Halyqtyń qalada ómir súrip, urpaq tárbıeleýge degen umtylysyn baspana naryǵy qanaǵattandyra almaı kele jatqanyna biraz jyldyń bederi boldy. Bul turǵyda memlekettiń ustanyp otyrǵan saıasaty tıimdi me? Qurylys naryǵynyń oıynshylary nege suranysqa jalpaq jurttyń tólem qabiletine saı keletin usynyspen jaýap bermeı otyr? Bul týraly Almaty-akshamy.kz habarlaıdy Inform.kz-ke silteme jasap.
Ekonomıs Andreı Chebotarevtiń paıymynsha, Qazaqstanda ıpoteka naryǵy joq deýge bolady. «Ulttyq banktiń 2019 jylǵy esebinde ıpoteka naryǵynyń 99,2%-y memleketke tıesili ekeni aıtylǵan. Memleket «Otbasy bank» jınaqtary men memlekettik baǵdarlamalar arqyly naryqqa monopolıa ornatyp alǵan. Bul negizi jaqsy emes. Óıtkeni ıpoteka – bankterdi asyrap otyrǵan negizgi komersıalyq ónimderdiń biri. Osyny eskersek, qazir Qazaqstanda komersıalyq ıpotekaǵa degen suranys joq. Óıtkeni 2019 jyly onyń jyldyq mólsherlemesi 14-15% bolǵan. Al qazir bazalyq mólsherlemeniń ózi 14%-ǵa jetkendikten, komersıalyq ıpotekanyń paıyzdyq mólsherlemesi 17, 18, 20% arasynda qubylyp tur. Tıimsiz bolǵandyqtan, eshkim almaıdy. Iaǵnı, komersıalyq ıpotekanyń damýy memlekettiń saıasatyna tikeleı baılanysty, - deıdi sarapshy. Onyń sózine qaraǵanda, memleket arzan ıpotekalarymen birge bul naryqtan ketip, sektordy bankterge ótkizip berýi qajet. Sondaı-aq, aýyldan qalaǵa aǵylǵan kósh jýyq arada tolastaı qoımaıdy.
«Jyljymaıtyn múlik naryǵyna birneshe faktor qysymmen tónip tur. Birinshiden, baspanaǵa degen suranys pen ýrbanızasıa ınfraqurylymynyń sáıkespeýi. Qazaqstan burynǵy sovet odaǵy elderiniń arasynda da, álem elderiniń arasynda da ýrbanızasıa boıynsha tómen kórsetkishte tur. BUU boljamy boıynsha 2050 jyly ýrbanzıasıanyń úlesi 70 paıyzǵa jetýi múmkin. Qazirdiń ózinde 50 paıyzdan joǵary. Iaǵnı, aýyl halqy áli de qalaǵa aǵylady degen sóz. Sonyń áserinen baspanaǵa suranys ósedi. Suranystyń artýyna memlekettik arzan ıpoteka da áser etýde. Biraq pandemıa kezinde halyqtyń jartysy 42 500 teńgeden járdemaqy alyp jatqanda «7-20-25» baǵdarlamasy boıynsha ıpoteka rásimdeý rekordtyq mejege jetti. Óıtkeni mólsherleme naryqtaǵydan tómen boldy», - deıdi ekonomıs.
Sondaı-aq, ol ishki-syrtqy ınflásıanyń áserin aýyzdyqtaýǵa baǵyttalǵan qazirgi aqsha-kredıt saıasaty ıpoteka naryǵyn aınalyp ótip jatqanyn aıtady. Bul bir jaǵynan halyqtyń baspanaly bolýyna jaǵdaı týǵyzatyndaı kóringenimen, el ishinde suranystyń bar-joǵyna qaramastan baǵanyń toqtaýsyz ósýine jol ashyp otyrǵan kórinedi. «Qazir tipten biregeı ahýal qalyptasyp otyr. Ipoteka mólsherlemesi ınflásıa deńgeıinen eki ese tómen. Bazalyq mólsherlemeden de tómen. Mysaly, 1-2 bólmeli páterdiń kredıtine qyzmet kórsetý quny onyń aılyq arenda qunynan tómen. Bulaı bolmaýy kerek, bul durys emes. Osy eki faktor baǵanyń ósýine qysym jasap tur», - deıdi spıker. Onyń aıtýynsha, baspana baǵasynyń ósýine alypsatarlyqtyń erekshe bir túri qatty áser etýde.
«Baǵanyń ósýine taǵy qyzyqty faktor áser etip tur. Ony eskerip jatqandar shamaly. Bul – jemqorlyq pen kóleńkeli ekonomıka. Bizde áli de bolsa qolma-qol aqshaǵa páter satyp alýǵa bolady. Bul jymqyrylǵan qarjyny qolma-qol aqshaǵa aınaldyrýdyń eń ońaı jolyna aınalǵan. Qurylys kompanıalary aqsha jylystatýǵa qarsy sharalar qabyldaýǵa mindetti emes. Bankke baryp 20 mln teńgeni shotyńyzǵa salǵyńyz keletinin aıtsańyz, qarjynyń qaıdan alynǵanyn suraıdy jáne aqshanyń kózin dáleldeýińiz kerek. Al qurylys kompanıalaryna baryp, 20 mln teńgege páter alamyn deseńiz, op-ońaı aqshany qabyldap alady. Onyń qaıdan alynǵanyn suramaıdy da. Sondyqtan páter saýdasy aqsha jylystatýǵa paıdalanylyp jatyr. Keıin ol páterdi qaıta satady. Osylaısha jymqyrylǵan aqsha tap-taza bolyp shyǵa keledi. Bári ádemi oılastyrylǵan», - dedi Andreı Chebotarev.
Prezıdent bul problema týraly eki jyl buryn aıtqan edi. Búkil álemdegi sıaqty páter men kólikti qolma-qol aqshaǵa satyp alýǵa tyıym salý kerektigin atap ótken.
«Meniń boljaýymsha, baspana baǵasy ınflásıa deńgeıine qaraı qubylyp otyratyn sıaqty. Zeınetaqy jınaǵyndaǵy birjolǵy tólemniń jetkilikti mólsherin aıtarlyqtaı tómendetý sıaqty sýper baǵdarlama qabyldamasaq qazirgi ahýal ózgere qoımas. Iaǵnı, men ataǵan faktorlar ózgerissiz qalsa, aldaǵy 1-2 jylda baspana baǵasy ınflásıamen qatar jyljyp otyrady», - deıdi ekonomıs.