Qazaqtyń kórnekti qalamgeri Sherhan Murtaza «Jýrnalısiń arqalaǵany – altyn, jegeni – jantaq» degen bir aýyz sóz qaldyrdy. Osy bir aýyz sózdiń tóńireginde talaı syr jatyr. Álbette, aldyńǵy býyn ókilderiniń is-tájirıbesi, kórgeni men túıgeni mol. Qoǵam tirshiliginiń kóshine ilesken jas urpaqqa aıtar oıy da bar. Osy oraıda Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń tóraǵasy, medıamenedjer Seıitqazy MATAEVPEN suhbattasqan edik.
SHYNDYQ SALTANAT QURǴAN ORTADA ÁDİLDİKTİŃ AQ TÝY JELBİREIDİ
– Seıitqazy Beısenǵazyuly, sizdiń oıyńyzsha, «Ádiletti Qazaqstan» ornatýda árbir jannyń róli qandaı bolýy kerek?
– Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen «Ádiletti Qazaqstan» ıdeıasy júzege asýda. Endigi kezekte osy bastama iske asa berse degen nıetimiz bar. Osyǵan baılanysty óńirlerde túrli jıyndar ótýde. Bul – óte durys qadam! Bizge shyndyq aýadaı qajet.
Bir nárseni shegelep aıtaıyn. Shyndyq saltanat qurǵan ortada ádildiktiń aq týy jelbireıdi. Ózim jýrnalısıka salasynda istegendikten, jalǵandyqtan góri shyndyqtyń keshigip jetetinin kórdik. Biraq túbi adaldyq ornaıtynyna kóz jetkizdik. Iá, keıbir adamdardyń bul oıdy túsinbeýi yqtımal. Alaıda, ýaqyt óte kele bári ózgeredi. Jalshy bolsań da, jýrnalıs bolsań da, ǵalam adamy atansań da bárin zań boıynsha istegen durys. Sonda qoǵam ońalady. Burynǵydan jetken támsilge zer salsaq, «Aýrýyn jasyrǵan óledi» deıdi. Meılinshe ketken kemshilikti túzep, bolashaqqa bet burýdan tanbasaq degim keledi. Ómir degen qas-qaǵym. Bul jalǵanda ár azamat óz Otany úshin qolynan kelgen jaqsylyǵyn jasasa deımiz. Sonda ǵana órkenıetti elderdiń qataryna qosylarymyz anyq.
– Qazaq jýrnalısıkasy qanshalyqty qaýqarly? AQSH, Eýropa jýrnalısterimen salystyrýǵa bola ma?
– Árıne, ábden bolady. Biraq qarańyzshy, qaı jaǵynan salystyrasyz, mine, másele sonda. Amerıka Qurama Shtattary, Ulybrıtanıa, Fransıa, Germanıada BAQ burynnan qaýqarly túrde jumys istep keledi. Shamamen 2-3 ǵasyrdan beri bir júıege tústi. Olardyń bizge qaraǵanda tájirıbeleri de mol. Reuter, BBC agenttikteriniń de qaýqary joǵary. Zańǵa baǵynady, sonyń sheńberinde tirlik qylady.
Búgingi kúni Qazaqstan Jýrnalıser odaǵyna 6 myń kisi múshe boldy. Fılıaldarmen tyǵyz qarym-qatynasta jumys isteımiz. Eldegi BAQ abyroıyn kóterýge atsalysyp júrmiz. Buıyrsa, aldaǵy oılarymyzdy is júzinde júzege asyrsaq, nur ústine nur bolar edi.
MYQTY MENEDJER JÝRNALISIKANYŃ BAǴYN ASHADY
– New York Times, Washington Post sıaqty alpaýyt gazetterdiń áli kúnge deıin ataǵy asqaqtap tur. Álem elderiniń baspasózine úlgi bolýda. Olardyń dáýreniniń bulaı júrip turýyna ne sebep?
– Biz bir nárseni uǵaıyq. Bári tájirıbemen keledi. Sózińizdiń jany bar. Shetel aqparat quraldarynyń dańǵyly, jón-josyǵy bólek. Olar tırajǵa mán beredi. Sodan keıin bul elderde marketolog, medıamenedjerlerdiń eńbegi erekshe zor. Qoǵamdaǵy saıası-ekonomıkalyq, áleýmettik salany jaqsy qamtıdy. Mobıldi jyldamdyqpen qozǵalady. Sapaly dúnıe jazady. Biraq zańdy attamaıdy.
Bir kezderi «Azattyq radıosymen» qatar bir ǵımaratta otyrdyq. Iyq tiresip jumys istedik. Sonda baıqaǵanym, shetel aqparat quraldary belgili bir «jarǵy» boıynsha isteıdi. Olar da jazýǵa «bolatyn» jáne «bolmaıtyn» deıtin shekarany saqtaıdy. Máselen, múgedek jan týraly jazylmaıtyn kórinedi. Keıbiriniń balasy aýrýshań bolýy múmkin. Mine, osyndaı erejege baǵynady. Aıtpaǵym, ár redaksıada ereje bolýy kerek. Demek, sózden iske kóshsek, gazetti ǵalamdyq deńgeıge kótere alamyz.
– Syrt elde tańǵy astyń ózinde gazet, jýrnal oqyp otyrǵanyn baıqaı myz. Al bizde gazet oqylmaıtyn jaǵdaıǵa jetkendeı...
– Oqyrmandy tartýǵa bolady. Bizdegi kiltıpan – uıymdastyrýshylyqtyń aqsap jatqanynda. Álginde osynyń negizgi tetigin aıtyp óttim. Osy kúni materıaldar qyzyqsyz deımiz ǵoı. Shyn máninde olaı dep oılamaımyn. Shetel basylymdaryn zerdelep, analıtıkalyq taldaý jasaıyq.
Materıaldyń qundylyǵy arta túsýi úshin saıası ekspert, ár sala boıynsha sarapshy maman, qysqasy zertteýshi mamandardy tartý kerek. Eldegi bolyp jatqan oqıǵaǵa beı-jaı qaramaıtyn, óz oıyn ashyq bildiretinder kópti ózine tartady. Biraq jalǵandyq pen dańǵazalyqqa salynbaǵan jón.
– Búgingi jýrnalısiń qandaı bolǵany abzal?
– Ózimniń ómirlik tájirıbeme súıenip oı aıtsam, keńestik kezeńde «Izvestıa» gazetiniń Qazaqstandaǵy menshikti tilshisi boldym. Máskeýge barǵanda bizdi qurmettep, materıaldarymyzdy oqıtyn. Kóbine kánigi korıfeıler tálim berdi. Úıretti, is-tájirıbesimen bólisti. Osy sabaqtastyq áli de qajet.
Jýrnalıs bilimdi bolýy qajet. Taǵy qaıtalap aıtamyn, zań baǵytyna qarasa eken. Tilshi zańdy bilse, quqyǵyn qorǵaıdy. Al jýrnalısiń quqyǵy qorǵalsa, qalǵan mamandyq ıelerine de paıdasy bolar edi.
Suhbattasqan Oljas JOLDYBAI.