Esterińizde bolsa, gazetimizdiń ótken nómirleriniń birinde erekshe hobbı túri – «ushaq aýlaý», ıaǵnı spottıng pen osy ispen aınalysatyn spotterler týraly jazǵan bolatynbyz. Bul taqyrypqa qaıta oralyp, qalada spottıngtiń qalaı damyǵany, onyń qazirgi jaǵdaıy men spotterlerdiń jumysy týraly keńirek toqtalǵandy jón kórdik.
Atalǵan hobbı avıasıaǵa degen erekshe qumarlyqtan týǵan. Ol tek sýretke túsirý emes, ushaqtardyń túrlerin taný, ushyp-qonyp jatqan reısterdi baqylaý jáne sátterdi taspalaý óneri. Spottıng buryn Eýropa elderi men Amerıkada keń tarasa, keıingi jyldary bizdiń elde, ásirese eń úlken megapolıs – Almatyda da birtindep damyp keledi. Almaty halyqaralyq áýejaıy – elimizdegi júktemeli áýejaılardyń biri. Baıqasańyz, kún saıyn kóptegen halyqaralyq reıster men sırek kezdesetin ushaqtar ushyp qonyp jatady. Júk tasymaldaıtyn úlken ushaqtar, jolaýshylar laınerleri, charter reıster, tipti keıde áskerı ushaqtar da áýeden kórinedi. Iaǵnı Almaty – spottıngke óte qolaıly qala.
Qalalyqtardyń kóbi áýejaıdyń mańynda arnaıy oryn baryn, spottıng klýbtary men qaýymdastyqtary jumys isteıtinin bilmeıdi. Qazir qalada erekshe ushaqtardy sýretke túsirip, avıasıa fotografıasyna qyzyǵatyn belsendi jastardyń shoǵyry qalyptasqan. Arnaıy klýbtary bar. Senbi, jeksenbi kúnderi jumystan ne oqýdan qol bosaǵanda jıi bas qosyp, Almaty áýejaıyna arnaıy barady. Klýb músheleri elimizde spottıng mádenıetiniń qalyptasýyna jáne avıasıaǵa qyzyǵýshylyq tanytatyn jastar qatarynyń artýyna úles qosyp keledi. Olar fotoǵa túsirý úshin ushaqtardyń ár qozǵalysyn baqylap, tipti, sol sátti qalt jibermes úshin saǵattap kútip turady.
Biz áýe kemesin foto men vıdeoǵa túsirýden lázzat alatyn jandarmen sóılestik. Suhbattasyp, olardyń qyzyqty oqıǵalaryn, úzdik kadrlaryn jáne avıasıaǵa degen erekshe mahabbattaryn bilý úshin birge spottıngke shyqtyq. Hobbıden kásipke aınalǵan qyzyǵýshylyqty ómiriniń bir bóligine aınaldyrǵan «ushaq aýlaýshy» – spotterlerdiń tynys-tirshiligine úńildik. Qazaqstan spotterler klýbynyń músheleri áýejaı mańyndaǵy ushaq aýlaýǵa yńǵaıly núktelerdi jaqsy biledi. Árıne, qaýipsizdikke baılanysty áýejaı aýmaǵynda ruqsatsyz sýretke túsirýge bolmaıdy. Sondyqtan Almaty spotterleri qolaıly jerlerdi áýejaı mańynan izdeıdi.
Almatylyq spotterler bul salany kásibı deńgeıge jetkizýge atsalysyp júr. Olardyń keıbiri halyqaralyq avıasıalyq forýmdarǵa qatysyp, úzdik sýretteri sheteldik saıttarda jarıalanyp júr. Sonymen qatar, áleýmettik jelide de paraqshalary avıasıaǵa qyzyǵatyn qaýym arasynda keńinen tanymal.
DEREK JÁNE DÁIEK
*Almaty áýejaıy – halyqaralyq spotterler úshin de qyzyqty. Birneshe sheteldik avıasıa fotograftary Almatyny erekshe núkte retinde atap ótken. Mysaly, álemdik tanymal avıasıalyq fotosaıttarda (JetPhotos.net jáne Airliners.net) bizdiń áýejaıda túsirilgen myńdaǵan sýret bar.
*Germanıalyq fotograf Markýs Maınka saıtqa Almatyda túsirilgen birneshe Silk Way, Lufthansa Cargo jáne Antanov serıaly ushaqtardyń sýretterin jarıalaǵan.
