Bul - Almatynyń qarapaıym medısına fakúltetine oqýǵa túsip, qazir AQSH-tyń eń úzdik aýrýhanalarynyń birinde jumys isteıtin qazaq jigitiniń hıkaıasy.
Búginde Sadyr Shorman – Vashıngtondaǵy jetekshi medısınalyq klınıkalardyń birinde tájirıbeden ótken, Inova Health System sekildi mekemelerde jumys istep, amerıkalyq densaýlyq saqtaý júıesinde ózin dáleldep júrgen maman. Biraq bári neden bastaldy?
"Medısınaǵa degen qyzyǵýshylyǵym aýrýhana tóseginde oıandy"
Balalyq shaǵynda uzaq em alǵan bozbala dárigerlerdiń jumysyna alǵash ret sol kezde úńilgen. Naýqas palatasyndaǵy jaı-kúıdi baqylap, medbıkelerge kómektesip júrgen shaǵynda-aq ishki bir sheshim qabyldaǵan: "Bir kúni men de kómektese alatyn maman bolamyn".
Otbasynda medısına salasynan eshkim bolmaǵan. Biraq dál osy ishki qajettilik, júrektegi ýáde ony aq halattylar qataryna ákeldi.
"Aýrýhanada jatqanda palatadaǵy naýqastardyń jaǵdaıyn baqylap, kimniń sıstemacy bitti, kimge ne qajet – bárin medbıkelerge aıtyp, kómektesip júrdim. Ózimdi kishkentaı "volonter" sekildi sezindim. Osy tájirıbe meniń medısınaǵa degen qyzyǵýshylyǵymnyń alǵashqy ushqyny boldy. Bizdiń otbasymyzda eshqashan dáriger bolmaǵan. Úıde ata-apam aýyrǵanda, qolymnan eshteńe kelmeı, tek syrttaı ýaıymdap otyra beretin sátter júregimde iz qaldyrdy. Sol kezderde men óz-ózime ýáde berdim: bir kúni men otbasyma, jaqyndaryma, halqyma kómektese alatyn maman bolamyn. Osylaısha men dáriger bolýǵa bel býdym. Bul - jaı mamandyq emes, men úshin ómirlik mısıa", - deıdi ol.
Pandemıa – naǵyz mektep
Keıipkerdiń dárigerlik jolyndaǵy alǵashqy qadamy sanıtar bolýdan bastaldy. COVID-19 órship turǵan shaqta Almatydaǵy №4 aýrýhanada táýlikpen sanaspaǵan kúnder, shuǵyl operasıalar, kútpegen jaǵdaılar – jas mamannyń boıyndaǵy senim men shydamdy shıryqtyra tústi.
"Ár mınýt – bir taǵdyr. Qıyndyq kóp boldy, biraq dál sol kúnder meni tulǵa retinde qalyptastyrdy," – deıdi keıipker.
Medısına - ult tańdamaıdy
Amerıkada túrli ulttyń ókilderi bir mısıa jolynda birigedi, bul - adam ómirin saqtaý. Bul jerde seni ultyńa emes, kásibı qabiletińe qarap baǵalaıdy.
Biraq ońaı boldy dep oılasańyz, qatelesesiz. Qazaqstanda alǵan bilimin halyqaralyq deńgeıde dáleldeý úshin ol USMLE sıaqty kópsatyly emtıhandardan ótip, biliktiligin naqtylady.
"USMLE – esikti ashatyn kilt. Biraq sol esiktiń ar jaǵyndaǵy álemge daıyn bolý – árkimniń óz jaýapkershiligi."
Sanaýly sekýnd – bútin ómir
Keıipkerdiń aıtýynsha, Inova Health System-de orıentasıalyq aptanyń birinde jedel járdemmen aýyr jaǵdaıdaǵy naýqas jetkiziledi. Birneshe mınýt ishinde júrek soǵysy toqtaıdy. Jańa ǵana kelgen jas maman BLS sertıfıkatynyń kómegimen dereý júrekke janama massaj jasaı bastaıdy.
"Sol sátte toqtasam – bári bitedi. Men jalǵastyra berdim," – deıdi ol. Komandalyq úılesim nátıjesinde júrek soǵysy qalpyna kelip, naýqas aman qaldy.
Ota ústindegi eń aýyr sheshim
COVID kezinde aýyr pnevmonıamen túsken júkti áıeldiń jaǵdaıy komaǵa deıin nasharlaıdy. EKO arqyly kútip júrgen egizin aman alyp qalý úshin tún ishinde shuǵyl kesar tiligi jasalady. Sábıler tiri, biraq ana aman qalmady.
