HHİ ǵasyr. Jahan. Bolashaq kúlti.
Basqa álem, basqa zaman, basqasha adamzat. Bul ótken men búgin jáne bolashaqtyń konsepsıasy. Kóz aldymyzda álem ózgerip barady. Sońǵy 2 jyl pandemıa jaǵdaıynda ótýde. Buryn múldem oılamaǵan jańasha kezeńge qadam bastyq. Jańalyq kóp. Dúnıeniń bir shetinde Ilon Mask ǵalamdy tańdandyrýda. Dúnıedegi eń baı adam Amazon kompanıasynyń ıgesi Djef Bezzos boldy. Bizder kóretin jańashyldyq áli alda bolmaq. Bizder osy baǵytta birshama oı terbep, zerdelep, júıelep, paıym-parasatty túrde oı-talqylaýdy jón sanadyq.
Álemdi túgel kórse de,
Altyn úıge kirse de,
Aspanda juldyz aralap,
Aı nuryn ustap minse de,
– Qyzyqqa toımas adamzat! - depti Buhar jyraý babamyz. Taýyp aıtylǵan sóz. Aradan jyldar jyljyp, saǵat sýdaı aǵyp, taǵatsyz mınýttar ótse de ózekti bolýda.
Tarıhta talaı danyshpan ótti. Sonaý ejelgi Rım ımperıasy jarty álemge ataǵy shyqsa da, onyń da dármeni túgesildi. Eýrazıa kontınentin túgeldeı ýysynda ustaǵan Ǵun, Saq berisi Túrki patshalyqtary da óz ornyn tarıh sahnasynan bosatty. Shyńǵysqan kúlli dúnıeni dúr silkindirdi. Ámir Temir onyń izin jalǵady. Álemdik órkenıette óz qoltańbasymen Osman ımperıasy bılik qurdy. Osy atalǵandardyń bári bir-bir dúleı daýyldaı esim. Biregeı tulǵa. Arysyn árkim óz qıalynyń sharyqtaý sheginshe oılar. Bálkim synar. Múmkin madaqtar!!!
Jer planetasy adamzat pen tabıǵattyń úılesiminen turady. Muny saqtaý, qasterleý paryz. Munsyz tirshilik joq. Tabıǵat adamǵa, adam balasy tabıǵatqa zarar bermegeni haq. Birinshi tabıǵı qubylys bolýy yqtımal. Dese de, shóptiń basyn jel qımyldatpasa, shóp qozǵalyp nesi bar?!
HHİ ǵasyr
Bizder múlde basqasha jaǵdaıda ǵumyr keshýdemiz. Al HHİ ǵasyrdy arpalys dáýiri der edim. Nege? Sebebi adamzattyń bir ýaqytta munshalyqty basqa arnaǵa burylýy kútpegen sensasıa. Pandemıa bizdi ózgertti. Basqalaı ómir súrý daǵdysyn kórsetti. Kólik-logıstıka, satý, satyp alý, marketıń, menedjementtiń ne ekendigin úıretti. Eń negizgisi «onlaın» termınine jan bitirdi. Burynǵydaı jumysqa jegilip, tańnan keshke deıin otyrýdyń asa qajet emestigin uǵyndyrdy. Bir adam bir mezette óziniń qolyndaǵy smartfon, kompúter arqyly jumys atqara alatynyn túsindi. Tipti úıde otyryp, servıstik qyzmetterdiń ońaı ári tez alynatynyn bildi. Soǵan beıimdelip qaldy. Burynǵydaı mekeme, keńse jaǵalaýdyń qajeti shamaly. Bastysy ınternetti tıimdi paıdalana alsańyz bolǵany. Arjaǵynda bári qoljetimdi. Ásirese, banktegi esep shotty bilý úshin bankomat, termınal izdemeısiz. Bári «onlaın» baılanyspen júzege asady. Bir sátte birneshe ispen aınalysýǵa múmkinshilik týdy. Bul bir basqa álem, basqa zaman.
