15 qazanda Polshada Parlament saılaýy ótedi. Onda Polshanyń Ulttyq Jınalysynyń 560 depýtaty saılanady. Onyń ishinde 460 depýtat Parlamenttiń tómengi palatasy Seımge, al 100 depýtat joǵarǵy palata Senatqa saılanbaq. Qazir saıası báıgeniń eń qyzǵan tusy. Ásirese, Seımge saılaý mańyzdy. Bıleýshi partıa atanýǵa «Zań jáne ádildik» jáne «Azamattyq platforma» áreket etýde. «Zań jáne ádildik» partıasy 2015 jyldan bergi bıligin eshkimge bergisi joq. Bılik Eýropadaǵy geosaıası shıelenisten týyndaǵan mıgrasıalyq daǵdarysty negizgi saıası tehnologıa retinde paıdalanyp otyr. Osydan bul olardyń jeke múddesi me, álde ulttyq múdde me degen suraq týady...
MIGRASIALYQ DAǴDARYS
Polshada sońǵy 1 jylda kúrdeli saıası jaǵdaı baıqalady. Eýropadaǵy geosaıası shıelenis pen bıylǵy saıası naýqannyń qatar kelýin basty sebep dep ataýǵa bolady. Kórshiles aımaqta geosaıası jaǵdaıdan soń Eýropada ishki mıgrasıa kólemi artty. Bul Polshaǵa da áser etti. Ótken jyly eńbek mıgranttarynyń sany 2021 jylmen salystyrǵanda, 27%-ǵa ósken. Mundaı málimetti eldiń negizgi statısıkalyq basqarmasy keltirgen. Basqarmanyń málimetine súıensek, ótken jyly resmı túrde 1 mln-nan astam sheteldik azamat zańdy jumys istegen.
Bul jaǵdaı bılikti alańdatary sózsiz. Sebebi, elde halyqtyń jalpy mıgranttarǵa degen kózqarasy ózgergen. Polsha 2004 jyldyń 1 mamyrynan bastap Eýropalyq Odaqtyń tolyqqandy múshesi atandy. Al onda mıgrasıalyq úrdisterdi retteıtin jekelegen zańnama bar. Bul bosqyndarǵa da qatysty másele. 2011 jyly «Arab kóktemi» dep atalatyn arab elderindegi saıası daǵdarystar boldy. Onyń nátıjesinde bosqyndar sany artty. Olardyń basym kópshiligi jaıly, qaýipsiz meken izdep Eýropa elderin panalady. EO múshesi retinde Polsha da bosqyndardy óz aýmaǵyna engizýge tıis edi. Ýaqyt óte kele polshalyqtardyń syrttan keletin mıgranttarǵa kózqarasy ózgergen kórinedi.
ULTTYQ MÚDDE
Bıleýshi «Zań jáne ádildik» partıasy mıgrasıaǵa degen halyqtyń kózqarasyn bıylǵy saılaýda jeńiske jetý úshin qoldanyp otyr. Ol úshin syrtqy saıasatta batyl qadamdar jasaýda. Bul qadamdar keı jaǵdaıda EO-tyń múddesine de qaıshy keledi.
Bıleýshi partıa halyqtyń syrttaı mıgrasıaǵa kózqarasy ózgergenin bilip, parlamentte saılaýmen bir ýaqytta búkilhalyqtyq referendým ótkizýdi usyndy. Referendýmda 4 suraq bolady:
- Sheteldik uıymdarǵa memlekettik aktıvterdi satýdy qoldaısyz ba?
- Erler men áıelderdiń zeınet jasyn 67-ge uzartýdy qoldaısyz ba?
- Polsha men Belarýs shekarasyndaǵy kedergini alyp tastaýdy qoldaısyz ba?
- Taıaý Shyǵys jáne Afrıkadan keletin myńdaǵan zańsyz mıgranttardy qabyldaýdy qoldaısyz ba?
