Keıingi kezde elimizde elektrondy saýda erekshe qarqyn alyp keledi. Naryq barysyn baǵamdaıtyn halyqaralyq uıymdar málimetine súıensek, sońǵy 1-2 jyl bederinde ol 20, 2 %-ǵa artqan. Bul demek Qazaqstandaǵy elektrondy saýda kólemi onyń aldyndaǵy jylǵa qaraǵanda 220,1 mlrd teńgege ulǵaıǵan degen sóz.
İri taýar toptaryn qarastyrǵandar birde-bir atalymnyń teris dınamıka kórsetpegenin baıqaǵan. Otandastarymyz ınternet arqyly saýda jasaýǵa meılinshe bet burǵan. Bul rette, kıim-keshek, aıaq kıim jáne túrli aksesýarlardyń onlaın-satylymdaǵy úles salmaǵy basym bolǵany sonsha, bul tarapta 423,9 mlrd teńge jumsalǵan. Satylymdar kólemi boıynsha 2-orynǵa turmystyq tehnıka men elektronıka shyqqan jáne joǵary tehnologıalyq taýarlar 355 mlrd tengege satylyp, ósimi 11,6%-dy quraǵan.
Munyń syrtynda azyq-túlik ónimderiniń de onlaın-satylymy qarqyn alyp, 35,4 mlrd-tan 45,5 mlrd teńgege artqan. Sýsyndar men temekige ınternet arqyly tapsyrys berý kólemi de aıtarlyqtaı ulǵaıyp, onyń paıyzdyq kórsetkishi budan bir jyl burynǵyǵa qaraǵanda 23,3%-ǵa ósken.
Jalpy, sarapshylardyń málimetinshe, osydan 5 jyl buryn onlaın-saýda jalpy satylymnyń nebári 2,9 %-yn quraǵan kórinedi. Aldyńǵy jyly bul kórsetkish 9.9 % bolsa, byltyr 12%-ǵa jetken. Al endi bir-eki jylda onlaın-satylym bólshek saýdanyń 15 %-yn enshileıdi degen boljam bar.
Álemdik deńgeıde alyp qaraǵanda da, ınternettegi saýda qarqyny kúsheımese, báseńdemeıtini baıqalady. Iaǵnı, jańa tendensıalar paıda bolatyny, ekonomıkalyq damýǵa oraı, tutynýshylardyń onlaın-saýdadaǵy belsendiligi arta túsetini daýsyz. Elektrondy saýdada aldaǵy ýaqytta qandaı trendter ózekti bolýy múmkin degende, mamandar negizgi 5 baǵytty aıqyndaǵan. Osy oraıdaǵy mańyzdy jaǵdaıdyń biri: tutynýshylardy onlaın-saýdada taýardy arzanyraq alýǵa bolatyny qyzyqtyrady. Osy arqyly jurttar shyǵyndy azaıtý jolyn izdeıdi. Sonymen qatar, tutynýshynyń qandaı da bir kıim-keshekti vırtýaldy túrde ólshep kórýine múmkindik beretin túrli qosymshalar men baǵdarlamalardyń bási artady. Al elektrondy saýdany damytý onlaın tólemder júıesin jetildirýge, kóleńkeli aınalymdy qysqartýǵa, halyqaralyq saýdaǵa ıntegrasıalaný áleýetin arttyrýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar mamandandyrylǵan elektrondy alańdardy qurý arqyly otandyq taýarlardy syrtqy naryqqa shyǵarýǵa qolaıly jaǵdaı týady. Sol sebepti de, elektrondy saýdany damytý el ekonomıkasyn damytýdyń basym baǵyttarynyń biri bolyp sanalady.
Ótken jyldyń qorytyndysyna sáıkes, elimizdegi elektrondy saýda kóshin Kaspi.kz pen Wildberries bastaǵany daýsyz. Bul rette olardyń aqshalaı ósimi, AQSH dollarymen eseptegende, aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 25% jáne 30% paıyzǵa artqan. Sol sıaqty, Ozon-daǵy taýar aınalymy da jylma-jyl ósip, oǵan tirkelgen satýshylar men assortıment qatary ústi-ústine qosylyp jatqany aıtylýda.
