Meıramhana ıesi stýdentterdiń jalaqysyn tóleýden jaltarǵan
Jastardy arzan jumys kúshi retinde paıdalaný, eńbekaqysyn ýaqytynda bermeý qoǵamda jıi kezdesedi. Adal eńbekaqysyn ala almaı júrgen jigittiń oqıǵasy bizdiń búgingi maqalamyzǵa arqaý boldy.
Kózi qaraqty oqyrmannyń barlyǵy habardar bolar, jaqynda áleýmettik jelide tarap ketken beınetaspa qoǵam arasynda rezonans týdyryp, jurttyń talqysyna tústi. Rolıkte qyzmetker jumys berýshige habarlasyp, jalaqysyn suraǵany, al jumys berýshiniń agressıvti jaýaby taspalanǵan. Bizdiń anyqtaýymyz boıynsha, beınetaspadaǵy «Oligarch» loýndj-bary qyzmetkerlerdi kelisimshartsyz jumysqa qabyldap, jalaqysyn talap etken qyzmetkerlerge qoqan-loqy kórsetken. Osy tusta «Oligarch» loýndj-bar ıesiniń tarapynan qyzmetkerdi kelisimshartsyz jumysqa qabyldaý jáne balaǵattaý boıynsha eki negizde quqyq buzylǵan.
Máseleniń aq-qarasyn bilý úshin eki tarappen de baılanysqa shyǵyp kórdik. Eki tarap ta aty-jónin ashyq kórsetýden bas tartqanymen, saýalymyzdy jaýapsyz qaldyrmady.
Meıramhana ıesi - kúrd azamaty Baıram esimdi jigit. Ol óz qylyǵynyń durys bolmaǵanyn moıyndap, jalaqy máselesin jaqyn arada sheshetinin, sonymen qatar, eńbek kelisimshartyn jasamaǵany úshin zań aldynda jaýap beretinin aıtty.
– Sabyrsyzdyq tanytyp, emosıaǵa berilgenimdi moıyndaımyn. Bul máselege baılanysty vıdeo arqyly da, Elnurdyń ózinen de keshirim suradym. Qazirgi tańda qarjy máselelerin rettep jatyrmyz. Jaqyn arada búkil jalaqyny tolyǵymen óteımiz, – deıdi Baıram.
Qazirgi tańda atalǵan másele boıynsha Bostandyq aýdany prokýratýrasyna aryz jazylǵan. Aıta ketý kerek, prokýratýraǵa bir ǵana Elnur emes, «Oligarch» loýndj-barynda jumys istep, jalaqysyn óndirip ala almaı júrgen stýdentterdiń barlyǵy shaǵym túsirgen. Eń soraqysy, «Oligarch» loýndj-bary jalaqysyna qol jetkize almaı júrgen stýdentterdiń eshqaısysy eńbek kelisimshartyna otyrmaǵan.
Osy másele boıynsha Bostandyq aýdany prokýratýrasynan resmı jaýap alýǵa talpynǵanbyz. Alaıda, ol múmkin bolmady. Bes kún boıy habarlasyp, memlekettik mekememen baılanys ornata almadyq. Birde únsiz dybystyq sıgnal qosylsa, endi birde tutqany kótergen adam únsiz qoıa salady. Qońyraýǵa jaýap bermegen soń, máseleni aıqyndap jazyp, qyzmettik hat joldadyq. Halyqqa quqyqtyq jaǵynan saýatty pikir bildirer degen úmitimizdi prokýratýra qyzmetkerleri qoldaǵysy kelmedi me, áıteýir, hatymyzdy da jaýapsyz qaldyrdy.
