Ómirimizge áleýmettik jeliniń enýimen birge bloger degen mamanmen tanys bola bastadyq. Bizdiń elge kesheýildeńkirep jetken áleýmettik jeliniń talaı qyzyǵy tarıh bolyp ta úlgerdi. Instagramdaǵy psevdopsıhologtar, jasyl shulyq, qyzyl jip satqyshtar, otyryp alyp aqyl aıtyp, kýrs satqyshtardyń bárin alǵashynda bloger dep bile qoımadyq. Qazir keıbiriniń qylyǵy áshkere bolyp, semınaryna halyqty anshlagpen jınaı almaı qalsa, kóbisi tonyn aınaldyryp kıip, basqa nıshaǵa aýysyp ketti. Munyń bári keshe bolǵan oqıǵalar, al búgin osyndaı jaǵdaılar qaıtalanbas úshin tártip kerek ekeni baıqaldy. Keshe tipti Májilis depýtaty Anas Baqqojaev blogerlerdiń jaýapkershiligin zańnamalyq turǵyda bekitýdi usyndy.
Depýtattyń aıtýynsha, qazir ózin blogermin dep júrgenderdiń deni – aqparattyń ras-ótirigin teksermeı, ońaı jolmen baıý maqsatynda kez kelgen adamǵa jala jabýdan taıynbaıtyn, bopsalap aqsha tabatyn, ataqqumar, eldiń berekesin buzyp, qaýipsizdigine qater tóndiretin saýatsyz adamdar.
Bul máseleni qoǵam qalaı qabyldady? Buǵan qanshalyqty qajettilik bar? Blogerdiń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligi degen qandaı bolýy kerek ózi? Osy sıaqty kóp suraq kókeıde tur. Halyq qalaýlysynyń usynysyna qoǵam belsendileriniń pikiri qandaı?
Shyńǵys Muqan, «Mazmundama» baspasynyń jetekshisi:
Eń aldymen, «bloger» degen kim degen suraqqa jaýap berý kerek. Mamandyq pa? Mamandyq bolsa, ondaı mamannyń jaýapkershiligin nege bólek qaraýymyz kerek? Olaı bolsa, Qazaqstandaǵy barlyq mamannyń (muǵalim, dáriger, ınjener, saýdager) jaýapkershiligine qatysty bir-bir normatıvtik akt qabyldaıyq...
Jalpy, Qazaqstannyń zańnamasynda kim bolsań da, qandaı maman bolsań da, osy elde turatyn árbir adamnyń mindeti men jaýapkershiligin anyq-qanyq bekitilgen. Jaza bassań, ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilik bar. Sondyqtan, jalpy belgili bir mamandyq ıeleriniń jeke jaýapkershiligin bólek qaraý kerek degen oı maǵan qısynsyzdaý kórinedi.
Bizde aqparat quraldary týraly zań bar. Tirkelmeı, óz betińshe gazet-jýrnal shyǵaryp, telearna asha almaısyz. Osy zańnama arqyly memlekettik bılik aqparatqa monopolıa júrgizip keldi. Alaıda aqparattyq tehnologıanyń damýy, ınternet, áleýmettik medıa zamany bılikti bul monopolıadan aıyrdy. Al aqparattyq tehnologıa BAQ-tan basqa da aqparat taratý kanaldaryn kóbeıtip jiberdi. Telearnasyz-aq kórermen jınaýǵa bolady, gazet ashpaı-aq oqyrmanǵa sózińiz jetedi. Buryn tek BAQ arqyly bolatyn. Sondyqtan BAQ týraly zań tek BAQ-ty retteıtin qural bolyp qaldy, aqparat aǵymyn túgel retteı almaıdy.
Úkimet, árıne bul salany da rettegisi keledi, belgili bir tártip qalyptastyrǵysy keledi. Memlekettik basqarý magıstri retinde úkimettiń de áreketin túsinemin. Biraq sózge qatysty istiń burandylarynyń bárin boltpen qatyryp burap tastaý – ornyqty sheshim emes. Ári-beriden soń, «sóz bostandyǵy» degen túsinik bar. Bul – demokratıalyq qoǵamnyń irgetasy.
Bloger bolsyn, baqsy bolsyn, kim bolsa ol bolsyn, eger Qazaqstannyń zańnamasyn jaza bassa, ıaǵnı bireýdiń ar-ojdanyna nuqsan keltirse, bassyzdyqqa barsa, qoǵamǵa zıan keltirse, kez kelgen adamnyń zań aldynda (qandaı maman bolsa da) jaýapkershiligi naqty ári aıqyn anyqtalǵan.
Anjela Dabysbek, ustaz:
Menińshe, bul másele oryndy qozǵalyp otyr. Shynynda da kóptegen blogerdiń halyq senimine kirip alyp túrli alaıaqtyq jasap júrgeni jasyryn emes. Ásirese túrli taýarlardy usynady da, artynan ne aqsha joq, ne taýar joq, eki ortada qarapaıym halyq zarlap qalǵan kez az emes. Sondyqtan bul blogerlerge de zańmen shekteýler qoıylyp, salyq salynýy tıis dep oılaımyn. Lao Szynyń myna bir sózi jaqsy aıtylǵan: «Adamdardyń zańy: jaqsylyq qurý jáne urys, daý-damaıdan aýlaq bolý». Zań bar jerde turaqtylyq pen tynyshtyq bolady.
