júrek túkpirindegi jan syrymen bólisedi
Otandyq Jibek joly telearnasynda «Sheteldegi qazaq balalary» degen joba bar. Avtory ári júrgizýshisi – belgili jýrnalıs Janar Baısemizova. Atalǵan joba áleýmettik jelide eń kóp pikir jazylatyn, kórermeni kóp baǵdarlamaǵa aınaldy. Ol birde qýanyp, birde muńaıyp kóretin, únsiz ǵana qulaq qoıa tyńdaıtyn, júrekterdi qozǵaıtyn oqıǵalar jelisinen turady. Basty keıipkerleri – Qazaqstanda týyp, biraq óziniń besik jyryn, týǵan anasynyń «aınalaıynyn» estimeı ósken, shetel asyp ketken, ıaǵnı asyrap alynǵan qyz- jigitter.
Biz áleýmettik jelide keńinen taraǵan, kóbirek bólisilgen Dınara men Sabına esimdi boıjetkenderdiń baǵdarlamadaǵy júrekjardy áńgimelerin qaǵazǵa yqshamdap túsirgen edik. Búgin áýeli Dınara boıjetkenniń aıtqandaryna qulaq túreıik.
Birinshi oqıǵa:
«Týǵan sheshemdi kóp kúttim, ol kelgen joq...»
– Balalar úıinde meni týǵan anamnyń izdep kelgeni esimde. Bárimiz úıyqtap jatqanbyz. Kúndiz bolatyn. Meni oıatyp, «Dınara, saǵan bireý kelip tur» dedi. Basymdy tómen salbyratyp shyqtym. Meni mamam kútip tur eken. Ol minezi qatal áıel bolatyn. Maǵan kóp táttiler men tamaq ákelipti. Kóp nárse aıtqan joq. Tek maǵan «bir kúni seni úıge alyp ketemin» dedi.
Balalar úıinde kóp qıyndyq kórdim. Týǵan sheshemdi kóp kúttim. Ol kelgen joq.
Qudaı meni jarylqap, alty jasymda ata-anam paıda boldy. Olar jetim balalardy asyrap alatyn saıttan meniń sýretimdi kóripti. Súp-súıkimdi bolyppyn. Sýretimdi kórgen boıda anam «biz ony tezirek alyp ketýimiz kerek» depti. Osylaısha ómirge ekinshi ret qaıt a keldim.
Meni ushaqtan kóp adam qarsy aldy. Jańa ómir bastaldy. Ómirimde birinshi ret jeke úıim, jeke bólmem paıda boldy.
Joǵary synypta oqyp júrgende, ata- anam ajyrasyp ketti. Ózim de sol kezde kúızeliste júrgen edim. Otbasymnyń búlinýi jyǵylǵanǵa judyryq boldy. Qýanyshtysy, qazirgi kúni anam da, ákem de óz teńderin tapty.
***
– Kóńilsiz, qorqynyshty sátter jadymda jańǵyryp tur. Janymdy jaralaǵan oqıǵalar kóp boldy. Týǵan anamnyń qorǵan bolmasyn bilsem de, balalar úıine qalaı tústim dep uzaq oılanatynmyn. Maǵan tamaq berip, kıindiretin bir jaıly jer bolǵanyn qaladym. Sol kezde birge bolǵan balalardy umytqan joqpyn. Olar únemi meniń basymda.
Meni bir-eki jasymda sonda tastap ketti.
Anama qatty zárý kezde jalǵyz qaldym. Aınalamda men sıaqty jalǵyz qalǵan balalar! Tárbıeshiler únemi aýysa beretin.
Kún kúrkirep, naızaǵaı oınaǵanda, záre- qutym qalmaıtyn. Onyń aýa raıynyń jáı ǵana qubylysy ekenin túsinbedim. «Qoryqpa, qazir basylady» dep jáı ǵana tynyshtandyratyn anam bolǵan joq... Bir nárseni kózińe jas almaı aıtý múmkin emes... Biz bir otar qoı sıaqty boldyq, qaıda aıdasa sonda baratyn. Árqaısysymyzǵa jeke adam retinde qaramaıtyn. Meıirim, mahabbat, qamqorlyq degendi kórmeı ósken jetimderdiń tobyry boldyq.
***
– Boıym bárinen uzyn boldy. Balalardyń arasynda soraıyp turatynmyn. Bári mazaqtaıtyn. Ashqaraq boldym, tamaqqa toımaıtynmyn.
Sıyr dep atap ketti meni. Bilesiz be, úp- úlken tárbıeshiler sıyr deıdi balaǵa! Bizde tamaq bar, ishetin sý bar, turatyn jer bar, alaıda meıirim, qamqorlyq, mahabbat, jylylyq joq. Tárbıeshiler meni jek kóretin. Zekip urysatyn.
