaı qoldaý kórsetý sharalary qarastyrylýda. Qostanaı oblysyndaǵy egistik qolaısyz aýa raıynan zardap shekti. Tolassyz jaýǵan jańbyr saldarynan astyq sapasy nasharlap, dán surypynyń sapasy tómendegen. Óńir agrarshylaryna 16,9 mlrd teńge sýbsı dıa tólenedi. Taıaý arada Úkimet aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryn jańartý úshin qosymsha 20 mlrd teńge bóletin boldy.
Egin oraǵy qarsańynda aýyl sharýashylyǵy tehnıkalarynyń eń qajetti janarmaıy – dızel otynynyń ne qymbattap, ne azaıyp ketetin daǵdysy bar. Ol bıyl da qaıtalandy. Janarmaı narqynyń kóterilýi onsyz da sharýasyn ázer júrgizip otyrǵan dıqan qaýym úshin ońaı soqqy emes. Sony eskergen Úkimet taıaýda soltústiktegi dıqandarǵa 20 myń tonna dızel otynyn jeńildetilgen baǵamen berip otyr. Bul da bolsa sharýasy keıin ketken dıqan qaýymǵa kórsetilgen úlken járdem.
Bıylǵy bıdaı sapasynyń barynsha tómen ekenin aıttyq. Dán negizinen ylǵaldy. Sondyqtan ony keptirip baptaýdyń ózi muń bolatyn túri bar. Jyl saıyn elevatorlar men astyq qabyldaý pýnktterindegi keptirý oryndary jetispeı, biraz bıdaıdyń sapasy tómendep, mal azyǵyna ketetinin de bilemiz.
Úkimettiń osy jaıtty eskergeni baıqalyp otyr. Astanada ótken jıynda Úkimet basshysy da osy máselege mańyz berdi.
Bir sózben aıtqanda, bıylǵy egin oraǵy qıyn jaǵdaıda júrgizilýde. Sony eskergen bılik tarapynan bul salaǵa aıtarlyqtaı kómek kórsetilip jatyr. Onyń qaıtarymy qandaı bolaryn aldaǵy bolashaq kórsetpek.
«Almaty-akshamy», №113, 23 qyrkúıek, 2023 jyl