Elimizdegi onlaın-satylym boıynsha taǵy bir tanymal kompanıa – Satu.kz-tegi jańa kásipkerler qatary da ótken jyldarǵa qaraǵanda molaıa túsken. Buǵan «Dosyńdy alyp kel» atty turaqty aksıa men birlesken áriptestik jobalardyń da áseri bolǵany aıan. Sondaı-aq kompanıa ókilderi pandemıany ósimge áser etken negizgi faktorlar qatarynda ataıdy. Ol kezde azyq-túlik pen dári-dármekti jurt jappaı onlaın-tapsyrys arqyly aldyrýǵa májbúr bolǵany jáne bul onlaın-saýdaǵa degen senimsizdikten týyndaıtyn kedergini is júzinde jeńýge septigin tıgizgeni ras ta. Sóıtip, bul tájirıbe ary qaraı basqa taýarlarǵa qatysty da jemisti jalǵasty. Internet pen smartfondardyń qoljetimdiligi, onlaın-tólem ınfraqurylymynyń damýy sıaqty basqa da mańyzdy faktorlar prosesti jedeldete tústi.
Bul saladaǵy damý qarqynyna elimizdegi sıfrlandyrý deńgeıi de negiz bolǵany anyq. Sebebi, 2022 jyly BUU monıtorıń júrgizgen 193 memlekettiń ishinen atalǵan kórsetkish boıynsha Qazaqstan 28-oryn ıelengen. Bul, árıne, jaqsy jetistik. Kezinde aptalap, aılap, tabanynan tozyp júrip áreń alatyn túrli resmı qujattarǵa qazir halyq úıinde otyryp-aq qas-qaǵym sátte qol jetkize alady. Halyqqa qyzmet kórsetý oryndary sıaqty memlekettik organdar jumysynyń sıfrlandyrylýy da jurttyń onlaın qyzmetke degen senimin arttyrdy.
Degenmen bul arada halyqtyń sıfrlyq turǵydaǵy saýattylyǵyn jetildirý de óte ózekti. Óıtkeni elektrondy-caýda ınternet-alaıaqtardyń da qolaıyna jaqqany sonsha, olardyń keı jaǵdaıda qarapaıym jurtty sazǵa otyrǵyzýyna jol ashyp júrgeni málim. Jáne bul kóbine taýarlar men qyzmetterge aldyn ala tólem jasaý barysynda týyndap júr. Osyndaı keleńsizdiktiń aldyn alý maqsatynda elektrondy saýda alańyna qosylýǵa yqylasty satýshyny memlekettik portaldarda erikti túrde tirkeý mehanızmi usynylýda. «Sóıtip, satyp alýshy taýarǵa tapsyrys bermes buryn satýshy týraly aqparatty memlekettik portaldan teksere alatyn bolady. Tutynýshy quqyn qorǵaýdyń tıimdi joly – osy» deıdi mamandar.
Elektrondy saýda elimizde endi-endi tamyrlanyp kele jatqandyqtan, qarapaıym halyqtyń ǵana emes, osy salaǵa jańa mamandanyp júrgender men mamandanǵysy keletinderdiń de bilimin jetildirý asa mańyzdy. Sondyqtan e-sommerce negizderine oqytý maqsatynda jumysbar.kz saıtynda bilim berý modýli iske qosylǵan. Atalǵan kýrs onlaın rejımde aqsha tabýǵa, onlaın satý daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵan.
Onlaın-satylym alańdarynyń kóbeıýi tapsyrystardy jetkizý máselesin de kún tártibine shyǵarýda. Halyqtyń elektrondy saýda sapasyna qanaǵattaný-qanaǵattanbaýy tapsyrystyń ýaqytynda jáne jaqsy kúıde jetkizilýine de baılanysty. Sony ańǵarǵan marketpleısterdiń kópshiligi logıstıka máselesin shyndap oılanýǵa kóshti. Birazy satyp alýshynyń taýar tańdaýy men taýar qolyna tıgenge deıingi aralyqtaǵy jumysty keshendi túrde atqarýdyń ońtaıly ádisterin oılastyrsa, endi birazy tapsyrysty berý pýnktterin jer-jerden asha bastady. Osy turǵydaǵy ınfraqurylym barynsha jetildirilgen boıda elektrondy saýda burynǵydan beter jandana túseri daýsyz.