Almatyda shekteýli paıdalanýdaǵy jáne arnaıy maqsattaǵy jasyl jelekter jelisi jaqsy damyǵan.
Olar qalaǵa eń jasyl qalalardyń birin sezinýge múmkindik beredi. Alaıda, jalpyǵa ortaq paıdalanylatyn jasyl jelekterdi damytýǵa az kóńil bólinedi. Almatynyń Bas jospary bekitilgennen beri 2002 jyly qalanyń ońtústik-batys bóliginde bir ǵana saıabaq - aýdany 73 ga aýmaqta QR Tuńǵysh Prezıdenti atyndaǵy saıabaq quryldy. Qalada alańdar men saıabaqtardyń, jasyl aımaqtar men tynysh demalýǵa, jasyl qordy qorǵaýǵa jáne saqtaýǵa arnalǵan oryndardyń jetispeýi máselesi - «AlmatyBasJospary» seriktestigindegi áriptester bastamashy bolǵan qala turǵynynyń saýalnamasyna jaýaptarda da, jobany qoǵamdyq talqylaý kezinde kelip túsken usynystarda da ózekti másele boldy.
Sondyqtan Bas josparda biz jańa saıabaqtardy, gúlzarlardy, jelekjoldardy ortaq paıdalanýdaǵy jasyl jelekterdi damytýǵa jáne eń aldymen qalanyń jasyl jelekteriniń barlyq túrleriniń tutas júıesin qurýǵa erekshe nazar aýdardyq. Atap óter jaıt, ártúrli deńgeıdegi qalalyq ortalyqtar júıesimen, tabıǵı komponenttermen ( ulttyq park, orman saıabaqtary, rekreasıalar jáne t.b.) qalalyq ortanyń jaılylyǵy men ekologıalyq turaqtylyǵynyń deńgeıin edáýir arttyrýǵa yqpal etetin qýatty tabıǵı – ekologıalyq qurylymdy quraıtyn júıeler. Kógaldandyrýdyń perspektıvalyq jospary ýchaskelerdi daıyndaý – kásiporyndardy shyǵarý, sý qorǵaý beldeýlerindegi, gaz qubyrlary men joǵary vóltty EBJ qorǵaý aımaqtaryndaǵy obektilerdi buzý, uzaq ýaqyt paıdalanylmaǵan ýchaskelerdi alyp qoıý jónindegi is-sharalardy kózdeıdi.
Bas josparda kógaldandyrý júıesin damytýdyń mynadaı qaǵıdattary qalandy:
- Qalanyń aýmaǵyn ońtústikten soltústikke qaraı negizgi tabıǵı shekaralar boıynsha kesip ótetin, syrtqy tabıǵatty onyń qaladaǵy elementterimen baılanystyratyn jelilik saıabaq (Úlken jáne Kishi Almaty, Esentaı, Qarǵaly, Aqsaı jáne t.b. ózenderiniń jaıylmalary) beldeýlerin qurý. Kógaldandyrylǵan ózen ańǵarlaryn paıdalaný aýqymy óte keń jáne oǵan mynalar kiredi: mádenıet jáne demalys saıabaqtary, dendrosaıabaqtar, landshaftyq saıabaqtar, akvaparkter, mıkro qoryqtar men shaǵyn qoryqtar jáne t. b.
- Negizgi element bolyp tabylatyn ıpodromdy, Baým toǵaıyn, "Qulager" shaǵynaýdanynyń saıabaq aımaǵyn, Esentaı jáne Úlken Almaty ózenderiniń ańǵarlaryn biriktiretin ÚAK boıyndaǵy demalys aımaǵy bolyp tabylatyn aleıalar, jelekjoldar, endik baǵdarlanǵan demalys aımaqtary júıesin qalyptastyrý.
- Aleıalardy, sondaı-aq áýe baseınin saýyqtyrýǵa tıimdi áser etetin iri saıabaq keshenderin qurý, endik jáne merıdıandyq baǵyttarda ózara baılanysty saıabaqtar, gúlzarlar, jelekjoldar, aleıalar jáne basqa da ashyq keńistikter júıesin qurý.
- Tabıǵı keshenniń jańa iri perspektıvaly obektilerin qalyptastyrý kózdelgen aýmaqtarǵa mynalar jatady: Kókqaınar kentiniń shyǵysyndaǵy orman-saıabaq aımaǵy, Shańyraq 1 jáne 2 shaǵyn aýdandary arasyndaǵy saıdaǵy orman-saıabaq aımaǵy; shaǵyn ózender men olardyń arnalarynyń sý qorǵaý beldeýleri, tektonıkalyq jarylys aýmaqtaryndaǵy Abaı dańǵylynyń boıyndaǵy esplanada.
- Qoldanystaǵy gúlzarlardy qaıta qurý, keńeıtý, abattandyrý jáne qalpyna keltirý, jańa ekspresıvti landshafttardy qurý jáne Baým toǵaıyn odan ári abattandyrý jáne qaıta qurý.
Bas josparǵa sáıkes, biryńǵaı kógaldandyrý júıesiniń mańyzdy elementi «jasyl dálizder» qyzmetin atqaratyn qala aýmaǵy arqyly aǵyp jatqan shaǵyn ózenderdiń jaıylmalary bolyp tabylady. Olar merıdıonaldy baǵytta júredi jáne taýlardan túsetin jelmen qalany jeldetýdiń mańyzdy elementi retinde qyzmet etedi. Ózenderdi sý qorǵaý beldeýleri shegindegi turǵyn úı qurylystarynan tazartý qajet, múmkindiginshe dálizderdiń enin maksımaldy mólsherge deıin keńeıtý qajet. Bul taý samalynyń qala denesine tereń enýine múmkindik beredi jáne ekologıalyq jaǵdaıdy jaqsartady.