Ári qaraı Almaty qalasy Eńbek ınspeksıasyna qońyraý shalyp, eńbek kelisimsharty boıynsha máseleniń mán-jaıyn suradyq. Eńbek ınspeksıasynyń jaýaby kelesideı boldy:
«QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly» kodeksiniń 23-baby 5-tarmaqshasyna sáıkes, jumys berýshi jumyskerge Qazaqstan Respýblıkasynyń normatıvtik quqyqtyq aktilerinde, eńbek, ujymdyq sharttarda, jumys berýshiniń aktilerinde kózdelgen jalaqy men ózge de tólemderdi ýaqytyly jáne tolyq mólsherde tóleýge mindetti. Eger, jumys berýshiler jumyskerlerge eńbek aqyny tolyq kólemde nemese ýaqytyly tólemegen jaǵdaıda, jumyskerler Almaty qalasy Eńbek ınspeksıa basqarmasyna nemese sotqa júginýge quqyly», – deıdi Almaty qalasy Eńbek ınspeksıasy basshysynyń orynbasary S.Orazbekov.
Osy máseleni kóterip, Youtube arnasyna jarıalaǵan bloger Sýlla Hýfýdyń aıtýynsha, «Oligarch» loýndj-bary jumysqa qabyldaý kezinde-aq quqyq buzǵandaryn aıtady.
- Elnur basynan eńbek kelisimshartynsyz jumysqa qabyldanǵan. Bul jaǵdaıda da jaýapkershilik jumys berýshide bolady. Vıdeodan baıqasańyzdar, Baıram Elnurǵa belgili bir aqshany óteýin suraıdy. Eger eki arada kelisimshart bolmaǵan jaǵdaıda, jumysta birdeńe joǵalsa, synsa, jumysker jaýap bermeıdi. Barlyq jaýapkershilikti jumys berýshi moınyna alý kerek. Sebebi, zańdy túrde rásimdelgen qujattar joq. Sondyqtan bul jaǵdaıda jumys berýshi jaýap beredi, – deıdi bloger.
Taqyrypqa tuzdyq bolsyn dep, osy taqylettes máselelermen aınalysyp júrgen belgili zańger Baǵdat Amandosulymen tildestik. Zańgerdiń aıtýynsha, qyzmetkerdi qabyldar ýaqytta jumys berýshiniń eńbek kelisimshartyn jasaýy mindetti bolyp tabylady. Eńbek kelisimsharty jasalmaǵan jaǵdaıda, qyzmetker jumys isteýge jiberilmeýi kerek.
– Qazaqstan Respýblıkasy «Eńbek týraly» kodeksiniń 33-babynyń 3-tarmaǵy boıynsha, eńbek sharty jazbasha nysanda keminde eki danada jasalady jáne oǵan taraptar qol qoıady. Eńbek shartynyń bir-bir danasy jumysker men jumys berýshide saqtalady. Degenmen, adamdy jumysqa jiberý eńbek shartyn jasasqannan keıin ǵana júzege asyrylady. Jumys berýshiniń kinásinen eńbek sharty bolmaǵan jáne (nemese) tıisti túrde resimdelmegen jaǵdaıda, Memlekettik eńbek ınspeksıasy organdary, «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» Qazaqstan Respýblıkasy kodeksiniń 86-babyna sáıkes, laýazymdy adamdarǵa 30, shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine nemese komersıalyq emes uıymdarǵa 60, orta kásipkerlik sýbektilerine 80, iri kásipkerlik sýbektilerine 150 aılyq eseptik kórsetkish (AEK) mólsherinde aıyppul salýǵa alyp keledi. Bul jaǵdaıda eńbek qatynastary jumysker jumysqa kirisken kúnnen bastap týyndady dep esepteledi, – deıdi zańger.
Al eger eńbek kelisim-sharty jasalmaı, jumys berýshi jalaqyny tóleýden jaltarsa, úlken kólemde aıyppul arqalaıdy.
