Qala qurylysy keńesiniń múshesi turǵysynan qala turǵyndarynyń qatysýy Almatynyń Bas damý josparyn qalyptastyrýda mańyzdy faktorǵa aınalǵanyn atap ótkim keledi. Qujatta jobany ázirleýdiń ártúrli kezeńderinde túsken sarapshylar men qala turǵyndarynyń 1400-ge jýyq usynysy paıdalanyldy. Kóshe keńistiginiń birkelki damymaýy, ásirese qalaǵa qosylǵan aýmaqtarda, Bas jospardyń ashyq qoljetimdi jobasyna tyńdaýlarda da, túsiniktemelerde de pikirtalas taqyryptarynyń birine aınaldy. Eske salsaq, 1978 jyldan bastap qalaǵa birqatar jańa aýmaqtar qosyldy, alaıda qala mańyndaǵy shoǵyrlaný men megapolıstiń qajettilikterine sáıkes keletin joldardyń tyǵyzdyǵy ózgermedi. Ondaǵan jyldar boıy qala ulǵaısa da, Bas jospar joldardyń tyǵyzdyǵy men baılanystyń negizgi máselesin sheshe almady.
Kóptegen jyldar boıy qalada aýqymdy problemalar qalyptasty, mysaly: ekologıa; maıatnıktik kóshi-qon; baqylaýsyz ýrbanızasıa; birkelki emes ekonomıkalyq belsendilik. Joǵaryda atalǵan barlyq problemalar sheshilmegen negizgi máseleden týyndady. Alaıda, 2023 jyly qala turǵyndary qala mańyna tyǵyz shoǵyrlaýnýy negizgi jáne bastapqy máseleni sheshetin Bas jospardy qajet etti. Meniń oıymsha, bul sheshim eń mańyzdy bolyp tabylady jáne jańa Bas jospardy qabyldaý ekologıamen, qorshaǵan ortanyń jaılylyǵymen, turaqsyz ekonomıkalyq ósýmen baılanysty problemalardy sheshýge múmkindik berýge negiz bolady, ýrbanızasıany baqylaýǵa múmkindik beredi.
Sondaı-aq, tabıǵı ornalasýyna baılanysty qalanyń jetkilikti tabıǵı jáne jeldený múmkindigi joq ekenin atap ótemin. Jeke kóliktiń únemi baqylaýsyz ósýimen birge bul bizdiń qalamyzdaǵy ekologıanyń apatty jaǵdaıyna ákeldi. Qalyptasqan jaǵdaılar qala turǵyndarynyń densaýlyǵyna orasan zor zıan keltiredi. Jańa bas josparda - qoǵamdyq kólikke berilgen basymdyǵy bar jol-kólik kesheni; jeke avtokólikti paıdalanýdy azaıtýǵa múmkindik beretin 15 mınýttyq qala jáne qalanyń polıortalyqtaryn damytýdyń dálizdi tujyrymdamalar qoldanylatyn keshendi sheshimi kózdelgenine óte qýanyshtymyn, sebebi bul qala ekologıasyn aıtarlyqtaı jaqsartýdyń naqty joly.
Sizderliń nazaryńyzdy aýdarǵym keletin taǵy bir másele bar. Bul - aldyńǵy Bas jospardy (2001 j.) jáne onyń ashyqtyǵyn júzege asyrýdaǵy problema. Osy jyldar ishinde mektepter men aýrýhanalar sıaqty qoǵamdyq mańyzdy nysandarǵa, qurylysty turǵyn úıdiń paıdasyna burmalaý oryn aldy. Mysaly, 2019 jyldyń sońynda qalanyń Bas josparyn ashyq talqylaý barysynda men qalanyń 2001 jylǵy Bas josparda belgilengen myń tósekke arnalǵan medısınalyq mekemeler salý josparyn júzege asyrmaǵanyn anyqtadym. Keıinnen pandemıa kezinde qalaǵa dál osy 1000 tósek jetispedi. Sol tusta shuǵyl túrde, úlken qarajatqa ýaqytsha modýldik aýrýhanalar salýǵa týra keldi. Sondaı-aq, osy jyldar ishinde 2001 jylǵy Bas josparda qarastyrylǵan mektepter, tipti órt sóndirý depolary salynbaǵany anyqtaldy. Qala turǵyndary men ákimdikke qabyldanǵan jańa Bas jospardyń oryndalýy men barysy boıynsha ashyq túrde iske asyrýǵa, monıtorıń júrgizýge jáne esep berýge múmkindik beretin quraldardy ázirleýdi usynamyn.
Jalpy aıtqanda, Almaty qalasynyń jańa Bas jospary ómir súrý jáne jumys isteý úshin jaıly qalalyq orta qurýǵa baǵyttalǵan serpindi joba retinde josparlanǵan.
Aıdyn Aqbaı, sáýletshi, «Sky Saulet» JSHS dırektory,
QR Qurmetti sáýletshisi, Almaty qalasy qoǵamdyq keńesiniń múshesi,
Almaty qalasy qala qurylysy keńesiniń múshesi,
QR Sáýletshiler odaǵynyń múshesi,
Aıdyn Aqbaı