5 maýsym – Dúnıejúzilik qorshaǵan ortany qorǵaý kúni.
BUU belgilegen jáne jyl saıyn 5 maýsymda atap ótiletin Dúnıejúzilik qorshaǵan orta kúni (World Environment Day) barlyq ekologtar men tabıǵatty qorǵaý uıymdary úshin álemdik jurtshylyqtyń nazaryn qorshaǵan orta problemalaryna aýdarýdyń, sondaı-aq saıası qyzyǵýshylyqty jáne qorshaǵan ortany qorǵaýǵa baǵyttalǵan tıisti is-qımyldardy yntalandyrýdyń negizgi tásilderiniń biri bolyp otyr, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Mereke 1972 jyly BUU Bas Assambleıasynyń 27-shi sesıasynda jarıalandy (1972 jylǵy 15 jeltoqsandaǵy № A/RES/2994 qarar). Ótkizý kúni 5 maýsym — 1972 jyly Stokgolmdegi adam qorshaǵan ortasynyń máseleleri jónindegi konferensıanyń (Stockholm Conference on the Human Environment) bastalý kúni, sodan keıin BUU-nyń Qorshaǵan orta jónindegi baǵdarlamasy quryldy.
Bul kúndi atap ótý ár adamnyń qorshaǵan ortany qorǵaýǵa degen umtylysyn oıatýǵa jáne planetanyń tabıǵı tirshilikti qamtamasyz etý júıelerine artylyp kele jatqan júktemeniń mańyzdy núktege jetýine jol bermeý úshin múmkindiginshe kóp adamdardy áreket etýge yntalandyrýǵa arnalǵan.
Adamzat Jer planetasynyń ekojúıelerin tym uzaq paıdalanyp keledi jáne oǵan zıanyn da tıgizip keledi. Ár úsh sekýnd saıyn álemde fýtbol alańynyń kólemindeı orman aýmaǵy joıylady, ótken ǵasyrda planetanyń sýly-batpaqty jerleri men marjan rıfteriniń jartysy joq boldy. Ekojúıelerdiń joǵalýyna baılanysty álem ormandar men shymtezek alqaptarynan aıyrylýda. Álemdik parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń deńgeıi úsh jyl qatarynan ósti jáne planeta klımattyń yqtımal apattan bir qadam ǵana qashyqtyqta.
Atmosfera temperatýrasy tym tez ósýde, sondyqtan adamdar men tabıǵat oǵan beıimdele almaıdy; tirshilik etý ortasynyń qysqarýy mıllıonǵa jýyq túrdiń joǵalýyna qaýip tóndiredi; adamzat aýany, topyraqty jáne sýdy lastaýdy toqtatatar emes.
Búkil álemde ekojúıelerge qaýip tónip tur. Ormandar men qurǵaq jerlerden bastap aýylsharýashylyq jerleri men kólderge deıin adamzattyń tirshiligi táýeldi bolatyn tabıǵı keńistikter qaıtyp ıorny tolmaıtyndaı jaǵdaıǵa jaqyn. Planeta jeriniń 40% - y degradasıaǵa ushyraıdy, bul planeta halqynyń jartysyna tikeleı áser etedi. 2000 jyldan bastap qurǵaqshylyqtyń sany men uzaqtyǵy 29% - ǵa ósti. Eger shuǵyl sharalar qabyldanbasa, 2050 jylǵa qaraı planeta halqynyń 75% - dan astamy qurǵaqshylyqtan zardap shegýi múmkin.
Bul máseleniń sheshimi - bizdiń ekonomıkamyz ben qoǵamymyzdy ózgertý. Olar ınklúzıvti, ádil jáne tabıǵatpen baılanysty bolýy kerek. Biz planetaǵa zıan keltirýden ony emdeýge kóshýimiz kerek. Álem halyqtaryna turaqty jáne ádil damýǵa belsendi túrde járdemdesýge, tabıǵatty qorǵaý máselelerine kózqarastardy ózgertýdiń negizgi qozǵaýshy kúshi biz ózimiz, qoǵamymyz ekenin túsinýge múmkindik berý qajet. Sondaı-aq, barlyq elder men halyqtardyń qaýipsiz jáne gúldengen bolashaǵy bolýy úshin seriktestik qatynastardyń paıdalylyǵyn túsindirý kerek.
Dúnıejúzilik qorshaǵan ortany qorǵaý kúni - bul ár adam úshin de, búkil álem úshin de mańyzdy oqıǵa. 1972 jyldan beri osy kún atap ótile bastaǵannan beri kóptegen elderdiń turǵyndary myńdaǵan is-sharalardy ótkizdi, olar úıiniń aınalasyn tazalaýdan, aǵash otyrǵyzýdan bastap, jabaıy tabıǵat qylmystarymen kúresýge deıin bardy. Osy jyldar ishinde ártúrli elder men áleýmettik sektorlardan myńdaǵan adamdar qorshaǵan ortany qorǵaý jónindegi arnaıy is-sharalarǵa qatysty. Al búginde bul kún árqaısymyzǵa planetamyzǵa qamqorlyq jasaý úshin jaýapkershilikti óz moınymyzǵa alýǵa jáne ózgeristerge belsendi úles qosýǵa múmkindik beredi.