Bul indetti jeńýdiń birden-bir joly – ekpe alý!
Keshe «Almaty TV» telearnasynyń tikeleı efırinde ár aptanyń sársenbi kúni ótetin dástúrli «Akimat LIVE» baǵdarlamasynda Almaty qalasynyń ákimi Baqytjan Saǵyntaev megapolıstegi kúrdeli epıdemıologıalyq ahýalǵa toqtalyp, densaýlyqtaryn saqtaý úshin almatylyqtardy vaksına alýǵa shaqyrdy. Odan keıin jarty saǵat boıy shahar basshysy turǵyndardyń suraqtaryna jaýap berdi, jaýapty sala basshylaryna naqty tapsyrmalar júkteldi. Esterińizge sala keteıik, Almaty ótken aptada qaıtadan «qyzyl aımaqqa» kirip ketken bolatyn.
Qaladaǵy jaǵdaı kúrdeli
– Ózderińiz de baspasózden kórip-bilip otyrǵandaı, qaladaǵy jaǵdaı kúrdeli. On kúnniń ishinde biz qaıtadan «qyzyl aımaqqa» ótip kettik. Kúndelikti kórsetkish 300 naýqasqa shyǵyp tur. Bul «delta» shtamy burynǵy brıtandyq, brazılıalyq shtamdarǵa qaraǵanda óte jyldam juǵady. Men klınıkalyq dárigerler men mamandarmen sóıleskende, olar «delta» shtamy ókpeni birden 50 paıyzǵa deıin zaqymdap, qabyndyratynyn aıtty. Kúrdeli, jaǵdaıy aýyr naýqastardyń sanynyń artýy da osyǵan baılanysty. Degenmen, aldyn ala jasalǵan jumystardyń nátıjesine baılanysty mamandar men dári-dármek, tósek-oryn tapshylyǵy bizde joq, – dedi shahar basshysy. Spıker pandemıa bastalǵaly qalada 76 407 naýqas tirkelse, onyń 94,3 paıyzy aıyǵyp shyqqanyn aıtty.
Almatydaǵy epıdemıologıalyq ahýal aǵymdaǵy jyldyń 18 maýsymynda SEBD mamandary tirkegen «delta» shtamynyń taralýyna baılanysty kúrdelene túsýde. Soǵan oraı KVI-diń mýtasıalanǵan shtamdaryn zertteý jalǵasýda. Aǵymdaǵy jyldyń 1 shildesindegi zertteýler nátıjesinde KVI naýqastarynan alynǵan 88 synamanyń nusqalaryndaǵy 67 synamada «delta» (76%), 14-inde (16%) «álfa» (brıtandyq), 2-eýinde neden paıda bolǵany belgisiz, 3 nátıje teris (3,4%), 1-eýinde (1,1%) COVID-19 (ýhandyq). Aǵymdaǵy jyldyń 3 shildesinen bastap júrgizilgen zertteýler KVI naýqastarynan alynǵan 45 synamanyń nusqalary mynany kórsetti: 35-inde «delta» (78%), 6-yýynda (13%) «álfa» (brıtandyq) jáne tek 1-eýinde (2,2%) COVID-19 (ýhandyq) shtamdary anyqtaldy.
Budan ózge, mamandar KVI-diń sımptomdy naýqastarynyń úles salmaǵynyń arta túskenin aıtýda. Sońǵy 7 kúnde, aldyńǵy 7 kúnmen salystyrǵanda, 1,5 esege ósýde. Iaǵnı «delta» nusqasynyń aınalymy 46%-dan 73%-ǵa deıin jyldam bolǵandyqtan, bul KVI-diń aýyr klınıkalyq kórinisterine aparady» deıdi mamandar.
Sońǵy 2 aptadaǵy jas qurylymyn taldaý balalar men jastarǵa «delta» shtamynyń tez juǵatynyn kórsetti. Máselen, 1 jasqa deıingi naýqas balalardyń úlesi salmaǵy 0,7% – 2,8% deıin ósse; 14 jasqa deıingi balalar 0,4% – 15,0% deıin; 15–19 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimder 0,8% – 5,2% deıin jáne 40–59 jastaǵy azamattar 1,5% – 24,7%.