- Qazaqstan Respýblıkasy «Eńbek týraly» kodeksiniń 113-babynyń 1-tarmaǵyna saı, jalaqy Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valútasynda aqshalaı nysanda belgilenedi jáne kelesi aıdyń birinshi onkúndiginen keshiktirilmeı, aıyna bir retten sıretpeı tólenedi. Jalaqy tólenetin kún eńbek, ujymdyq sharttarda kózdeledi. Jalaqy tólenetin kún demalys nemese mereke kúnderine týra kelgen kezde tólem olardyń qarsańynda júrgiziledi. Jumys berýshi jalaqyny tolyq kólemde jáne eńbek, ujymdyq sharttarda belgilengen merzimderde tólemegen kezde, jumys berýshi Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna sáıkes jaýaptylyqta bolady. Jumys berýshi jumyskerge bereshek bolǵany jáne tólem kidirtilgen kezeń úshin ósimpul tóleıdi. Ósimpul mólsheri jalaqy tóleý jónindegi mindettemelerdi oryndaý kúnine Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Bankiniń 1,25 eselengen bazalyq mólsherlemesi negizge alyna otyryp esepteledi jáne tólem júrgizilýge tıisti kelesi kúnnen bastalyp, tólem jasalǵan kúnmen aıaqtala otyryp, merzimi ótken árbir kúntizbelik kún úshin esepke jazylady.
Sonymen qatar, Memlekettik eńbek ınspeksıasy organdary QR «Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly» kodeksiniń 87-babyna sáıkes, jumys berýshiniń jalaqyny tolyq kólemde jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek zańnamasynda belgilengen merzimderde tólemeýi, sol sıaqty jumys berýshiniń kinásinen tólemdi keshiktirgen kezeńi úshin ósimpuldy eseptemeýi jáne tólemeýi laýazymdy adamdarǵa 30, shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine nemese komersıalyq emes uıymdarǵa 60, orta kásipkerlik sýbektilerine 100, iri kásipkerlik sýbektilerine 150 AEK mólsherinde aıyppul salýǵa ákep soǵady, – deıdi Baǵdat Amandosuly.
Zańgerdiń aıtýynsha, maqalamyzǵa negiz bolǵan beınetaspadaǵy jaǵdaıda jalaqydan bólek balaǵattaǵany úshin de aqsha óndirip alýǵa bolady eken.
- Bul jaǵdaıda jumys berýshiniń zańsyz áreketterin nemese áreketsizdikterin beınejazbaǵa túsirip alǵan soń, dereý ar-namysty, qadir-qasıetti jáne iskerlik bedeldi qorǵaý týraly aryzben tikeleı azamattyq tártipte sotqa júginip, ózińizge keltirilgen moraldyq zıandy jumys berýshiden óndirip alýǵa tolyq negiz bar. Meniń tájirıbemde de osyndaı jaǵdaılar bolǵan. Ol jerde jumysshy óziniń jalaqysyn eki aı boıy almaǵan máselesi boıynsha quqyqtyq kómek kersetý nátıjesinde tólengen tıisti eńbekaqy men ósimpulǵa qosa, jumys berýshi tarap ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan bolatyn, – deıdi zańger.
Máseleni zertteý barysynda mamandardyń pikirimen ǵana shektelmeı, halyq arasynda jasyryn saýalnama júrgizdik. Saýalnamaǵa 100 adam qatysty. Qatysqandardyń jasy 18–48 jas aralyǵyn qurady. Suraq qoıý barysynda respondentterdiń 63%-y eńbek kelisimshartynsyz jumys isteıtinin anyqtadyq. Olardyń basym bóligi – stýdentter. 32%-y eńbek kelisimshartyn jasasqan, al 5%-y – jumyssyzdar.
Eńbek kelisim-shartyn jasaspaǵandar – meıramhana, kafe, qonaqúı, bazar, saýda ortalyǵynyń qyzmetkerleri. Onyń ishinde daıashy, aspaz, satýshy bolyp qyzmet etetinder sany kóp.
- Meıramhanada aspaz bolyp qyzmet etip jatqanyma 3 jyl. Qazir jasym 48-de. Jumysqa ornalasqan kezde eshqandaı eńbek kelisim-sharty bolmady. Alaıda, jalaqymyzdy ýaqytyly tólep turady. Degenmen, zeınetaqy, medısınalyq saqtandyrýlar tólenbeıdi. Memlekettik aýrýhanalarǵa bara almaımyz. «Medısınalyq saqtandyrýyńyz joq», – dep shyǵaryp salady. Osy jaǵynan qıyn. 10 jyldan asa ýaqyttan keıin zeınetke shyǵamyz. Oǵan zeınetaqy jarnasy salynyp jatqan joq. Sol sebepten, jumysqa ornalasar aldynda kelisim-shartqa otyryp, bári zańdy bolǵany durys dep oılaımyn, – deıdi qala turǵyny Ásıa Jolamanqyzy.
