20 aqpan – kásibı ishkishter kúni
Shyn máninde, bul kún ony alkogóldik ishimdiktermen atap ótýge shaqyrý emes. Bul - osy problemany, ıaǵnı ishimdikke salynýdan arylǵan, osyndaı qıyndyqty jeńgen adamdardyń kúni degen durys bolar.
Maskúnemdikti jeńgen adamdar uzaq ýaqyt boıy onymen kúresip, óz aýrýlarynan — densaýlyǵynan, áleýmettik mártebesinen jáne qoǵamdaǵy jaǵdaıynan aıyrylyp, ózine, otbasylaryna jáne jaqyndaryna moraldyq jáne fızıkalyq zıan keltirdi. Bul táýeldilikten arylý úshin jasalǵan jumys shynymen de orasan zor. Búkil álemde emdeýge kómektesetin arnaıy ortalyqtar, ońaltý baǵdarlamalary, qoldaý terapıasy bar. Osy aýrýdan aıyqqan kóptegen ataqty adamdar alkogolızmmen betpe-bet kelgenderge qandaı baǵa jetpes kómek kórsetiletinin túsinip, osyndaı aýrýhanalarǵa qaıyrymdylyq jasaıdy.
Bir qýantatyny, barlyq adamdar bul zıandy táýeldilikke beıim emes. Kópshiligi belgili bir sebeppen nemese sebepsiz ishedi. Biraq birjola basymen araqqa den qoıyp ketpeıtinder de bar. DDSU statısıkasy boıynsha, jer halqynyń shamamen 2% - y alkogólge táýeldi jáne jyl saıyn shamamen 3,3 mıllıon adam táýeldiliktiń saldarynan qaıtys bolady.
Jyl saıyn DDSU álemniń ártúrli elderinde ishilgen alkogól mólsherine negizdelgen turǵyndardyń alkogólge táýeldiligi týraly aqparatty jınaıdy jáne óńdeıdi. Alynǵan málimetterge súıene otyryp, eń kóp ishetin elder anyqtalady. Bul 2024 jyly álemde eresekter tutynatyn alkogól mólsheri tek ósip kele jatqanyn kórsetedi.
Álemdegi eń kóp «ishetin» elder:
Halyqtyq alkgolge degen qarym-qatynasy reıtıńti elderde ártúrli
Máselen, sharapty, syrany, ulttyq jemis-jıdekterdi nemese alkogólsiz sýsyndar dep sanalatyn úı sharabyn tutyný Eýropanyń kelesi elderinde jıi kezdesedi:
Belarýs.
Lıtva.
Chehıa.
Fransıa.
2023-2024 jyldary kópshilikke usynylǵan eń kóp ishetin elder reıtıńinde Ońtústik Koreıa, sondaı-aq Afrıkanyń keıbir elderi bar eken.
Eń-eń degen top-tizimge statısıka boıynsha 15 jastan asqan bir azamatqa jyl saıyn 6,6 l-den astam taza alkogól tıesili memleketter ǵana kiredi. Osylaısha, 2014 jyldan bastap bul san jyl saıyn 0,2% - ǵa ósýde.
Ekonomıkasy damyǵan Eýropa memleketteri eń kóp ishetin elder tizimine kiredi. Statısıkaǵa sáıkes, osy memleketterdiń árbir besinshi azamaty alkogólge sozylmaly táýeldilikke ıe. Eń kóp ishetin elderde sýısıd kóbinese mas bolǵan kezde jasalady eken.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha, reıtıńtiń 20-shy ornynda Venesýela tur. Birinshi orynda- Belarýs
Alkogól ishýge tyıym salynǵan memleketter de bar.
Álemde 2024 jyly alkogólge tolyǵymen tyıym salynǵan 41 el bar.
Skandınavıa memleketteriniń aýmaǵynda úkimettiń sheshimi boıynsha spırttik ishimdikterdi ishýge tyıym salý jónindegi arnaıy baǵdarlamalar ázirlengen.
Al kelesi tizimde alkogóldik ishimdikterdi ishýge, tipti dúkenderinde ashyq satylmaıtyn elder tizimin usynyp otyrmyz:
Mysyr;
Indıa;
Indonezıa;
Islandıa;
Norvegıa;
Shvesıa.
Ózbekstan-burynǵy KSRO-nyń ishimdikke tyıym salynǵan alǵashqy elderiniń biri. Munda alkogól jarnamalanbaıdy, satylmaıdy jáne tipti óndirilmeıdi. İshimdik ishetin adamdar sotqa tartylýy múmkin.
Musylman elderiniń kópshiliginde alkogólge tyıym salynǵan. Quramynda alkogól bar sýsyndardy tutyný nemese satý qylmystyq jaýapkershilikke tartylady. Iordanıada, Iranda zańdy buzǵan adam jazalanady.
Qytaı da salaýatty saý ómir úshin belsendi kúresti bastap ketti. El aýmaǵynda tegin aýrýhanalar jumys isteıdi, onda ár adam, eger alkogólge táýeldi bolsa, tek tekserýden ǵana emes, emdeýden de ótýi múmkin.
1961 jyldan bastap jarıalanǵan jyl saıynǵy statısıkaǵa sáıkes, sońǵy 10 jyldan astam ýaqyt ishinde eń kóp ishetin aýmaqtar reıtıńiniń kóshbasshylary burynǵy KSRO elderi men Shyǵys Eýropa memleketteri bolyp tabylady. Reseıdiń eń kóp ishetin el ekendigi búginde mıfke aınalǵan. Deıturǵanmen, statısıkalyq málimetterde ýaqyt óte kele «alkogólmen problemalary bar» adamdardyń búkil qoǵamǵa qatynasyn kórsetetin sandar dabar. Bul sandy kórsetitin reseılikter Eýropa halqynyń 20% quraıdy, ıaǵnı bul adamdardyń barlyǵy alkogólge táýeldi.
Nátıjesinde adamnyń ómir súrý uzaqtyǵy tómendeıdi, jastarda kóptegen aýrýlar paıda bolady. Mundaı ult ózin-ózi basqara almaıdy, al ishimdikke jalpy qoljetimdilik jáne olardy tutyný mádenıetiniń bolmaýy kóptegen adamdardyń ishýine ákeledi.
Qalaı degenmen, derekter boıynsha kásibı ishkishter kúni Reseıden bastaý alǵan. Reseıde bul kún kóbinese 11 qyrkúıekke, ıaǵnı 1943 jyly alǵashqy qyrly stakan óndirilgen kúnmen baılanystyrylyp keledi. Sonymen, ol tamaq ishýde jáne temirjolda qoldanyla bastady, ýaqyt óte kele maskúnemderdiń ǵana emes, sonymen qatar keńestik asqanalardyń jáne shynyaıaq ustaǵyshtaǵy áınektiń qońyraýyna uzaq saparlardyń sımvoly boldy.
Mine, ataýly bir kúnniń tarıhyn shola otyra, birqatar máselelerdiń bary da ańǵarylyp qalǵan sıaqty. Kóp jaǵdaıda alkogóldi sýsyndardy qoldaný, ishkilikke salynyp ketý ómir súrý deńgeıiniń tómendigimen, kásibı jumysy joqtyqpen jáne jumyssyzdyq deńgeıi joǵary bolǵan kezde paıda bolatyn qıyndyqtar ekeni beseneden belgili. Bul endi - fakt.