Aımaqtaǵy derjavalar básekesi qyza túsýde
Erteń, 29 qyrkúıekte Orta Azıa elderiniń prezıdentteri Berlınde Germanıa kansleri Olaf Sholspen bas qosady. Germanıa men aımaq elderiniń yntymaǵyn damytýǵa baǵyttalǵan jıyn federaldyq kansleriniń shaqyrýymen ótkeli tur. Sonymen, bul – Eýropalyq Odaqqa múshe eldiń Orta Azıa basshylarymen mundaı formatta alǵashqy basqosýy. Bul jıyn aımaqqa yqpal etkisi keletin taǵy bir oıynshyny resmı túrde sahnaǵa shyǵarmaq. EO elderi arasynan Germanıa aımaqpen qarym-qatynasty damytýǵa belsendilik kórsetip otyr.
Sózdiń týrasyn aıtqanda, Orta Azıaǵa yqpal etýge degen iri derjavalar arasyndaǵy báseke qyzyp tur. Jyl basynan beri álemdegi eń negizgi kúsh ortalyqtary túgelge jýyq bizdiń aımaqpen dıalogqa shyǵýǵa talpyndy. Reseı o bastan aımaqqa yqpal etýshi syrtqy kúsh sanalatyn bolsa, mamyr aıynda Qytaı basshsy Shı Jinpiń (Sı Szınpın) bes el prezıdentin Sıan qalasyna shaqyryp, qyzyl kilem ústinde kútip aldy; bir aıdan keıin Eýropalyq keńes tóraǵasy Qyrǵyzstannyń Cholpan-Ata qalasyna kelip, aımaq elderiniń prezıdentterimen keńesip qaıtty; qyrkúıektiń orta sheninde AQSH prezıdenti ortazıalyq áriptesterimen alǵash ret 5+1 formatynda kezdesti. Sodan 10 kún ótpeı jatyp kansler Shols Qazaqstan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrkimenstan jáne Tájikstan prezıdentterin Berlınde kútip alǵaly otyr.
Berlındegi túski asqa ne daıyndalady?
Germanıa tarapy aımaqtaǵy múddesin bekemdeı túsý úshin kezekti kezdesýge basa mán berýde. Aımaq basshylarymen kezdesýdiń formatyn da birshama erkin ete túsken. Túski as ústinde alty taraptyń basshylary ózderine ortaq birqatar máselelerde dıalog ótkizbek. Túski astyń, ıakı basqosýdyń negizgi maqsaty aımaq pen Germanıanyń ekonomıkalyq yntymaǵyn damytý. Sóz-lebizder de osyǵan baǵyttalady. Arasynda aımaqtyń ishki ekonomıkalyq baılanystary da sóz etilmek. Árıne, Orta Azıa men Germanıa úshin birdeı mańyzdy bolatyn baılanys máselelerin de qosa talqylaıdy.
Kezdesýdiń negizgi taqyryby jaıynda taraptar aldyn ala resmı málimdemeler jasaǵan bolatyn. Aıtalyq, Germanıa Federasıalyq úkimetiniń baspasóz hatshysy Shteffen Hebestreıt kezdesýde energetıka salasyndaǵy yntymaqtasý máselesi de sóz bolatynyn jetkizgen edi. «Kelissózder ekijaqty qarym-qatynastar, ekonomıkalyq máseleler jáne energetıkalyq saıasat salasyndaǵy yntymaqtastyq sıaqty kóptegen taqyryptardy qamtýy múmkin», – degen bolatyn Hebestreıt sózinde.
Berlınde kansler Sholstan bólek, prezıdent Frank-Valter Shtaınmaıer de Orta Azıadan barǵan áriptesterimen kezdesý ótkizbek. Esterińizde bolsa, prezıdent Shtaınmaıer Qazaqstanǵa sapary kezinde de ekijaqty jáne kópjaqty máseleler boıynsha pikir almasyp qaıtqan bolatyn.