Odan bólek, byltyr Eýropada geosaıası jaǵdaı shıelenisken soń, bıdaı daýy paıda boldy. Ýkraına bıdaıdy eksporttaıtyn el retinde Eýropaǵa kólik-logıstıkalyq turǵydan táýeldi bola tústi. İshki Eýropaǵa eksporttyń basym bóligi Polsha arqyly ótetin. Byltyr Ýkraınadan keletin bıdaı kóleminiń artyp, Polsha, Slovakıa jáne Majarstannyń sharýalarynyń ónimderiniń baǵasy túsip ketti. Taryqqan sharýalar narazy bola túsip, bılikke ózderin qorǵaý kerek ekenin aıtyp shaǵymdana bastady. Bul narazylyqtardan soń EO bıyl 16 naýryzdan 15 qyrkúıekke deıin Ýkraınadan keletin bıdaı ımportyna tyıym salýǵa májbúr boldy. Bul tyıymnyń resmı kúshi joıylǵanymen, Polsha bıligi Ýkraınanyń bıdaıyn óz aýmaǵynan ótkizýge asyǵar eme s. Sebebi, alda parlament saılaýy. «Zań jáne ádildik» partıasyna sharýalardyń qoldaýy qajet.
Osylaısha bıleýshi partıa ulttyq múddeni qorǵaýdy saılaýaldy baǵdarlama retinde alyp otyr. Joǵarydaǵy referendýmda qoıylatyn 4 suraqqa halyqtyń basym kópshiligi ózderi oılaǵandaı jaýap beretinine senedi. Memlekettik aktıvterdi sheteldik uıymdarǵa satýdy, zeınet jasyn uzartýdy, eki el arasyndaǵy kedergilerdi alýdy jáne zańsyz mıgranttardy qabyldaýdy halyqtyń qoldamaıtyny sózsiz. Qala berdi, bıliktiń óz ekonomıkasyn proteksıonısttik jolmen qorǵaýy «Zań jáne ádildik» partıasyna qosymsha upaı alyp kelmek. Munyń bári halyqtyń ultshyldyq sezimin qoldanýǵa negizdelgen saıası tehnologıalar. Olardyń bul áreketterin opozısıalyq «Azamattyq platforma» synǵa alýda.
PARLAMENT ÚSTEMDİGİ
Polsha parlamenttik respýblıka. Saıası júıede zań shyǵarýshy organnyń orny erekshe. Parlamenttik respýblıkaǵa jetý joly ońaı bola qoıǵan joq.
Polshanyń qazirgi zamanǵy tarıhy 1918 jyldyń 11 qarashasynan bastaý alady. Sol jyly Polsha respýblıkasy quryldy. Araǵa jyl salyp 20 aqpanda respýblıkanyń alǵashqy konstıtýsıasy qabyldandy. Qujatty «Kishi Konstıtýsıa» dep te ataıdy. Onda eldiń basqarý formasy retinde parlamenttik respýblıka tanyldy. Osy kezden bastap Polsha parlamentiniń tarıhy bastaldy.
Alaıda, odan keıin syrtqy jáne ishki saıası jaǵdaılarǵa baılanysty parlamenttiń yqpaly birese tómendep, birese artyp otyrdy. Oǵan prezıdent laýazymyn engizý áser etti. 1921 jyly Polshanyń jańa konstıtýsıasy qabyldanyp, prezıdent laýazymy 1922 jyly engizildi. Bul zań shyǵarýshy jáne atqarýshy bılik arasyndaǵy shıeleniske alyp keldi. Prezıdent pen atqarýshy bıliktiń eldegi saıası yqpalynyń ósýine Eýropadaǵy geosaıası qaqtyǵystardyń áseri bar. Sońǵy 1997 jylǵy konstıtýsıada memleket tolyq parlamenttik basqarýǵa ótti.
«Almaty-akshamy», №117 (6410) 3 qazan, 2023 jyl