Bizde bir ereje bar edi, jaman bala bolsań, seni jazalaıdy. Kishkentaı ǵana birdeńeni búldirip qoısań, jaman qyzbyn. Árıne, tárbıeshiler bizdi bir nársege úıretýge tyrysty. Biraq men ólmestiń kúıin keshtim, tiri qalýǵa tyrmystym, alǵa umtyldym. Jetim balalarǵa jeke dara eshnárse jasalmaıtyn.
Taǵy bir esimde qalǵany, bizdi avtobýspen sýy, qumy bar bir jerge apardy. Aýa raıy tamasha bolatyn. Tárbıeshiler bárimizdi júze alady dep oılady ma, bilmeımin, maǵan eshkim eshnárse úıretpedi. Bizdi shomylyńdar dep sýǵa jiberdi. Bir kezde sýǵa batyp, tunshyǵa bastadym. Sol kezde qatty qorqyp, shoshyp qaldym. «Mamama baram, mama!» dep shyńǵyryp jyladym. Dirildep ketkem. Biraq meni eshkim jubatqan joq. Maǵan aıqaılady. «Eger jylaýyńdy qoımasań, saǵan tamaq bermeı qoıamyz» dedi. Osy sózderdi áli kúnge umyta almaımyn. Men baqytsyz bala boldym.
***
– Tárbıeshiler bizdi mazaq etetin. Til almaǵan balalardy jýynatyn bólmege aparyp, aǵashpen uratyn. Tipti, bir balanyń denesin útikpen kúıdirgen, óz kózimmen kórdim. Men ózimdi qorǵaýǵa tyrystym, ash qalmaý úshin tárbıeshiniń sózin eki etpeı oryndadym. Jaqsy tárbıeshiler de boldy, biraq olar únemi aýysyp ketetin. Jańadan kelgenderi óz bilgenin isteıtin.
Meni de talaı ret uryp, soqty. Bala degen jaqsy men jamandy aıyra almaıdy ǵoı. Birdeńeni búldirip qoısań, jýynatyn bólme ge aparyp, eńkeı dep aıtatyn. Sosyn aǵash taıaqpen aıamaı uratyn. Tobymyzben jýyndyrýǵa aparǵanda, bir táte ústimizdi ysatyn edi. Jazyqty bolsaq, ystyq sýdyń astyna turǵyzyp qoıatyn. Birde dosym (Asqat degen bala, Dınaramen bir kúnde muhıt asqan, ıaǵnı ol da asyrap alynǵan jigit, qazir Karolına shtatynda turady, ekeýi áli kúnge dos) ekeýmizdiń ne búldirgenimiz esimde joq, tyńdamadyq pa, bilmeımin, aýzymyzǵa sabyn tyǵyp, jýynatyn bólmeniń jaryǵyn óshirip, qamap ketti. Tyrp etpeı turýymyz kerek. Qap-qarańǵy bólmede ólerdeı qoryqqanym esimnen ketpeıdi. Áli de júregim aýyrady.
***
– Amerıkada da men kóp qıyndyq kórdim. Basymnan ótken nebir zulmattardy tizbekteı ketip, kózi qantalaǵan, ózegi óshpendilikke toly qatygez adamǵa aınalýyma bolar edi. Á dese, má dep turatyn, adam balasyna qalaı bolsa solaı qaraıtyn azǵyn adamǵa aınalýyma bolar edi. Biraq meniń júregimde zulymdyq joq. Eger ókpe-renishti, jan jarasyn ómir boıy arqalap ótýdi qalasam, eń aldymen ózime zıany tıetin edi. Júregim buǵan shydamaı jarylyp keter edi. Ómirim suryqsyz sýretke uqsar edi.
Iá, men qıyn ómir súrdim. Biraq sanamdy sergeldeńge salyp, jan dúnıemdi azaptap, kóńil aınasyn qaıtadan kirletpeýge jol bermeıin. Qarańǵy tusymdy qazbalaı bermeı, jaryqqa umtylýǵa sheshim qabyldadym. Basymnan ótken qıyndyqtar meni jetildirdi. Men qatygez, zulym bolýǵa kelispeımin. Men Dınaranyń jaqsy jaǵyn kóbeıtkim keledi.
***
– Sálem, mama! Men seni qatty jaqsy kórem. Sende bári jaqsy dep oılaımyn. Qaıda bolsań da, bálkim jumaqtasyń, bálkim tirisiń, ómirińde qandaı jaǵdaı bolmasyn, sen meniń júregimdesiń, meniń bir bóligimsiń, bilesiń be, meniń myna ishimdesiń, mama! Men seni kóp oılaımyn. Sen isteýiń kerek nárseni jasadyń. Meni balalar úıine ótkizip ketkeniń úshin uıattan órtenip júrgen bolarsyń, eshteńeden uıalma. Meniń jaqsy ómir súrgenimdi qaladyń ǵoı, meni baǵa almaı qınalǵan shyǵarsyń. Men seni jaqsy kóremin, mama! Qaıda júrseń de aman bol! Meniń júregimdesiń. Men seni eshqashan umytpaımyn.
«Almaty-akshamy», №132, 4 qarasha, 2023 jyl