AQSH, Eýropa, Japonıa, Qytaı álemniń aldynda shyqqaly qaı zaman. Dese de, endi dúnıejúzilik qarjy, bıznes, ekonomıka salasyna jańa ataýlar qosylýda. Búginde Jerorta teńizi jaǵalaýyndaǵy Arab Ámirlikteri, Túrkıanyń qarqyny aıryqsha. Qutty damýdyń dańǵyl jolyna túskendeı áser qaldyrady. Ol solaı da. Birtindep postkeńestik elderge taman qaryshtap órkendeýdiń lebi kelip jatqandaı. Iaǵnı bizderge oıysty. Sonyń ilgerisinde Qazaq eli bar. Kún ótken saıyn órkenıet kóshiniń yǵyn baǵyp, qarjynyń qaı saladan óndirilip jatqanyn baǵamdaýda jáne sol baǵytta ońtaıly jumys atqarýda. Qazaqstan Eýropa men Azıany jalǵap turǵan altyn kópir. Eń negizgisi osyny ármen qaraı jalǵaı berý kerek. Bizder arqyly júk tasymaly jasalady. Batys Eýropa, Batys Qytaı avtodálizi ótip jatyr. Osy megajobanyń edáýir bóligi bizdiń tarapqa tıesili. Sondyqtan osynyń bárin udaıy oılastyryp, qarjy túsirý jaıyn pysyqtaı bergen jón. Solaı jasalyp ta jatyr. Qarap baǵamdar bolsańyz, munyń barlyǵy eldiń áleýetin kóteretin óte tıimdi dúnıeler sanalady.
Bolashaq kúlti
Bolashaq – basy istegenniń qolynda. Sol adam kúlli adamzatty basqarady. Bıleıdi. Ámirin júrgizedi. Bul – shyndyq! Aýyspaly maǵynada oı terbegende – osylaı. Nobel syılyǵynyń laýreaty Mıteo Kaký bolashaqtaǵy álemniń aldynda birqatar ózgeris bolatynyn aıtýda. Japon teginen shyqqan fýtýrologtyń aıtýynsha, osy kúngi qoldanysta júrgen birqatar mamandyqtar mańyzdylyǵyn joımaq. Máselen, jaqynda sheteldik jýrnaldardyń birinen «kovıd-keńesshi», «medısına menedjeri», «nanotehnolog» t.b kásipterdiń paıda bolatynyn kózimiz shaldy.
Bizdiń oıymyzsha, keleshekte belgili bir mekemege baryp, onda 8-9 saǵat joǵaltýdyń qajeti bolmaıdy. Kompútermen atqarylatyn isterdiń bári qoljetimdi ári onlaın formatta bolmaq. Ásirese, aqsha aýdarym, qyzmetke turýda úlken ózgeris oryn alady. Býhgalterıa, kadr, t.b qujattarmen jumys túgeldeı kompúterlik júıege aýysady. Tırajben shyǵatyn baspasóz oryndarynyń ornyn elektrondy medıa basady. Memlekettik qyzmetter tek elektrondy túrde alynady. Qajetti qujatty úıde otyryp ala beretin jaǵdaıǵa jetesiz.
Osynyń ekinshi jaǵy bar. Endi qozǵalys azaımaq. Fızıkalyq is-áreketterdi adamdar tek fıtnes-jattyǵý, t.s.s. zaldarynda jasaýy bek múmkin. Esesine, ýaqyt molyraq bolady. Degenmen smart qurylǵyǵa baılanǵan ýaqyt bolmaq. Muny naǵyz jahandaný kezeńi deımiz.
Túıin
Álginde ádeıi áriden tamyr alyp bastadyq. Birshama tarıhty qozǵadyq. Qysqa da nusqa aıtyp óttik. Árbiri tom-tom romannyń bastaýy desek te, artyq emes. Búgingi HHİ ǵasyrǵa toqtaldyq. Bul ǵasyr álemdi ózgertken ǵasyr bolyp tarıhta qalady. Buǵan deıingi dástúrli ómir súrýdiń kezeńi aıaqtalyp, jańa zamanǵa qadam basqan ýaqyttyń bastalǵan jol aıryǵy retinde adamzat esinde máńgi qalady. Al bolashaq bizder ekshn fılmderden kórgen shytyrman oqıǵaǵa toly bolary anyq. Aspanda adamdar neshe túrli qurylǵy, smart transport, mashınanyń kómegimen ushý dárejesine jetedi. 100 jyl ýaqyt, 10 jyldyń, tipti, odan da az ýaqyt kóleminde ótýi ǵajap emes.
Adamzat úshin ótken tarıh. Búginim tirshilik jasamaq maqsatta. Bolashaq - arman jáne úlken múmkindik. Bizder úsh kezeńdi zerdeleı kele toptadyq. Keleli oılardy ortaǵa saldyq. Az-kem bolashaqqa kóz jiberdik. Menińshe, boljam aıttyq desek te, artyq emes shyǵar.