Jaıdarly jaz – oıynǵa toımaıtyn balalardyń súıikti mezgili. Olar kóp ýaqytyn syrtta, kóshede, oıyn alańdarynda, saıabaqta, ashyq aspan astynda, tabıǵat aıasynda, sý qoımalarynda ótkizetini sózsiz.
Árıne, tapjylmastan tórt qabyrǵaǵa tańylyp, gadjetke shuqshıyp otyrǵannan denesi qımyldap oınaǵany óte durys. Biraq oıyn balasynyń eńbektep, júgirip, oınap, aýnap, sekirip, shomylyp júrip te jaraqat alyp qalatyn jaǵdaılary az emes.
Bul jaǵdaıda ásirese, mektep jasyna deıingi balalarǵa ata-anasynyń baqylaýy, qamqorlyǵy aýadaı qajet. Kishkentaı baldyrǵandar kóbine asfıksıadan (tıyndardy, túımelerdi jáne t.b. usaq zattardy jutyp qoıýy), ýlanýdan (dári-dármekterdi, ártúrli turmystyq hımıkattardy aýzyna salýy), elektr togynyń soǵýynan zardap shegip, ártúrli kúıikter alady.
Al 5-10 jas aralyǵyndaǵy balalar kóbine aǵashtan, bıik qorshaýlardan qulap, aıaq-qolyn syndyryp alyp jatady. Al odan eresekteýleri bir-birimen oınap kúresip nemese bir-birine túrli ádis-tásilderdi kórsetemin dep jıi jaraqattanady.
Balalar travmatologtary buryn balalardyń velosıpedten, rollerbordtan, skeıtbordtan qulap jaraqattaný oqıǵalary kóp bolatyn deıdi. Al qazir gıroskýterden taıyp jyǵylyp, qol-aıaǵyn syndyryp alyp jatqan bala kóp kórinedi. Elektrosamokat, mopedten jaraqat alyp jatqan balalar jaıy alańdatyp otyr deıdi mamandar. Munyń bári kishkentaı dostarymyzdyń jol qozǵalysy erejelerin bilmeýi, jyldamdyq rejımin saqtamaýy saldarynan bolyp jatyr. Sondyqtan ata-analar balaǵa moped nemese velosıped satyp alyp bermes buryn, oǵan jol qozǵalysy erejelerin uǵyndyryp, túsindirý kerek. Sondaı-aq, keshkilik apaq-sapaqta kóshede júrýge ruqsat bermegeni durys.
Osy oraıda №2 qalalyq balalar klınıkalyq aýrýhanasynyń travmatologıa bóliminiń meńgerýshisi Erlan SADYRBALINNİŃ ata-analarǵa aıtar keńesi bar.
- Bul oraıda balaǵa eń birinshi kezekte ata-ana jaýapty. Ásirese, áli aqyl-esi toqtaı qoımaǵan balany kózden tasa etpegen abzal. Máselen, balaǵa qaýipti jerlerde órmeleýge ruqsat bermeńiz. Baspaldaqtarǵa, tereze jaqtaýlaryna jáne balkondarǵa qorshaý ornatqan jón. Úıdegi jıhazdar múmkindiginshe terezeden alystaý ornalasqan durys.
- Terezelerge metal torlar ornatylsa tipti jaqsy. Biraq ár bólmede kem degende bir terezede kútpegen tosyn jaǵdaı nemese órt kezinde jyldam ashylatyn tor bolýy kerek.
- Velosıpedpen júrgende bala basyna dýlyǵa kıgeni abzal. Oǵan rolıkti kónkı satyp alǵanda, olardyń ústinde turýdy jáne qozǵalýdy úıretińiz.
- Asúıdegi pyshaqtar, úıdegi qaıshylar balalardyń qoly jetpeıtin jerlerde turýy kerek. Úlkendeý balaǵa bul zattardy qalaı durys paıdalaný kerektigin úıretken durys. Úıdegi úlken balalardy kishilerine qaraýǵa úıretken jaqsy.
- Balany shomylý kezinde, tipti jýynatyn bólmeniń ózinde de bir mınýt ta qaraýsyz qaldyrýǵa bolmaıdy. Qudyqtardyń, sý toly shelekterdiń aýzy jabylǵany durys.
- Balalardy ystyq peshke, útikke, ashyq otqa jaqyndatýǵa bolmaıdy. Olardy benzın, kerosın sıaqty janǵysh suıyqtyqtardan, sondaı-aq sirińkelerden, shamdardan, ottyqtardan qorǵańyz.
- Sábıdi tósekte jatyp emizbegen durys. Ony eresek adamnyń kórpesimen jamyldyrmańyz, aýyr kórpege tunshyǵyp qalýy múmkin.
- Bala bitken tesik kórse saýsaǵyn tyǵyp kóretini zańdylyq. Sondyqtan elektr rozetkalarynyń betin bitep qoıǵan jón. Elektr symdary ashy-shashyq jatpaýyn da eskerý qajet.
P.S.
Munyń bári balanyń bas amandyǵy, otbasynyń shattyǵy úshin aýadaı kerek qarapaıym turmystyq hám qaýipsizdik erejeleri.