"Iá, bir sát emes - bir ómirlik tańba bolyp qalǵan oqıǵa bar. Bul jaǵdaı meniń jadymda ǵana emes, júregimde máńgi saqtalady. COVID kezinde aýyr pnevmonıamen túsken júkti áıel keldi. Kóp jyldar boıy bala kótere almaı, aqyry EKO arqyly egiz bala kútip júrgen. Biraq ókinishke qaraı, jaǵdaıy kúrt nasharlap, komaǵa tústi. Ol keshte shuǵyl kesar tiligin jasaý qajet boldy. Operasıalyq zalda 25-teı adam – akýsherler, anestezıologtar, neonatologtar, reanımatologtar – bári bir ǵana maqsatpen jınaldy: ana men balalardy aman alyp qalý. Sábıler aman-esen dúnıege keldi. Biraq ana ómiri úshin qansha kúreskenimizben, ony saqtap qala almadyq. Sol kúnnen bastap men medısınaǵa basqa kózben qaraı bastadym. Ár sheshimniń artynda adam taǵdyry tur"
Medısına – ujymdyq sheshim
Inova sekildi mekemelerde kópsalaly toppen jumys isteý tájirıbesi – kúndelikti úrdis. Dıagnoz bir mamannyń emes, terapevtten bastap, psıhologqa deıingi mamandardyń ortaq sheshimimen qoıylady. Bul – qateni azaıtyp, emdeý sapasyn arttyratyn ádis.
Biliktilik oqýlyqtan tys qalyptasady
Amerıkada sımýlásıalyq trenıńter dárigerlerdiń kásibı biliktiligin arttyrýda mańyzdy ról atqarady. Realısik jaǵdaılarǵa negizdelgen jattyǵýlar – sheshim qabyldaý jyldamdyǵyn, komandalyq áreketti jetildiredi.
"Qatelesýden qoryqpaý kerek. Sımýlásıa arqyly úırenseń – naqty jaǵdaıda senimdi qımyldaısyń."
Til – emtıhan úshin emes, múmkindik úshin
Aǵylshyn tili – test úshin emes, álemdik kásibı ortaǵa jol ashatyn qural. Medısınalyq podkasttar, halyqaralyq jýrnaldar, konferensıalar – bári tildi biletin mamanǵa ǵana qoljetimdi.
"Men til úırenýdi ánniń mátininen bastadym. Keıin bul qyzyǵýshylyq kásibı motıvasıaǵa ulasty."
Sadyr Shorman dáriger bolǵysy kelip júrgen jastarǵa keńes berdi.
Medısına – bul tek oqýlyqty jattap, emtıhan tapsyrýmen shektelmeıtin sala. Bul – life-long learning, ıaǵnı ómir boıǵy úzdiksiz bilim men tájirıbege negizdelgen mamandyq. Qazirgi tańda tıimdi dáriger bolý úshin klınıkalyq tájirıbeden bólek, dáleldi medısına (evidence-based medicine), ınterdısıplınarlyq ádis, empatıalyq komýnıkasıa, jáne sıfrlyq saýattylyq syndy baǵyttardy qatar meńgerý qajet.
Tek praktıkamen shektelmeńiz. Ózińizdi árqashan jańa bilimge ashyq ustańyz. Klınıkalyq tájirıbe – mańyzdy, biraq zamanaýı ádisterdi bilmeıinshe, kásibı turǵyda ósý baıaýlaıdy.
Volonterlik jobalarǵa qatysyńyz. Bul sizge naýqaspen til tabysý, shynaıy jaǵdaılarda áreket etý daǵdylaryn damytýǵa kómektesedi.
Medısınalyq aǵylshyn tilin úırenińiz. Bul sizge halyqaralyq kontentke, ǵylymı maqalalarǵa, PubMed, UpToDate, BMJ Learning platformalaryndaǵy materıaldarǵa qol jetkizýge jol ashady.
Kásibı podkasttar men vebınarlardy tyńdańyz. Tájirıbeli dárigerler men ǵalymdardyń pikirleri arqyly oı kókjıegińiz keńeıedi.
Halyqaralyq forýmdar men konferensıalarǵa qosylyńyz. World Medical Association, European Society of Cardiology, American Medical Association sekildi uıymdardyń ashyq is-sharalary sizge netvorkıng pen sheteldik áriptestermen baılanys ornatýǵa múmkindik beredi.
Sımýlásıalyq trenıńter men kásibı biliktilik baǵdarlamalarynan ótińiz. Bul – klınıkalyq sıtýasıalardy tájirıbe júzinde meńgerýdiń eń tıimdi joly.
"Eger maǵan sheksiz múmkindi berilse..."
"Eger maǵan sheksiz múmkindik berilse, qazaq medısınasyna eń aldymen júıelik ózgeris ákelýge tyrysar edim. Bul tek jańa tehnologıalar nemese zamanaýı apparattar emes eń aldymen, adamnyń kapıtalyna ınvestısıa. Iaǵnı, jas mamandardy qoldaý, halyqaralyq tájirıbege jol ashý, úzdiksiz bilim berý júıesin qurý. Medısına - bul tek dıagnoz qoıý men em jazyp berý emes, bul - senim men senimdilik júıesi. Qazaqstanda osy senimdi qaıta qalpyna keltirý úshin dárigerlerdiń bedelin kóterip, eńbekaqysyn laıyqty deńgeıge jetkizý kerek dep esepteımin. Taǵy bir mańyzdy másele - aýyl medısınasy. Aýyldy jerde de adam ómiri qaladaǵydaı baǵaly. Sondyqtan medısınalyq qyzmettiń sapasy tek úlken qalalarda emes, shalǵaı aımaqtarda da teń dárejede bolýy kerek. Aqyry múmkindik sheksiz delinse - qazaq medısınalyq bilimin álemdik deńgeıge shyǵarǵym keledi", - deıdi ol.
Sýretter keıipkerdiń jeke arhıvinen alyndy