Qylqalam sheberi Januzaq Músápir – Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, IýNESKO beıneleý óneri qoǵamynyń múshesi, QR kórkem akademıasynyń akademıgi jáne vıse prezıdenti, jýrnalıs, sýretshi. Elimizdiń erekshe sýretshisi qazaq halqynyń turmys- tirshiligin, ádebıeti men mádenıetin, áni men jyryn beıneleıdi. Onyń týyndylary uly dalany shynaıy tanytady.
«Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń…»
Januzaq Músápir bala kezinen ónerge jaqyn boldy. Ákesi ustalyqpen aınalysqan. Sol sebepti, sýretshi de jastaıynan ákesimen birge qamshy órip, at ábzelderin daıarlap tirlikke etene aralasyp ketedi. Sonymen qatar, anasynyń arqasynda alasha toqýdy meńgeredi. Beıneleý ónerine degen mahabbatqa osy faktorlar da túrtki bolǵan. 6 jasynan joǵary oqý ornyna túskenshe, dál osylaı aýyl mektebinen jetilgen. Sýretshi óziniń kindik qany tamǵan jerge de eńbegin sińirgen. Joǵary bilimin alǵan soń, týǵan jerine oralǵan. 7 jylǵa jýyq ýaqyt ustaz bolyp, aýyl balalaryn tárbıelegen. Osylaısha óziniń bar bilgenin úıretip, myqty shákirtterdi ómir báıgesine qosty.
Uly adamdardyń portretin qalypqa keltirý
Sýretshilikten bólek, aqparat salasynda birneshe jyl qyzmet atqardy. Sol arqyly, kórermen men sýretshilerdiń arasynda altyn kópir boldy. Óziniń avtorlyq «İnjý-marjan» baǵdarlamasynda sýretshilerdiń týyndylaryn, ómirleri men bolmysyn kórsetti. Óziniń de alǵa qoıǵan maqsaty qazaqtyń ónerin dáripteý edi. Sonymen qatar, ustazdyqty tastaǵan emes. Turan-Astana ýnıversıtetiniń dosenti Januzaq Músápir shákirtterine óte jaqyn. Olarǵa bar bilgenin úıretip qana qoımaı, birge kórmelerge barady. Osy kezge deıin 20-ǵa jýyq jeke kórmesin ótkizgen. Birneshe kórmesi shet elderde ótti. Sýretshiniń kóptegen týyndylary qazaqtyń uly tulǵalaryna arnalǵan. Sońǵy 15 jylda tarıhta esimderi qalǵan tulǵalardyń portretterin qalypqa keltirýmen aınalysyp keledi. Birneshe týyndysy ózi ashylýyna atsalysqan «Anaǵa qurmet» mýzeıine qoıylǵan.
«Qudiretti qylqalam»
Bul baǵdarlama búkil Qazaqstandy qamtýda. Baǵdarlama aıasynda Atyraý, Óskemen, Shymkent, Túrkistan, t.b. qalalarǵa sýretshilerdi izdep bardy. Negizgi maqsaty – túkpir-túkpirdegi aty shyqpaǵan sýretshilerdi tanytý. Týyndylaryn halyqqa pash etý. Adamdardyń ondaı óner ıeleriniń bar ekenin kórgenin qalady. Ózi sýretshi bolǵandyqtan, ózge de sýretshilerdi jaqsy túsindi. Bolashaqta da osy maqsatqa bar kúshin salary anyq. Bul da bir qazaq ónerine qosqan úlken úles.
Sýretshi – jaqsylyqty kórýshi
Qoǵamda sýretshiler kóp bolsa, esh jamandyq bolmas edi. Sebebi, bul adamdar tek ádemilik pen jaqsylyqty kóredi. Olardyń kózqarasy qarapaıym adamdardan ózgeshe. Ózgeler kórmegendi kórip, baıqamaǵandy baıqaıtyn qasıeti bar. Alaıda, ol úshin de bilim kerek ekeni anyq. Januzaq Músápir óziniń ár týyndysyn salmas buryn kóp izdenedi. Onyń taǵy bir sebebi, tarıhty zertteýge degen qulshynys.
