Megapolıstiń tarıhı kelbetin saqtaý mańyzdy ekeni talas týdyrmaıdy. Bul taraptaǵy jumystardyń bir parasy búginde shahardaǵy jarnamalarǵa qatysty. Osy shara aıasynda endi qalanyń dızaın-kodyna sáıkes kelmeıtin túrli bılbordtar, bannerler men mańdaıshalar alynyp tastalmaq.
Jalpy, syrtqy kórneki jarnamalardyń qala kórkine kóp jaǵdaıda nuqsan keltiretinin kóziqaraqty qaýym bizde jıi synǵa alady. Aıtsa-aıtqandaı, sán salondary, dúkender, basqa da túrli qyzmet kórsetý nysandary ǵımarattaryna ilingen mańdaıshalardaǵy qate jazýlar qalanyń kez kelgen tusynda kezdesedi. Til mamandary aıtýdaı aıtyp, jazýdaı jazǵanymen, oǵan qulaq asyp jatqandar shamaly.
Tipti qaısybir jyly jarnama týraly zańǵa kórneki aqparat máseleleri boıynsha ózgertýler men túzetýler engizilgeni málim. Onda tilge qoıylatyn talaptardy buzǵany úshin aıyppul salynatyny, sondaı-aq, oǵan jol bergen kompanıa ákimshilik jaýapkershilikten bólek, tutynýshylar aldynda zańdyq jaýapkershilikke tartylatyny da atap kórsetildi. Biraq syrtqy jarnamadaǵy saýatsyzdyq, maǵynasyzdyq, aýdarmadaǵy olqylyq úshin áldekim jazaǵa tartylypty degendi estimegenimiz taǵy ras. Sonyń saldarynan qazaq tilinde qate jazylǵan mańdaıshalardan, bannerlerdegi saýatsyz tirkesterden áli aryla almaı kelemiz.
Jarnamalardyń ornalasý reti de oılandyrady. Mysaly, ár kóshe, ár burylys saıyn menmundalap turatyn bılbordtar, plakattar kólik júrgizýshiniń nazaryn burǵyzyp, alańdatpaı qoımaıdy. Ornalastyrar kezde osy jaǵyn da, ıaǵnı onyń jurtty yǵyr qylmaıtyndaı, áldenege eliktirmeıtindeı, shatastyrmaıtyndaı bolýyn eskergen abzal. Mysaly, osydan birtalaı jyl buryn Abaı men Abylaıhan kósheleriniń qıylysyndaǵy Ulttyq kitaphana tóbesinde «Qazaqstan temirjoly» degen úlken jarnama kóp ýaqyt boıy turǵany esimizde. Sol tusta syrttan kelgen, qalany bilmeıtin talaı adam ony kitaphana emes, vokzal dep oılap ketken de shyǵar, bálkim. Sol sıaqty, tóbesi kók tiregen kópqabatty úılerdiń keıbiriniń ushar basynda áldebir bankterdiń, qurylys fırmalarynyń attary júgirtpe jolmen berilip turatynyn qazir de baıqap qalamyz. Onyń qanshalyqty oryndy-orynsyz ekeni oılandyrady.
Almatynyń byltyr jyl sońynda qabyldanyp, bıylǵy naýryzda kúshine engen dızaın-kodyna sáıkes, kez kelgen syrtqy aqparat ǵımarattyń arhıtektýrasyn qabyldaýdyń tutastyǵyn buzbaýy kerek, al ǵımarattardyń birinshi qabattarynyń tústeri men árleý materıaldary qasbetterdiń arhıtektýralyq stıline sáıkes kelýge tıis.
Qala qurylysy jáne ýrbanıstıka basqarmasynyń málimetinshe, búginde menshik ıelerine zańsyz jarnamany bólshekteý týraly habarlama berilgeni belgili boldy. «Bul proses qalalyq ortanyń estetıkasyn jaqsartýǵa ǵana emes, sonymen qatar qala kóshelerindegi vızýaldy dybysty azaıtýǵa arnalǵan. Jurtshylyqpen jáne kásipkerlermen birlese otyryp, biz qalamyzdyń jańa kelbetin jasaımyz», – deıdi tıisti mekeme mamandary.
Aıta keterligi, atalǵan dızaın-kod eki maqsatty, ıaǵnı, birinshiden, qalanyń biregeı tarıhı kelbetin saqtaýdy, ekinshiden, álemdik tendensıalarǵa saı bolashaq megapolıs beınesin qalyptastyrýdy kózdeıdi. Dızaın-kodty aldaǵy 1,5 jyl ishinde kezeń-kezeńimen júzege asyrý josparlanǵan, al oǵan qulaq aspaǵan kásipkerler aıyppul arqalaıtyn bolady.
Negizi, qalanyń tarıhı kelbeti degennen shyǵatyn bir áńgime bar. Mysaly, Almatyda kóneden kele jatqan, sáýleti ózgeshe ǵımarattar, bóreneli úıler az emes. Syrtynan qarap turyp súısinesiń, ótken dáýirdiń demin sezingendeı bolasyń. Sonymen birge qaraýsyz, kútimsiz kúıde keteýi ketip bara jatqanyna qynjylasyń. Shyndyǵynda, olar da qalanyń tereńde jatqan tarıhynyń bir bólshegi, kórinisi ǵoı.
Degende, Reseıde tarıhı ǵımarattardy shaǵyn bıznes ókilderiniń jeke menshigine berilýin qarastyratyn zań bar kórinedi. Satyp alǵan adam tarıhı ǵımarattyń saqtalýyna jaýapty bolady, rekonstrýksıa jasaıdy, biraq syrtqy beınesin, ustynyn ózgertpeıdi. Sol sıaqty, álem elderinde, mysaly, Fransıada, Italıada eldiń maqtanyshy bolyp sanalatyn saraılar men qorǵandar jeke tulǵalardyń nemese kompanıalardyń ıeligine beriledi desedi. Jáne bul sol áýlettiń nemese fırmanyń abyroıyn asqaqtatyn, ımıjine jaǵymdy áser etetin jaıt retinde qabyldanady eken. Tarıhı ǵımarattarǵa qatysty nege bizge de osy tájirıbeni qarastyryp kórmeske?!
... Dep oılaısyń. Biraq ol úshin de jurtta soǵan saı mádenıet, ótkenge qurmet degen túsinik qalyptasýy kerek shyǵar. Kezinde qaladaǵy talaı tarıhı nysan súrilip ketti. Sán-sáýleti bólek, ózinshe tartymdy «Oktábr», «Baıqońyr», «Alataý» kınoteatrlarynyń, ańyzǵa aınalǵan «Saıahat» avtobeketiniń izi de qalmady. Rekonstrýksıaǵa jabylyp, qaıta ashylǵanda strıptız-klýbqa aınalyp shyǵa kelgen «Qazaqstan» kınoteatry da tarıhı mán-mańyzyn joǵaltty. Jeke ınvestorlar satyp alǵan «Shuǵyla», «Selınnyı» kınoteatrlarynyń aldaǵy keskin-kelbeti qandaı bolary, qaı maqsatta paıdalanylary da belgisiz.
Jaraıdy, ótkenge – salaýat dermiz. Búgingi áńgime bólek. Degenmen kúnderdiń kúninde osy kepti taǵy kıip, osy ókinish taǵy qaıtalanyp jatpasa bolǵany.