Adamdar kóp shoǵyrlanǵan jerlerge barmaǵan jón
– Qala turǵyndary balalar men jasóspirimderdiń jaǵdaıyna erekshe nazar aýdaryp, olardyń adamdar kóp shoǵyrlanǵan jerlerge barýyn shekteýleri tıis. Orta jastaǵy adamdar sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qaýipsizdik sharalaryn saqtaýdy kúsheıtkenderi jón, – dedi B.Saǵyntaev.
Jumyspen qamtý boıynsha sońǵy 14 kúnde KVI aýrýy ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar arasynda – 35%, ártúrli JSHS jumysshylary, jeke kásipkerler, AQ – 19%, zeınetkerler – 17,4%, sondaı-aq mektep oqýshylary arasynda – 10,3% basym jáne mektep jasyna deıingi balalar – 7%, bul jalpy jaǵdaılardyń 89%-yn quraıdy.
Qaladaǵy epıdahýalǵa júırik oqyrmandar megapolıs «jasyl aımaqqa» ótken kezde aýrýhanadaǵy tósek-oryndar sany aıtarlyqtaı qysqartylǵanyn biledi. Biraq qala basshysy sol tósek-oryndar sany qaıtadan 3700-ge kóterilgenin aıtty.
– Tósek-oryndar qazir artyǵymen daıyn. Kópbeıindi aýrýhanalardyń kovıdke qatysty bólimderi qaıta ashylyp jatyr. Soǵan baılanysty búginde tósek-oryndardyń 27,8 paıyzy bos emes. 450 oryn reanımasıalyq oryn bolsa, onyń 330-y bos emes. Búginde mobıldi AMSK toptarynyń jáne Telemedısına ortalyǵynyń baqylaýynda 2306 naýqas úıde jatyr, olardyń 291-i sımptomsyz, 1970-i jeńil jáne 45-i ortasha aýyr dárejede, – dedi qala ákimi.
Odan bólek, spıker KVI-men ambýlatorıalyq em alyp jatqan qalalyqtardy ózin oqshaýlaý erejesin saqtaýǵa jáne adamdar kóp shoǵyrlanǵan jerlerge barýdan aýlaq bolýǵa shaqyrdy.
Qaýipsizdik sharalary qatań saqtalýy tıis
Qala ákiminiń aıtýynsha, mundaı jaýapsyzdyqqa jol berýge bolmaıdy, óıtkeni, bul qoǵamdyq densaýlyqqa qaýip tóndiredi. Adam sımptomsyz aýrýy múmkin ári ol vırýstyń tasymaldaýshysy bolyp tabylady. B.Saǵyntaev barlyq qalalyqtardyń sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qaýipsizdik sharalaryn qatań saqtaýlary tıis ekendikterin atap ótti.
Habarlanǵandaı, aǵymdaǵy jyldyń 9 sáýiri men 1 shildesi aralyǵynda «Ashyq» mobıldi qosymshasynyń kómegimen QR-kodyn skanerleý nátıjeleri boıynsha 1449 turǵynnyń «qyzyl» mártebesi rastaldy. Taǵy 370 turǵynnyń «sary» mártebesi anyqtaldy.
Aıta keterligi, Almatynyń SEBD málimetteri boıynsha, 28 maýsym men 1 shilde aralyǵynda «Ashyq» jobasy boıynsha jumys isteıtin kásipkerlik nysandaryna kireberistegi skanerleý nátıjesinde 28 turǵynnyń «qyzyl» mártebesi, 9-ynyń «sary» mártebesi rastaldy. Anyqtalǵanyndaı, olar fıtnes-ortalyqtarǵa, baseınderge, kınoteatrlarǵa, kafeler men meıramhanalarǵa kirýge tyrysqan.
Qalada «Ashyq» jobasyna 2331 qatysýshy bar. Aıtpaqshy, jobaǵa qatysý erejeleriniń saqtalýy turaqty túrde baqylanady. Aǵymdaǵy jyldyń 1 mamyrynan bastap júrgizilgen reıdter barysynda monıtorıńtik toptar «Ashyq» jobasynda jumys isteıtin 125 kásipkerlik sýbektileri boıynsha shekteýli karantındik talaptardyń buzylýyn anyqtady.
Ótken aptada KVI derti 1,7 esege ósken, sońǵy táýlikterde KVI-diń 299 jaǵdaıy tirkelse, táýliktik ósim 0,3%-dy qurady.