Áýelgi ekijaqty kezdesý Qazaqstan prezıdentimen ótedi
Germanıa joǵary laýazymdylary eline barǵan Orta Azıa basshylarymen tek kópjaqty ortaq kezdesýlermen shektelip qalmaıdy. Sholspen ótetin 5+1 formatyndaǵy jıynnyń aldy-artynda aımaqtaǵy bes eldiń prezıdentterimen jekelegen kezdesý de bolady. Kansler Shols Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen samıtten bir kún buryn, ıaǵnı búgin, 28 qyrkúıek kúni kezdeskeli otyr. Ózbekstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan jáne Túrkimenstan prezıdentterimen ekijaqty kelissóz otyrystary samıtten keıin, 29 qyrkúıekke josparlanǵan.
Bilesizder, ótken aptada Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev pen kansler Shols birlesken baspasóz jıynyn ótkizgen edi. Qazaqstanmen energetıka salasynda jáne ózge de birqatar mańyzdy salalarda ekijaqty tıimdi qarym-qatynasty damyta túsýge nıetti ekenin bildirgen. Astana men Berlın qarym-qatynasy bıyl tyń qarqynǵa ıe boldy. Onyń da ózindik sebebi aıqyn. Túptep kelgende, bir ǵana Germanıa emes, jalpy Eýropalyq Odaqtyń aımaqqa bolǵan qyzyǵýshylyǵy burynǵydan arta tústi. Buny tómengishe tarqatyp ketýge bolady.
Investısıalyq táýeldilikten shyǵarýdy kózdeıdi
Anyǵyn aıtqanda, Germanıa tabıǵı resýrstarǵa baı aımaqpen yntymaǵan damytýǵa zárý. Ásirese, energıa salasynda aımaqtyń róli aıryqsha kórine tústi. Onyń sebebi aıtpasa da túsinikti, Ýkraınadaǵy jaǵdaıdan keıin álemdegi iri naryq ári tutynýshylyq deńgeıi joǵary Eýropa energıa salasynda Reseıge táýeldiligin qysqartyp keledi. Biraq buǵan deıin Eýroaımaqtyń basym kóp qajetin ótep kelgen reseılik energıa eksportynyń ornyn toltyrý ońaı bolyp jatqan joq. Kóptegen sarapshylar Eýropa úshin bıylǵy qys byltyrǵydan da qatty synaqtarmen keledi dep boljaıdy. Byltyr Reseı gazynyń ornyna toltyrǵan qory bıyldy qamtamasyz etýge tolyq jetpeıdi. Onyń ústine aldaǵy jyldary gaz qoryn tipti de kóbirek toltyryp otyrýǵa tıis. Onyń ústine shyǵystan Qytaı da aımaqqa belsendi umtylys jasap jatqan tusta EO-nyń únsiz qalýy múmkin emes. 2022 jyldyń aqpanynan beri Eýropa Keńesiniń tóraǵasy Sharl Mıshel Orta Azıaǵa eki ret kelip ketti. Bizdiń aımaqtaǵy Eýropalyq odaq múddesin osy qyrynan qarastyrýǵa bolady.
Al Germanıanyń jeke múddesi de osyǵan jaqyn. Shyn máninde, Germanıanyń Orta Azıa elderimen yntymaqtasýdy qolǵa alýy EO-nyń múddesin tipti de bekemdeı túsýge jasalǵan qadam. Óziniń energetıka salasyndaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etýdyń syrtynda, Berlınniń belin bekem býǵan taǵy bir mindeti bar. Ol bolsa, Ortalyq Azıany Reseı men Qytaı ınvestısıalaryna táýeldilikten shyǵarýdy kózdeıdi. Bunyń qatarynda saýda táýeldiligin tómendetý máselesi de jatyr. Mine, osynyń bári iri oıynshylardyń aımaqtaǵy básekesi asa joǵary deńgeıde ekenin baıqatady.