Janar Asqatqyzy, Instagram ekperti:
Iá, bul máseleniń keı tusyna qosylamyn, blogerlerdiń ne bolsa sony jarnamalap jatqany qorqynyshty jáne bundaı jarnamalardy AQSHA úshin jasap jatqandary tipti ókinishti. Rasymen de jastardyń eliktep jatqany ras. Ata-ana da úıinde qadaǵalap, balasynyń áleýmettik jelide ne qarap júrgenin baqylasa jaqsy ǵoı.
Jalpy ishimdik, temeki, pıramıda, býkmekerlik keńse, bir dúnıege aqsha tigetin blogerlerdiń zań júzinde jaýapqa tartylýyn qoldaımyn. Sol kezde ǵana jaýapkershilikti sezinip, mundaı nárselerdi jarnamalaýdy toqtatar edi.
Biraq halyqqa paıdasy tıip jatqan blogerlerdiń de barshylyq ekenin moıyndaýymyz kerek. Qanshama úısiz qańǵyp júrgen jandarǵa úı alyp berip, aýyr dertpen kúresip jatqan balalarǵa aqshalaı kómek berý úshin kópshilikke sózin ótkizip, halyqtyń basyn biriktirip jatqan blogerlerge Alla jar bolsyn. Buǵan qosa, keı saýatty ekspert blogerlerdiń otbasyn saqtap qalýǵa, ómirden túńilgen jandardyń beti beri qaraýyna da septigi tıip júrgenin joqqa shyǵarmaýymyz kerek. Bilim berip, zańnyń aq-qarasyn ashyp kórsetip, densaýlyǵyńdy kútýdi úıretetin de blogerlerdiń baǵyty durys.
Sanaly adam kimdi oqý, kimdi oqymaý kerektigin ajyratyp, saralaı alsa, jaýapkershiligi joq sanasyz blogerlerdiń arbaýyna túspeıtin edi. Sondyqtan aqparat tasqyny sapyrylysqan osy zamanda sanaly, kózi ashyq adamnyń qatarynan bolaıyq.
Saǵıra Ýálı, jýrnalıs:
Qazir aqparattyń kóptigi sonsha, adamnyń sanasy qorytyp úlgermeıdi. Onyń ústine blogerler qatary kún sanap kóbeıip keledi. Qoǵamǵa paıdalysy da bar, kerisinshe zıanyn tıgizip júrgenderi de kezdesedi.
Búgingi blogerler qalaı da bir ónimdi jarnamalaýmen, satýmen aqsha tabady. Kóbisi kýrs satýmen aınalysady. Olardyń arasynda sapaly kýrs usynatyn tájirıbeli mamandar da bar. Mysaly, onlaın rejımde til úıretetin, toqyma toqýdy, sýret salýdy oqytatyn kýrstardyń shynymen paıdaly tustaryn aıtýǵa bolady. Degenmen ınfobıznes salasynda júrgender arasynda ǵalamtordaǵy materıaldardy kóshirip alyp, kýrs satatyndar da jetedi. Sondaı kýrstardyń sapasy qadaǵalansa durys bolar edi. Máselen jýrnalıserge etıka sheńberinen aspaý kerek, zańǵa baǵyný kerek degen talaptar qoıylady. Sebebi jýrnalıs buqaraǵa aqparat taratady. Qazirgi kúni blogerler de halyqpen tyǵyz baılanysta. Sondyqtan olardyń da aıtatyn aqparaty súzgiden ótýge tıis.
Arman Áýbákir, «Adyrna» ulttyq portalynyń jetekshisi:
Blogerlerge qatysty myna máselege nazar aýdarý kerek. Olar kóbine qajylyqty jarnamalap, dinı nasıhat jasap, uǵym, túsinikterdi tápsirlep jatady, muny moldalar aıtsa bir jón, olaı jasaıtyndaı blogerler dinı bilimi bar adamdar emes qoı. Osy din máselesine blogerlerdiń aralasyp, dinı keıipke enip, pátýa aıtyp, aqyl-keńes berýi durys emes dep oılaımyn. Al qajylyqqa kelsek, ol týrızm bıznesiniń bir túri, onyń bıznes ekenin durys túsinip, jigin ajyrata bilýimiz kerek, soǵan blogerler jumyla qyzmet etip, qarjymyzdyń shetelge ketýine yqpal etedi. Odan bólek ár túrli pıramıdalardy, oıyndardy ashyq jarnamalaıtyn jaǵdaılar da bar, bul túrǵydan blogerlerge shekteý qoıylǵany, rettelgeni durys dep esepteımin. Al túrli qoǵamdyq-saıası kózqaras, pikir aıtý turǵysynan olardy tusaýdyń qajeti joq dep oılaımyn, sebebi bul sóz bostandyǵyna kerisin tıgizetin jaıt. Munyń árqaısynyń jigin ajyrata bilýimiz mańyzdy, ıaǵnı olardyń aýzyn jabamyz, teris áreketterin zań boıynsha shekteımiz dep oılap, óz qolymyzdy ózimiz baltamen shappaýymyz kerek. Eldiń muńyn aıtyp, durys másele kóterip júrgen blogerlerge kerisinshe qoǵam tarapynan qoldaý qajet dep oılaımyn, meniń jeke pikirim osy.
R.S Biz depýtat, zańger, din qyzmetkeri sıaqty basqa da qoǵam ókilderine de habarlasyp kórdik, ókinishke qaraı, ol kisilerdiń tarapynan jaýap bolmady, aldaǵy ýaqytta pikir bildirip jatsa, oqyrmanmen bólisetin bolamyz.