7 shildedegi jaǵdaı boıynsha qalada 76 407 jaǵdaı tirkeldi, onyń 59 660-y sımptomdy jáne 16 747-si sımptomsyz, anyqtalmaǵan pnevmonıa – 2013. Altynshy shildede koronavırýsty juqtyrýdyń 299 jaǵdaıy tirkeldi, onyń ishinde 259-y sımptomdy, 40-y sımptomsyz. Táýliktik ósim – 0,3%. Reprodýktıvtilik sany – 1,353.
Infeksıalyq stasıonarlarda 1131 adam (80 bala) emdelýde, onyń 33-i óte aýyr, 256-sy aýyr, 842-i ortasha aýyrlyq dárejesinde. Reanımasıa jáne ıntensıvti terapıa bólimderinde barlyǵy 102 adam bar. ÓJJ apparatynda – 19, ınvazıvti emes ÓJJ – 34, High flow apparatynda – 22 naýqas bar.
Turǵyndardyń ótinishterin oryndaýǵa
barlyq kúsh jumyldyrylýda
Almaty qalasy ákimi tikeleı efırde turǵyndardy alańdatqan suraqtarǵa da jan-jaqty, tyńǵylyqty jaýap berdi.
Túrksib aýdanyna qarasty «Nurshashqan» yqshamaýdanyndaǵy Berdiqoja kóshesi joldaryna asfált salynyp, jol jumystary júrgizilmek. Baqytjan Saǵyntaev Berdiqoja kóshesi jekemenshikke tıesili óris ekenin, kóshege jol salýǵa bolmaıtyn aıtty. «Alaıda, qazir josparlaý jobasyna ózgerister engizildi. Kóshe boıyna jol salý úshin óristi satyp alý jumystary júrgizilip jatyr. Jalpy, Jańa Almatynyń keshendi josparlary aıasynda barlyq qosylǵan aýmaqtar jumys isteıdi», – dedi qala basshysy.
Injenerlik ınfraqurylym, joldar, áleýmettik ınfraqurylym boıynsha qabyldanǵan baǵdarlamalar aıasynda jumystar jasalyp jatyr. Qala ákimi jol jóndeý máselesiniń talqylanyp jatqanyn málimdedi. Bul jumystar biraz ýaqytty talap etedi. Turǵyndardyń ótinishterin oryndaýǵa barlyq kúsh jumyldyrylýda, aýmaqtarǵa sý, elektr, káriz júıeleri júrgizilýde, balabaqshalar, mektepter, emhanalar turǵyzylyp jatyr. Baqytjan Saǵyntaev bul ońaı jumys emes ekenin eskertti.
Onlaın jıynda habarlasqan turǵyndardyń máselesi boıynsha Túrksib, Alataý aýdandarynyń ákimderi tikeleı efırge qosylyp, suraqtarǵa jaýap berdi.
Turǵyndar, sondaı-aq, qoǵamdyq kólikterdegi salqyndatqyshtyń jumys istemeýine, ıntervaldarynyń uzaqtyǵyna narazylyqtaryn bildirdi. Baqytjan Saǵyntaev bul másele boıynsha «AlmatyElektrTrans» basshysy Talǵat Ábdirahmanovqa eskertý jasady. «AlmatyElektrTrans» basshysy atalmysh másele boıynsha jumys isteıtinin jetkizdi:
«Qazirgi tańda 2441 avtobýstyń 1198-inde kondısıoner bar. 1243 avtobýsta kondısıoner ornalastyrylmaǵan. Olar 2017–2019 jyldary alynǵan eski avtobýstar. Al salqyndatqyshy bar avtobýstardyń 62-siniń kondısıoneri buzylǵan. 10 kún ishinde Qytaı men Reseıden qural-saımandary kelý kerek. 10 kún ýaqyt ishinde kondısıneri buzylǵan avtobýstardy iske qosamyz dep josparlap otyrmyz. Qazirgi tańda 77 nómirli avtobýstardyń 14-i qatynaýda. Intervaldary 21 mınýtty quraıdy. Ony qysqartý boıynsha jumys isteıtin bolamyz», – dedi Talǵat Ábdirahmanov.