Endik baǵytta ÚAK bazasynda barlyq orman-saıabaq aımaqtaryn baılanystyratyn sýly-jasyl ós qurý usynylady. Onda Baým toǵaıy, etnografıalyq saıabaq jáne Túzetýlermen engizilgen usynylǵan jańa saıabaqtar sıaqty úlken jasyl massıvter ornalasady. Jańa saıabaqtar balyq pıtomnıginiń aınalasynda, "Qulager" shaǵynaýdanynyń ońtústiginde, JEO-1 soltústiginde qarastyrylǵan. JEO-1 aınalasynda «jylý araly» ornalasqan, onda aýa temperatýrasy lastaýshy zattardyń joǵary konsentrasıasyna baılanysty qalanyń qalǵan bólikterine qaraǵanda 5-7ºS joǵary. Joǵaryda atalǵan saıabaq pen JEO-1 aınalasyndaǵy qarqyndy kógaldandyrý aýdandaǵy ekologıalyq jaǵdaıdy jaqsartýǵa múmkindik beretin «ókpe» bolady. ÚAK bazasynda shomylýǵa arnalǵan birneshe jasandy sý qoımalaryn, al qysta kónkı tebýge arnalǵan muz aıdynyn uıymdastyrý qajet, bul turǵyndardy jyl boıy qarqyndy demalýǵa tartýǵa múmkindik beredi.
Sonymen qatar, Bas josparda kvartaldy úıdi kógaldandyrý júıesin damytý qarastyrylǵan. Menshikti baqtar, aleıalar jáne landshafty dızaıny bar býlvarlar Almatynyń barlyq jańa ǵımarattarynyń atrıbýttary bolýy tıis.
Kóptegen jańa keshenderdi kógaldandyrý úılerdiń aınalasyna jáne aýmaqqa shashyrańqy «jasyl araldarǵa» aǵash otyrǵyzýdy ǵana emes, sonymen qatar ashyq aýada demalý jáne serýendeý úshin qoǵamdyq keńistikter qurýdy da qamtıdy. Olar jelekjoldar, aleıalar, saıabaqtar, gúlzarlar jáne abattandyrylǵan jaǵalaýlar túrinde bolýy múmkin.
Kvartaldardy kógaldandyrý júıesine baqtar, turǵyn úı ǵımarattarynyń jekelegen nemese toptarynyń ýchaskelerindegi jasyl ekpeler, mektepter, balabaqshalar-bóbekjaılar, sport alańdary men keshender janyndaǵy kógaldandyrylǵan ýchaskeler kiredi.
Bolashaqta turǵyn úı keshenderin landshafttyq sheshýde qasbetterdi, turǵyn úı keshenderi men qoǵamdyq ǵımarattardyń shatyrlaryn kóp deńgeıli tik kógaldandyrý mańyzdy bola túsýde. Jasandy negizdegi sáýlettik-landshafttyq obektiler (paıdalanylatyn shatyrlar) ǵımarattar men qurylystardyń shatyrlarynyń shekaralarynda kógaldandyrýǵa jáne abattandyrýǵa arnalǵan jáne osy maqsattar úshin paıdalanylatyn aýmaǵy boıynsha shaǵyn ýchaskeler bolyp tabylady.
Mundaı ǵımarattar men qurylystardy jobalaý kezinde kógaldandyrylǵan aýmaqty sýarý úshin jańbyr sýyn (tehnıkalyq sý) jınaýǵa jáne saqtaýǵa arnalǵan qondyrǵylar qarastyrylýy kerek. Bul sýarý úshin qajetti aýyz sýdy ysyrap etpeýge múmkindik beredi. Kóp qabatty jáne az qabatty ǵımarattardyń joǵarǵy tehnıkalyq qabatyna jınalyp qalǵan jańbyr sýy qondyrǵylardyń jabyq konteınerleri qatty jer silkinisi kezinde seısmıkalyq tolqyndardyń terbelisin basatyn ról atqarýy múmkin.
Jalpy alǵanda, qalanyń bas josparynyń mindeti qalaǵa Almatynyń erterekte bolǵan baq-qala mártebesin qaıtarý boldy, bul rette jobada jalpy paıdalanymdaǵy jasyl ekpelerdiń aýmaǵyn qazirgi 1320 gektardan 2040 jylǵa qaraı 3840 gektarǵa deıin úsh esege jýyq ulǵaıtý usynylady.
Qalany kógaldandyrý - uzaq merzimdi ınvestısıa ekenin túsiný qajet. Olar paıdalanýǵa jaramdy bolǵanǵa deıin biraz ýaqyt ótedi. Sonymen qatar, bul is uzaq merzimdi kútimdi qajetini anyq. Alaıda, meniń jeke pikirim, kógaldandyrý boıynsha Bas jospardyń usynystaryn júzege asyrý - óte paıdaly ekenine senimdimin, sebebi bul halyqtyń densaýlyǵyna, ál-aýqatyna jáne ómir súrý sapasyna ınvestısıa salý, sondaı-aq rýhanı jáne shynaıy demalý ári áleýmettik úndesý úshin jaǵdaı jasaý dep túsinemin.