Bekzat ónerdiń baǵbany
Sýretshiniń sońǵy týyndysyna Abaı Qunanbaıulynyń 33 qara sózi túrtki bolǵan. Ol jerde: «Eger de mal kerek bolsa, qolóner úırenbek kerek. Mal jutaıdy, óner jutamaıdy. Aldaý qospaı adal eńbegin satqan qolónerli – qazaqtyń áýlıesi sol. Biraq qudaı taǵala qolyna az-maz óner bergen qazaqtardyń keselderi bolady» delingen. Jazýshy da osy sózdermen tolyqtaı kelisedi. Onyń oıynsha uly Abaıdyń bul qara sózi beıneleý óneri, sheber, zergerlerdiń naq artyqshylyǵyn aıqyndaıdy. «Balalyqtan danalyqqa jol» týyndysynda álemniń ekinshi ustazy Ábý Nasyr ál-Farabıdiń ómiri beınelengen. Sýrettiń ataýy Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» roman-epopeıasyna uqsatyp qoıylǵan.
Abaı joly qalaı halyqqa úlgi bolsa, «Balalyqtan danalyqqa jol» týyndysy da úlgi bolsyn degen nıetpen qoıylǵan. Bastapqyda ál-Farabı joly dep atamaq bolǵan edi. Alaıda, uly ǵulamanyń balalyq shaǵynan, dana bolǵanǵa deıingi sátteri beınelenetin bolǵandyqtan ataýy ózgertildi. Kartınanyń bıiktigi 180 sm, al uzyndyǵy 11500 sm qurap otyr. Jalpy, týyndy 5 kartınadan (polıptıh) turady. Sýretshi toptamany salýǵa jeti jyl ýaqytyn jumsady. Toptama Ábý Nasyr ál-Farabıdiń 1150 jyldyq mereıtoıyna sáıkes keldi. Toptama Kaır qalasynan bastap, Almaty, Taldyqorǵan, Astana, Ankara, Damask qalasynda tanystyryldy. Polıptıhtaǵy ár sýrettiń ózindik maǵynasy bar. Birinshi kartınada, kitap oqyp otyrǵan bala ál-Farabı beınelengen. Aınalasyndaǵy asyq oınaǵan balalar, túıe saýyp jatqan kelinshekter naq uly dalany bildiredi. Ekinshi kartınada kóptegen qalalardy baıqaýǵa bolady. Iaǵnı ǵulamany danalyqqa jetelegen qalalardy kóremiz. Álemniń ekinshi ustazynyń bilim alý maqsatymen Samarqan, Sham, Buqara, Shash, Tashkent qalalarynda bolǵanyn bildiredi.
Sonymen qatar, kartınada Ulyqbek observatorıasyn, Otyrar teńgesin, balbal tasty baıqaýǵa bolady. Sýretshiniń pikirinshe, ǵulamanyń osy qalalarda alǵashqy traktattary jazylyp, bilimge degen qushtarlyǵy artqan.
Úshinshi kartınada – ǵulama ómir súrgen Merv qalasy. Dál osy sýretten mýzyka óneri men zergerlik óner baıqalady. Túrkimenniń tarıhı kitaphanasy osy qalada ornalasqan. Sýrette ál-Farabıdiń Hamadannan alǵan bilimi, Meshhedtegi mektebi Nıshapýrmen jalǵasqany týraly aıtylady.
Tórtinshi kartınada – Baǵdat qalasy. Tap osy qalada «Mýzykanyń úlken kitabyn» jáne basqa da eńbekterin jazǵan bolatyn. Kókte rýhty kóteretin qarshyǵa belgilengen. Bunyń ózinde tereń maǵyna jatyr.
Sońǵy kartınada ǵulamanyń sońǵy demi shyqqan qala beınelengen. Damaskiniń shyǵys qaqpasynda ál-Farabıdi tosyp turǵan adamdar tur. Toptama halyq pen oıshyldyń kórisken jerinen aıaqtalady. Ǵulamanyń kesenesi osy qalada ornalasqan.
Ál-Farabı sıaqty uly ǵulamany qaıta tiriltken bul týyndy bıyl QR Abaı atyndaǵy ádebıet jáne óner salasyndaǵy Memlekettik syılyqqa usynylyp otyr. Bul óte oryndy sheshim. Sebebi, sýretshiniń negizgi maqsaty – tarıh pen mádenıetti qaıta jańǵyrtý. Sondyqtan bul ataqqa ábden laıyqty dep esepteımiz.