Jańa avtobýstardy satyp alý qarastyrylýda
Baqytjan Saǵyntaev avtobýs máselesi boıynsha qalada 1000 avtobýs jetkiliksiz ekenin aıtty: «Sýbsıdıa boıynsha avtobýstardyń 50 paıyzyn jekemenshik kompanıalar qamtıdy. 50 paıyzyn «AlmatyElektrTrans» qamtyp otyr. Ákimdik qoǵamdyq kólik shyǵyndarynyń kóp bóligin ıgerse, jekemenshik kompanıalar az bóligin qamtıdy. Aldyńǵy jyly pandemıaǵa baılanysty salyq tóleıtin jaǵdaılary joq ekenin, jańa avtobýstar alýǵa qarjylary jetpeıtinin aıtqan. Alaıda, qazir osy máseleler boıynsha jumystar qolǵa alynyp, jańa avtobýstardy satyp alý qarastyrylýda. Qazirdiń ózinde «AlmatyElektrTrans» arqyly 150 avtobýs satyp alýǵa tapsyrys berilgen. Jyldyń sońyna deıin taǵy da 150 avtobýsqa tapsyrys beremiz. Sonda ákimdik 300 avtobýs satyp alady. Bul 50 paıyzy desek, endigi 50 paıyzyn jeke menshik kompanıalar satyp alýy kerek».
Turǵyndar tarapynan qoldaý men túsinik kerek
SURAQ: Qoǵamdyq kólikpen júrýge qorqamyn. Sebebi, jolaýshylardyń teń jartysy betperde taqpaıdy. Múmkin jolaýshylardy baqylaý úshin avtobýs júrgizýshisine qosymsha aqy tóleý kerek shyǵar? Bul máseleni sheshý úshin talapty kúsheıtý qajettigi týyp tur.
JAÝAP: – Byltyrdan beri reıdter toqtaýsyz jasalyp, betperdesiz jolaýshylardy avtobýstan túsýin talap etkeni bárine málim. Mundaı sharalarǵa jolaýshylar ashýlanyp, eskertýge qarsy shyǵyp jatty. Al avtobýs júrgizýshisine qosymsha aqy tóleý qanshalyqty máseleniń sheshilýine áser etetinin oılaý kerek. Biraq árbir adam ózine jaýapkershilik almasa, tártipke baǵynbaıtyndar sol kúıi betperdesiz júre beredi. Sondyqtan mundaǵy basty másele – árbir azamattyń sanaly túrde áreket etip, ózine jaýap bere alýy. Óıtkeni, talaptyń qatańdyǵy da kóp nátıje bermeıdi. Mysaly, byltyr betperdesiz júrgenderge aıyppul salamyz dep tártipti kúsheıtpekshi bolǵanda, turǵyndar narazylyq tanytqan. Bılik tarapynan kóptegen múmkinshilikter jasalyp jatyr. Naýqas sanynyń kóp bolmaýy, tósek-oryndar jetkilikti, dári-dármek tapshylyǵy joq, qajetti qural-jabdyqtarmen qamtamasyz etildi. Biz shekteý sharalaryn qansha kúsheıtsek te, turǵyndar tarapynan qoldaý men túsinik kerek. Kez kelgen azamattyń qoǵam aldynda jaýapkershiligi bar. Ózińizdi ǵana emes, ózgeni de oılaǵan durys. Basqalardyń aýrý juqtyrýyna sebepshi bolmaǵan abzal.
Almatynyń shetki shaǵynaýdandarynda
joldardy salý men jóndeý – erekshe baqylaýda
SURAQ: – Men Medeý aýdanynyń Taırov kóshesinde turamyn. Taırov, Syrymbet, Lısakovsk kósheleriniń betkeıin nyǵaıtý jumystary máselesimen habarlasyp turmyn. Aýdan ákimine baılanysý múmkin bolmady. 2017 jyldan beri qalpyna keltirýge sóz bergenimen, jóndeý jumystary áli júrgizilmedi. Jaýyn-shashynnyń sebebinen úılerdiń kópshiligi qazir apatty jaǵdaıda tur.
JAÝAP: – Búgingi kúni qalpyna keltirý jumystary Túrksib, Bostandyq jáne Medeý aýdandarynda júrgizilip jatyr. Biz jumysty bastamas buryn qaı aýmaqtyń qaýipti jaǵdaıda ekenin anyqtap, qalǵandaryn keıingi jylǵa qaldyryp otyramyz. Sondyqtan dál siz aıtqan meken-jaıdyń qanshalyqty appatty jaǵdaıda ekenin bilip alý kerek. Ári aýdan ákimine erteń arnaıy tekseris jasap, tıisti sharalardy qolǵa alýyn tapsyramyn.