Zertteýimizge arqaý bolǵan beınetaspany kórip otyryp, ózimniń stýdent kezimdegi jaǵdaıym eske tústi. JOO-nyń 3-kýrsynda oqyp júrgen kezde anama kómek bolsyn dep, jazǵy demalysta qalamyzdaǵy bir kafege daıashy bolyp ornalasqanmyn. Jumys berýshi sol kezde menimen eńbek kelisim-shartyna otyrmady. Men endi jumys isteı bastaǵan soń eńbek kelisim-shartyna asa mán bermegenmin. 3 aı boıy atalǵan kafede jumys istep, jumystan shyǵatyn kezde jumys berýshi sońǵy bir aıdyń jalaqysyn bermedi. Habarlasqan saıyn «qazir aqsha joq, keıinirek alasyń» degen sózdermen jaýap qaıyryp otyrdy. Jalaqymdy bermegen soń Almaty qalasy Eńbek ınspeksıasyna barǵanmyn. Olar maǵan «aralaryńda eńbek kelisim-sharty joq, biz eshteńe isteı almaımyz», – dep betimdi qaıtarǵan edi. Sol kezde eńbek kelisim-shartynyń qandaı mańyzdylyqqa ıe ekenin túsingenmin.
REDAKSIADAN:
Búginde qoǵamda Elnur sekildi kelisim-shartsyz jumys istep, aılyǵyn ala almaı júrgen jandar barshylyq. Buǵan mysaldy alystan izdemeıik. Almatynyń biz biletin meıramhanalardyń kópshiliginde eńbek kelisim-shartynsyz qyzmet etip jatqan stýdent-jastarymyz jeterlik. Ókinishtisi sol, eki taraptyń arasyndaǵy kelisim-shartsyz jasalatyn aýyzsha mámile mine, kóp jaǵdaıda osylaısha, quqyq buzýshylyqpen aıaqtalyp jatady. Bizdiń resmı hatymyzǵa oraı Eńbek ınspeksıasy men Bostandyq aýdandyq prokýratýrasy bul oqıǵany baqylaýǵa alyp, tıisti shara qabyldaıdy dep senemiz. Ádiletti qoǵamda kez kelgen azamat zańdy túrde jumys isteýge, adal eńbegine alýǵa tısti jalaqysyna ýaqytyly qol jetkizýge quqyly.
«Almaty aqshamy» gazeti óz kezeginde «zańsyzdyqqa jol joq!» degen uranmen atalǵan máseleni baqylaýda ustaıtyn bolady. Joǵaryda aıtylǵandaı, bir top jastardyń prokýratýraǵa jazǵan aryz-shaǵymdary qaralyp, sheshimi shyqqan boıda oqyrmandarymyzǵa mán-jaıdy jetkizetin bolamyz. Óıtkeni, maqalamyzdyń basynda meıramhana qojaıynynyń jaqyn arada Elnurǵa «jalaqysyn tolyǵymen óteımiz» degen ýádesi oryndalmaǵandyqtan, taraptardyń mámilege kelýi áli de kúmán týdyryp tur. Sondyqtan gazetimizdiń aldaǵy sandarynda biz bul taqyrypqa áli qaıta oralatyn bolamyz.
Kisi aqysyn jemeý – adaldyqtyń belgisi. Eger Siz dál osyndaı jaǵdaıǵa tap bolyp, quyǵyńyz taptalyp, jalaqyńyzdy ala almaı júrseńiz, bizge habarlasyńyz. Múmkindiginshe, kómektesemiz! Óıtkeni, adal eńbek – aqysyz bolmaýy tıis!
«Almaty-akshamy» gazeti, №142 (6277) 1 jeltoqsan, beısenbi, 2022 jyl.