Er-Rıad, 2023 jylǵy 20 qyrkúıek – IýNESKO-nyń Dúnıejúzilik mádenı jáne tabıǵı murany qorǵaý jónindegi Úkimetaralyq komıtet Qazaqstan Respýblıkasy, Túrikmenstan jáne Ózbekstan Respýblıkasy birlesip engizgen «Turannyń sýyq qysqy shólderi» kópulttyq nomınasıasynyń quramdas bólikteri retinde Altyn Emel ulttyq parki men Barsakelmes qoryǵynyń aýmaqtaryn Dúnıejúzilik mura tizimine engizdi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Tıisti sheshim Komıtettiń Saýd Arabıasy Koróldiginiń astanasynda ótip jatqan keńeıtilgen 45-shi sesıasynda qabyldandy.
«Búgin biz Ortalyq Azıa shólderi IýNESKO-nyń asa kúrdeli klımattyq jaǵdaılarda jer ústi ekojúıeleri damýynyń jáne qarqyndy ekologıalyq jáne bıologıalyq úderister sheńberinde ósimdikter men janýarlardyń tirshilik etý jáne beıimdelý strategıalary evolúsıasynyń kórnekti úlgisi retinde jahandyq moıyndaý taýyp jatqanyna qýanyp otyrmyz. Biz Dúnıejúzilik mura komıtetiniń múshelerine jáne Tabıǵatty qorǵaý jónindegi halyqaralyq odaq sarapshylaryna osy kópulttyq nomınasıany daıyndaýǵa barsha atsalysqandardyń kúsh-jigerin joǵary baǵalaǵany úshin alǵys aıtamyz. Altyn Emel men Barsakelmestiń jańa halyqaralyq mártebesi Qazaqstannyń shóldi ekojúıelerin tereń ǵylymı zerttelýiniń jáne qorǵaý jónindegi tıimdi sharalardy jalǵastyrýdyń, sondaı-aq elimizdiń ornyqty jáne jaýapty týrızmdi damytýdaǵy áleýetin nyǵaıtýdyń mańyzdylyǵyna qosymsha nazar tartady dep senemiz», – delingen Komıtet sesıasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy delegasıasynyń málimdesinde.
Nomınasıanyń qazaq bóligi QR Dúnıejúzilik mura jónindegi ulttyq komıteti sarapshylarynyń, Almaty oblysyndaǵy Altyn-Emel memlekettik ulttyq tabıǵı parki jáne Qyzylorda oblysyndaǵy Barsakelmes memlekettik tabıǵı qoryǵy mamandarynyń qatysýymen, QR Ekologıa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar álemi komıtetiniń, Halyqaralyq Araldy qutqarý qorynyń, sondaı-aq, «Halyqaralyq klımattyq bastama» jáne «Ortalyq Azıa shólderi bastamasy» jobalary aıasynda Greıfsvald ýnıversıteti janyndaǵy Mıhael Zýkkov qorynyń jáne GFR úkimetiniń qoldaýymen daıyndaldy.
Qazaqstan, Ózbekstan jáne Túrikmenstan shólderiniń aýmaǵynda asa joǵary jáne asa tómen aýa temperatýrasynyń álemdegi eń úlken aıyrmashylyqtarynyń biri baıqalady. Ǵalymdardyń pikirinshe, olar jerdegi ekojúıelerdiń evolúsıasyn men kúrdeli klımattyq jaǵdaılarǵa beıimdelýin aıqyn kórsetedi. Sonymen qatar bul shólderde qulan, qaraquıryq, aqbóken sıaqty sırek kezdesetin janýarlar mekendeıdi jáne sekseýil sıaqty sırek ósimdikter ósedi. Birneshe jyl buryn Altyn Emel men Barsakelmes IýNESKO-nyń bıosferalyq rezervattary mártebesine ıe bolǵan.
Budan basqa, Dúnıejúzilik mura komıtetiniń otyrysynda otandyq delegasıa IýNESKO-nyń búkilálemdik mura tizimine kiretin nysandardy qorǵaý boıynsha elde qabyldanyp jatqan sharalar týraly aqparat usyndy.
Delegasıa quramyna QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Mádenıet komıtetiniń tóraıymy Kúmis Seıitova, IýNESKO jáne ISESKO isteri jónindegi QR Ulttyq komısıasynyń Bas hatshysy Álıa Baısabaeva, Dúnıejúzilik mura jónindegi QR Ulttyq komıtetiniń sarapshylary Dmıtrıı Voıakın men Elına Malseva, IýNESKO janyndaǵy QR Turaqty ókildiginiń jáne «Qazqaıtajańartýdyń» ókilderi kirdi.
Sesıa aıasynda IýNESKO-nyń dúnıejúzilik mura ortalyǵymen birlesip, Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabıasy Koróldigindegi Elshiligi men Túrkistan oblysy ákimdiginiń qoldaýymen tarıhı qalalyq landshafttar tujyrymdamasyna jáne qazaq eliniń Dúnıejúzilik mura tizimine tuńǵysh nysany – Qoja Ahmet Iasaýı kesenesi engizilýiniń 20 jyldyǵyna oraı «Ornyqty bolashaq úshin damýmen úılesimdegi mura» atty arnaıy is-shara (saıd-ıvent) uıymdastyryldy.
Semınar aıasynda elimizdiń jáne onyń óńirleriniń týrısik áleýetin iske asyrýǵa qatysty memleket ustanymdarynyń tanystyrylymy ótti. Mamandar qoǵamdastyǵynyń qatysýymen Dúnıejúzilik mura eskertkishterin qorǵaý mánmátininde tıisti aýmaqtardaǵy ornyqty damýdyń ózekti máseleleri boıynsha pikir almasý ótti.
Anyqtama: Qazaqstan 1992 jylǵy 22 mamyrdan bastap Bilim, ǵylym jáne mádenıet jónindegi Birikken Ulttar Uıymyna (IýNESKO) múshe. Elimiz IýNESKO-nyń 16 halyqaralyq konvensıasyna tarap bolyp tabylady. Qazaqstannan Dúnıejúzilik mádenı jáne tabıǵı mura tizimine 6 usynys, Adamzattyń materıaldyq emes (jandy) mádenı murasynyń reprezentatıvtik tizimine 13 usynys, IýNESKO-nyń bıosferalyq rezervattar jelisine 15 usynys, «Álem jady» derekti mura tizilimine 3 usynys, Ataýly mereıtoılar kúntizbesine 25 usynysy engizildi. IýNESKO jáne ISESKO isteri jónindegi QR Ulttyq komısıasynyń úılestirýimen elimizde taqyryptyq baǵyttar boıynsha 9 ulttyq komıtet, 5 kafedra, 31 qaýymdastyrylǵan mektep jáne IýNESKO-nyń 190 klýby jumys isteıdi.