SURAQ: – Men «Tastybulaq» yqshamaýdanynyń turǵynymyn. Byltyr bizdiń aýdanda sý júrgizilip, káriz júıesi jóndeledi dep edi. Qazirgi ne jol durys emes, sý da joq, ınternet te joq. Osy oraıda qandaı jumystar jasalyp jatyr? Álde bizdiń aqparat sizge durys jetpeı jatyr ma?
JAÝAP: – Durys aqparat jetkizilmeıdi deýge kelispeımin. Óıtkeni, «Tastybulaq» yqshamaýdanyna men ózim arnaıy baryp, turǵyndarymen jıi kezdesip turamyn. Iaǵnı, «Tastybulaq» bizdiń kúndelikti baqylaýymyzda tur. Almatynyń shetki shaǵynaýdandarynda joldardy salý men jóndeý – erekshe baqylaýda dep aıta alamyn. Aıta ketý kerek, aǵymdaǵy jyly 100 shaqyrymnan asatyn jańa joldardy salý josparlanǵan. Belgilisi, kóptegen jyldar boıy ınjenerlik jáne áleýmettik ınfraqurylymsyz qalǵan Almaty oblysynyń eldimekenderdiń qosylýyna baılanysty qala aýmaǵy birneshe ret ulǵaıdy. Joldardy, sýmen jabdyqtaý jáne sýdan burý jelilerin, balabaqshalardy, mektepter men emhanalardy salýǵa barlyq kúsh jumyldyryldy.
2021 jyly Alataý, Túrksib jáne Naýryzbaı aýdandaryndaǵy segiz shaǵyn aýdanynda jańa joldar salý josparlanýda. Bular – «Ójet», «Shańyraq-5», «Samǵaý», «Nurshashqan», «Quramys», «Álmerek», «Qaırat», «Alǵabas» shaǵynaýdandary. Osy shaǵynaýdandardaǵy 415 kóshede uzyndyǵy 108 shaqyrym jańa joldar salynatyn bolady. Sonymen birge, «Dýman» shaǵynaýdanyndaǵy uzyndyǵy 30,5 shaqyrym bolatyn 53 kóshede joldardy kúrdeli jóndeý jumystary júrip jatyr. Onyń ishinde uzyndyǵy 5,6 shaqyrym bolatyn 11 kóshede jumys aıaqtaldy. Qalǵan 42 kósheni aıaqtaý aǵymdaǵy jyldyń qyrkúıegine deıin josparlanǵan.
Budan ózge, uzyndyǵy 227,5 shaqyrym bolatyn 225 kóshede jol jabynyn jóndeý josparlanýda. Qazirgi kezde 66 kóshede, onyń ishinde 12 magıstraldy jáne 54 jergilikti mańyzy bar kóshelerde jumystar júrip jatyr.
Al ınternet máselesi osyǵan deıin de kóterilgen bolatyn. Internet ornatý úshin turǵyndar ózara kelisý kerek. Tólem qunyn qymbatsynyp, bas tartqan turǵyndar da bolǵan. Jeke ınvestordyń qarjysynyń esebinen bolǵandyqtan tegin ınternet degen bolmaıtynyn da eskerý kerek. Oǵan kelispeıtin bolsa, mobıldi ınternetti qoldanýǵa týra keledi.
***
Bir saǵatqa sozylǵan efır barysynda qala ákimi Baqytjan Saǵyntaev megapolıs turǵyndaryn mazalaǵan kóptegen saýaldarǵa jaýap berdi. Shahar basshysy almatylyqtardy densaýlyqtaryna nemquraıly qaramaýǵa, betperde kıip, áleýmettik qashyqtyqty saqtap, qol tazalyǵyn muqıat qadaǵalap, pandemıa kezinde bir-birimizge janashyr bolýǵa úndep, barsha turǵyndardy indetti jeńýdiń birden-bir joly – ekpe alýǵa shaqyrdy.
Daıyndaǵandar Ásel DAǴJAN, Aıym NURMAN, Aıjan BÚRKİTBAEVA.