Jasyratyny joq, kóbimiz bas aýyryp, baltyrymyz syzdaı qalsa, úıde qobdıshada turǵan dárini ishe salýǵa asyǵamyz, merzimine qarap jatpaımyz. Sebebi, dál sol sátte aýyryp turǵan jerimizge shıpasy tıse boldy, sony ǵana oılaımyz. Al negizinde, jaramdylyq merzimi ótip ketken preparattardyń aǵzaǵa zıany tıedi.
Dárilik zattardyń quramynda hımıalyq qospalar bolady. Sondyqtan syrtynda kórsetilgen ýaqyty aıaqtalǵannan keıin ol qaýipti ónimge aınalyp shyǵa kelýi múmkin. Jalpy, jaramdylyq merzimi ótip ketken preparat eń aldymen emdik qasıetterin joǵaltady. Iaǵnı, olar sizdi emdemeıdi, tipti aýrýyńyzdy odan ári qozdyryp jiberýi múmkin. Sóıtip dertińizdi asqyndyrýy da yqtımal. Sondaı-aq, ýlanyp qalýyńyz da múmkin. Sondyqtan úıdegi dári-dármekterdiń syrtynda kórsetiletin jaramdylyq merzimin tekserip turýdy ádetke aınaldyrǵan abzal. Saqtaý sharttaryna erekshe nazar aýdarǵan jón deıdi mamandar. Keıbir dári-dármekter nusqaýlyǵynda kórsetilgendeı durys saqtalmasa, jaramdylyq merzimi de qysqara túsetin kórinedi.
Bul ásirese, sozylmaly aýrýlardy emdeýge arnalǵan dári-dármekterge qatysty. Sondyqtan ondaı preparattardy býmasymen almaǵan durys. Em-dom qabyldaıtyn kezeńderde ǵana satyp alǵan jón.
Aıtpaqshy, elimizde dárilik zattar men medısınalyq buıymdar aıyrbastaýǵa jáne qaıtarýǵa jatpaıdy. Alaıda, ónimdi qaıtarýǵa nemese aıyrbastaýǵa bolatyn jaǵdaılar bar. Olar: dárihanadan satyp alǵan preparatyńyzdyń jaramdylyq merzimi ótip ketken bolsa jáne qaptamasynan qandaıda bir aqaýdy baıqasańyz. Biraq dárihana bergen túbirtekti saqtap qoıýdy umytpańyz.
Osy oraıda taǵy bir másele týyndaıdy. Ol týraly da toqtalaıyq. Jaramdylyq merzimi ótip ketken dári-dármekterdi qoqysqa, kóringen jerge tastaýǵa bolmaıdy. Óıtkeni olar – topyraq pen sýdy lastaıtyn hımıalyq zattar.
Jýyrda megapolıste «Almaty – ortaq úıimiz» naýqany aıasynda qala emhanalaryna turǵyndardyń merzimi ótken preparattardy ákelip salýyna bolatyn jáshikter ornatyldy. Biz osy is-sharanyń qalaı júzege asyrylyp jatqanyn bilý úshin №8 qalalyq emhana dırektorynyń orynbasary Ulbolsyn Malǵaraevamen suhbattasqan bolatynbyz.
– Suıyq dári-dármekter (eritindiler, sýspenzıalar) qatty túrdegi preparattarǵa (tabletkalar, untaqtar, kapsýlalar) qaraǵanda kóp ýaqytqa jaramaıdy deıdi. Sebebin aıta otyrsańyz.
– Ol ras. Ásirese, oftalmologıalyq barlyq dári qutysynda kórsetilgen jaramdylyq merzimi aıaqtalǵannan keıin mindetti túrde joıylý qajet. Óıtkeni olar ádette konservanttyń áserin toqtatady jáne tamshylarda bakterıalar kóbeıe bastaıdy. Qutyny ashylǵan sátten bastap bir jyldan aspaıtyn ýaqytqa saqtaý usynylady. Áıtpese asqazan-ishek joldarynyń problemalaryn týdyrý qaýpi artady. Sonymen qatar, keıbir kapsýlalar/tabletkalar, olardyń qasıetterine baılanysty, aýadan sý býyn sińirýi múmkin, sol úshin emdik sharalaryna áser etýi yqtımal.
Jaramdylyq merzimi ótken ıneksıalyq eritindilerdi de qoldanýǵa bolmaıdy. Óıtkeni olarda ýly zattar paıda bolýy múmkin. Sondaı-aq, ıneksıaǵa arnalǵan eritindilerdi de qoldanýǵa bolmaıdy. Eger olar túsin ózgertken bolsa nemese olarda tunba paıda bolsa, tipti jaramdylyq merzimi ótpegen bolsa da, bul óte qaýipti bolýy múmkin.
Vıtamınder týraly bólek aıtý kerek. Sebebi,bul shaǵyn molekýlaly organıkalyq qosylystar joǵary jyldamdyqpen ydyraıdy jáne jaramdylyq merzimi aıaqtalǵan kezde olarda terapıalyq áser etetin belsendi zattar óte tómen bolady. Nıtroglıserın, ınsýlın jáne suıyq túrdegi antıbıotıkter sıaqty dári-dármekterdi de jaramdylyq merzimi aıaqtalǵannan keıin qoldanbaǵan durys.
– Jáshikke salynǵan dári-dármekterdi emhanada qalaı saqtaısyzdar?
– Emhanalarda merzimi ótken preparattardy qabyldaý QR-nyń «Jaramsyz bolyp qalǵan, jaramdylyq merzimi ótken dárilik zattar men medısınalyq buıymdardy, jalǵan jáne Qazaqstan Respýblıkasy zańnamasynyń talaptaryna sáıkes kelmeıtin basqa da dárilik zattar men medısınalyq buıymdardy joıý qaǵıdalaryn bekitý týraly» Zańy sheńberinde júzege asyrylady.
Jaramdylyq merzimi ótken dári-dármekterdi jaýapty qyzmetker saqtaý oryndarynan dereý alyp, mórlengen túrde anyqtalǵan jalǵan, sapasyz, kontrafaktilik dárilik preparattardy arnaıy bólingen jáne belgilengen saqtaý aımaǵyna kóshiredi. Olardy materıaldyq jaýapty qyzmetkerge, mysaly, bólimsheniń aǵa medbıkesine beredi. Bul júıe esepten shyǵarýǵa ruqsat alǵanǵa deıin jalǵasady.
– Dári-dármekterdi joıý qalaı júzege asyrylady?
– Jaramdylyq merzimi ótken dári-dármekter zıandylyǵyna qaraı klastarǵa bólinedi. Olardyń toksıkologıalyq qaýpi bar qaldyqtardyń zıany men mazmunyn sıpattaı otyryp, birrettik qara konteınerlerge jınalady. Zań talabyna sáıkes anyqtama jazylyp, qajetti mekemelerge jetkiziledi.
Iá, Almaty emhanalarynda merzimi ótken dári-dármekti qabyldaý naýqany júrip jatyr. Bul bastama tutyný ýaqyty ótip ketken dárini durys kádege jaratý jáne onyń qorshaǵan ortaǵa tıgizetin áseri týraly halyqty habardar etýge baǵyttalǵan. Aıtpaqshy, betperde, qolǵap, aıaqqap, shprıs jáne ınesi bar ıneksıalyq júıeler, paıdalanylǵan tańǵyshtar (jabysqaq plasyr, dáke, maqta) qabyldanbaıdy.