Kezinde áldebir ǵulama «Adam balasy bilýge tıis nárselerdiń ishindegi eń mindettisi – zıanyń neǵurlym az tıetindeı ómir súrý» degen eken. Sol aıtpaqshy, biz «Jer – bárimizdiń ortaq úıimiz» degen túsinik ár sanada berik ornyǵyp kele jatqan mańyzdy kezeńde ómir súrip jatyrmyz.
Qazirgi tańda adamzattyń qorshaǵan ortaǵa áser, yqpalyn qarastyratyn ekologıa ǵylymy keńinen óris alýda. Alaıda, «ekologıa» sózi búginde tek tabıǵatqa qatysty ǵana qoldanylmaıdy, ıaǵnı aýqymy ádettegiden áldeqaıda keń. Osy turǵydan alǵanda, endi qarym-qatynas ekologıasy týraly aıtatyn, másele kóteretin kez keldi. Óıtkeni bizdiń aralas-quralastyǵymyz ádep normalarynan aıtarlyqtaı aýytqydy, kóp jaǵdaıda súıekten óter sózben bir-birimizdi aıaýsyz túırep, janymyzdy aýyrtýǵa qumarmyz. Bitpeıtin teketires, árkimmen bir alysqan, arpalysqan ıt-yrǵyljyń tirlik, baqaı esepke qurylǵan kúnkóris qamy kúndelikti ómirdi bylaı qoıǵanda, sońǵy ýaqytta túsirilip jatqan kınofılmderge de arqaý bolýdan tanbaı tur.
Kıno – ómirdiń aınasy, qoǵam bolmysynyń kórinisi desek, múmkin, solaı bolýy zańdy da. Osydan kelip kórermen qaýym, ásirese keńestik júıe tárbıesin kórgen jurt júregin nurǵa toltyryp, janyna shýaq quıatyn baıaǵy fılmderdi saǵynady. Dálirek aıtqanda, sol kınolardaǵy keıipkerlerge qaraı otyryp, adam ataýlynyń adal da ańǵal, qaıyrymdy da meıirimdi, qarapaıym da shynaıy bolmysyn ańsaıdy. Dostyq pen mahabbatqa, adaldyq pen adamgershilikke, ózara senim men úmitke úndeıtin shyǵarmalarǵa sýsaıdy. Ókinishke qaraı, sońǵy kezde kınoteatrlar ekranyn qurǵatpaýǵa aınalǵan kartınalardyń kópshiligi bul talap údesinen áldeqaıda alshaq.
Osy oraıda, tanymal kınodramatýrg, rejıser Ermek Tursynovtyń: «Qazir kez kelgen adam akter nemese rejıser bola ketetin ýaqyt. Ekranda sondaı jıirkenishti nárse bolyp jatyr. Muny kórgenshe, ólgenim artyq edi. Senzýra engizetin ýaqyt jetti. Fılmde boqtyq sóz aıtady. ...Tipti ekranda erkekter emes, áıelder aýzyna kelgenin aıtatyn boldy. Bul qarqynmen biz qylmyskerler qoǵamyn qalyptastyramyz. Sol fılmderge baratyndar – bolashaq qylmyskerler. Ne nasıhattalyp jatqany olardyń oıyna da kirip shyqpaıdy. Bul degen – jappaı azǵyndaý» degen sózi oıǵa oralady.
Ádette bireýdi uryp jyǵyp, buzaqylyq istegen adam zań aıasynda jaýapqa tartylady. Esesine bireýge til tıgizip, júregine dene jaraqatynan da aýyr jara salǵan adam jazadan syrt qalady. Al jábirenýshi moraldyq turǵyda qanshama aýyr soqqy alady! Kórgensizdik, dórekilik janyn jaralap, yzaǵa býlyǵady, qany basyna shapshyp, boıyn ashý kerneıdi. Bárin sabyrǵa jeńdirip, óz-ózin ustaýǵa tyrysqanymen, jaǵymsyz jaıttyń saldary bolmaı qalmaıdy. Orynsyz kıkiljiń talaı ınfarkt pen ınsýltqa sebepker bolǵanyn kúndelikti estip te, bilip te júrmiz.
Jappaı azǵyndaý dese-degendeı, boqtanyp sóıleý, estir qulaqqa uıat, kórer kózge masqara áreketter eresekterdi qoıyp, tipti jasóspirimder men jastardyń arasynda da qalypty jaıtqa aınalyp barady. «Qalalyqtar» degende buryn mádenıeti joǵary, bilimdi, ortada ózin-ózi ustaýy, júris-turysy bólek qaýym elesteıtin. Qazir ondaı aıyrmashylyq ta, erekshelik te baıqalmaıdy. Kósheni aıtpaǵanda, ájeptáýir keńseler men qoǵamdyq oryndarda da kóptegen jastardyń bylapyt sóılep, ádepsizdik tanytatyny bar. Sózine qarasań olardy tipti «qyz» dep, «jigit» dep ajyrata da almaısyń. Báriniń máneri bir.
Baıaǵyda boqtanyp sóıleý men bylapyt sóz – mas adamdarǵa nemese mádenıetsiz, túk kórmegen, bilimsiz, tárbıesiz bireýlerge tán sıaqty kórinse, endi bul jalpyǵa birdeı kóriniske aınalyp barady. Eń soraqysy, solarǵa «táıt!» deıtin adamnyń joqqa tán ekeni. Bulaı aýa jaıylý jaqsylyqqa aparmaıdy.
Arqanyń qyzyl ızeni,
Basy – kúrdek, túbi – aral.
Qydyryp shalar arýana.
Kárisi kimniń joq bolsa,
Jasy bolar dýana.
Bir synaǵan jamandy,
Ekinshi qaıtyp synama.
Tiride syılaspaǵan aǵaıyn,
Qum quıylsyn kózińe,
Ólgende maǵan jylama, – deıdi Mahambet babamyz. Sol aıtpaqshy, jastardyń beıpilaýyz, dýana bolý-bolmaýy úlkenderdiń úlkendigine, kóregendigine de baılanysty. Qoǵamdyq-saıası, áleýmettik ahýal onsyz da shıryǵyp turǵan búgingideı kúrdeli kezeńde bir-birimizge túsinistik pen tózimdilik, syılastyq, aıaýshylyq tanytyp úırenbesek dúnıeniń tarylǵany – tarylǵan.