Jańa oljalar, volonterlerdiń qatysýy jáne óńirlerdiń mańyzy: qazaqstandyq arheologtardyń bıylǵy jylǵy jumysy týraly ne belgili
Qazaqstandyq arheologtardyń qandaı mańyzdy jańalyqtar ashqany jaıynda Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń alańynda Á. H. Marǵulan atyndaǵy Arheologıa ınstıtýtynyń ǵalymdary aıtyp berdi, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
Bıyl qazaqstandyq arheologtar tarıhı jáne mádenı qundylyǵy bar birqatar mańyzdy jáne qundy oljalardy tapty, olardyń ishinde Batys Qazaqstanda tabylǵan V-VI ǵasyrlarǵa jatatyn altyn syrǵalar men monetalar, Qostanaı oblysynda qazba jumystary kezinde saq kezeńiniń kúmis aınalary, sondaı-aq Shyǵys Qazaqstanda tabylǵan jáne erte qola dáýirine jatatyn eń kóne altyn áshekeıler bar. Sonymen qatar, qypshaq kezeńiniń eskertkishterin zertteý kezinde mys tańbasy bar qasyq tabyldy, Ortalyq Qazaqstandaǵy saq kezeńiniń burynǵy qonysy tabylyp, zertteldi. Bul jańalyqtardyń otandyq ǵylym úshin de, álemdik arheologıalyq qoǵam úshin de mańyzy zor.
«Á. H. Marǵulan atyndaǵy arheologıa ınstıtýty 2024 jyly 70 ekspedısıaǵa shyǵýdy josparlap otyr. Qazirdiń ózinde 45 ekspedısıa aıaqtaldy. Qazirgi ýaqytta Arheologıa ınstıtýty Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń qoldaýymen irgeli ǵylymı zertteýler baǵdarlamasyn iske asyrýda. İske asyrý satysynda granttyq qarjylandyrý boıynsha 3 iri nysanaly joba bar. Birinshisi – «Soltústik Qazaqstan mádenı-tarıhı prosester kontekstinde: tas dáýirinen etnografıalyq qazirgi zamanǵa deıin» jobasy. Ekinshisi – «Qazaqstan tarıhyndaǵy ǵun-sarmat dáýiri: pánaralyq zertteý, taldaý jáne rekonstrýksıa». Sondaı - aq «Ejelgi jáne orta ǵasyrlardaǵy Almaty: arheologıalyq murany zertteý jáne saqtaý» arnaıy jobasy júzege asyrylýda», - dedi Á. H. Marǵulan atyndaǵy Arheologıa ınstıtýty bas dırektorynyń ǵylym jónindegi orynbasary, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, PhD Ásemgúl Kasenova.
Instıtýttyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Talǵat Mamırov qazba jumystary aıaqtalǵannan keıin barlyq artefaktiler Muqıat óńdelip, konservasıalanatynyn atap ótti. Bul birneshe kezeńderdi qamtıtyn kúrdeli jáne kóp deńgeıli prosesterden ótedi.
«Árbir tabylǵan arheologıalyq oljaǵa biz arheologtar keshen retinde qaraımyz. Kez kelgen, tipti eń kishkentaı olja da mańyzdy aqparat beretin ydystyń nemese buıymnyń fragmenti bola alady. Odan keıin tabylǵan at nemese buıym bekitilip, jikteledi. Eger zooarheologıalyq materıal tabylsa, ol zooarheolog mamandarǵa jiberiledi. Maman tabylǵan zatty muqıat zertteıdi, tıpologıany qurastyrady, irikteý júrgizedi jáne taldaıdy. Tas quraldar, altyn, qola, mys nemese keramıkalyq buıymdar tabylǵan jaǵdaıda, olardyń barlyǵy akt boıynsha beriledi jáne ınstıtýtqa kelgennen keıin tehnologıalar zerthanasyna jiberiledi. Qajet bolǵan jaǵdaıda konservasıalaý jáne qalpyna keltirý júrgiziledi. Eger jaqsy saqtalǵan bolsa, mamandar ony tekserip, ólsheýler, sýretter, fotosýretter jasaıdy, 3D modelin jasaıdy. Eskertkishtiń nemese tabylǵan zatqa qansha jyl bolǵanyn anyqtaý úshin kóptegen materıaldar tekserilip, tıisti sheberhanalarǵa jiberiledi», - dedi ol.
Arheologtar atap ótkendeı, tabylǵan zattardyń sany boıynsha kez-kelgen aımaqty bólý qıyn, óıtkeni barlyq aımaqtardyń ózindik erekshelikteri bar. Osyndaı óńirlerdiń biri - Almaty aýmaǵy, onda kóptegen jyldar boıy qarqyndy arheologıalyq zertteýler júrgizilip keledi.
«Almaty men Almaty oblysynyń aýmaǵyndaǵy eskertkishter keshenin anyqtaý jáne zerdeleý munda ártúrli tarıhı dáýirlerdegi eskertkishterdiń óte kóp shoǵyrlanǵanyn kórsetedi. Bul aýmaqta tas dáýiriniń ózindik mádenıetiniń bar ekendigi týraly kóptegen dálelder bar. Qazir biz áriptesterimiben keıingi paleolıt dáýirindegi arheologıalyq mádenıetti bólip kórsetý úshin jumys istep jatyrmyz. Qola dáýiri óziniń eskertkishterimen tanymal, óıtkeni taý bókterindegi aımaq sol kezeńdegi eskertkishterdi izdeýde jáne tabýda erekshe. Erte metal dáýirin zerttýmen aınalysatyn ınstıtýt mamandary osy aımaqta úı qurylysy, metalýrgıa jáne basqa da qolónerdiń damýyn kórsetetin birqatar eskertkishterdi sátti oqshaýlap, zerttedi. Ejelgi óner týraly aıtatyn bolsaq, 2024 jyldyń ózinde Almaty oblysynda 2000 petroglıf anyqtaldy», - dedi Talǵat Mamırov.
Sońǵy jyldary eriktilerdiń arheologıalyq ekspedısıalarǵa qatysýy tanymal trendke aınaldy. Kez kelgen adam belgili bir irikteý kezeńderinen ótip, arheologıalyq toptyń quramyna kire alady.
«Bizdiń ınstıtýttyń esigi eriktiler úshin árqashan ashyq. Olar bizge jıi júginedi jáne báz «Ohotnıkı za petroglıfamı» qoǵamynyń eriktilerimen yntymaqtasa jumys isteımiz. Olar bizge kóp kómektesedi. Volonterlik týraly tolyq aqparatty ınstıtýttyń www.archeo.kz saıtynan alýǵa bolady», - dedi Ásemgúl Kasenova.