*Al polshalyq Tomas esimdi spotter Almaty áýejaıynda sırek keletin Il-76, An-124 sıaqty ushaqtardy túsirip, Airliners.net pen basqa platformalarda jarıalaǵan.
* TikTok jelisinde tanymal, Ýkraınadan shyqqan ushqysh ári bloger Andreıdiń Almaty týraly birneshe beınerolıgi bar. Onda ol áýejaı mańyndaǵy ınfraqurylym men logıstıkanyń ereksheligin aıtady. Sondaı-aq, bir sózinde júk reısteriniń kóptigin, Túrkıa, Katar, Ázerbaıjan sıaqty elderdiń kargo laınerleriniń jıi ushatynyn atap ótipti.
*Jarty mıllıonnan astam oqyrmany bar «Skyships» YouTube kanalynyń avtory Almaty arqyly ótetin júk jáne charterlik reıster týraly kontent jarıalap júr. Basqa qalalarmen salystyrǵanda Almatyda ushaq túrleri alýan túrli ekenin atap ótedi.
Qazaqstan spotterler klýbynyń múshesi áýesqoı fotograf, jas spotter Jansar Maratulymen suhbattasqan edik. Ol Almaty qalasyndaǵy Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy №12 gımnazıada 10-synypta oqıdy. Jasy – 16-da. Qazaqstan spotterler klýbyna 2023 jyly qosylǵan. Jansardyń sýretteri avıasıadaǵy eń tanymal Planespotters.net, JetPhotos.com saıttarynda jarıalanǵan.
Jansar MARATULY, jas spotter: Maǵan shabyt beretin hobb
-Jansar, spotterlikke qalaı keldińiz?
- Spottıngke alǵash ret 12 jasymda qyzyǵa bastadym. Sol ýaqyttan beri osy hobbımen belsendi aınalysyp kelemin. Bul – men úshin naǵyz shabyt syılaıtyn, erekshe áser men qýanysh beretin súıikti hobbı. Ushaqtardy baqylap, sýretke túsirý maǵan lázzat syılaıdy. «Ushaq aýlaý» oqý úlgerimime kedergi keltirmeıdi. Tek bos ýaqytymda, sabaqtan tys kezderi ǵana aınalysamyn.
Osynyń arqasynda men kóptegen sheteldik spotterlermen tanystym. Olardan avıasıa jaıynda aqparat alyp qana qoımaı, shet tilderin de damytyp júrmin. Ásirese, aǵylshyn tilinde tájirıbemde jıi qoldanamyn.
-Sýretke nemen túsiresiz?
-Qazir Canon 650D fotoaparatymen túsiremin. Sonymen qatar, uzaq qashyqtyqtan sapaly kadr alý úshin Canon 100-400mm L serıaly obektıvin qoldanamyn. Bul tehnıka ushaqtardy alystan, anyq ári naqty túsirýge óte qolaıly. Buryn telefonmen de túsiretinmin, biraq qazir kásibılikke bir qadam jaqyndaı tústim desem bolady.
-Ózińizge unaıtyn sýretińizdiń tarıhymen bólisseńiz...
-Bir kúni qatty jańbyrdan keıin aýa-raıy birden jaqsaryp, taýlar tunyq kórine bastady. Men birden spottıngke shyǵyp, sol sátti paıdalanyp qalýdy sheshtim. Sýretti Talǵar shyńynyń fonynda túsirdim. Bul shyńǵa meniń atam – Tlenshıev Naqysbek 1935 jyly birinshi bolyp kóterilgen. Shyńnyń soltústik jaǵynan túsirdim. Talǵar shyńy ushaqtardy sýretke túsirgen kezde ádemi kórinedi. Sol sátte «Air Astana A321LR» ushaǵyn dál osy fonynda túsirip úlgerdim. Bul kadr men úshin erekshe estelik bolyp qaldy. Sonymen qatar, ushqyshtardy sýretke túsirgende olar bizge qol bulǵap, rızashylyqpen qaraıdy.
-Qazaqstanda bul hobbı qanshalyqty damyǵan?
-Menińshe, spottıng Qazaqstanda óte jaqsy damyǵan. 2012-2019 jyldary bul hobbı negizinen eresekter arasynda tanymal boldy, biraq qazir, ásirese, 2023 jyldan bastap jastar arasynda da qyzyǵýshylyq arta bastady. «Kazakhstan Spotting Club» klýby osy baǵytta biraz jumys atqaryp, kóptegen jastarǵa kómek kórsetti. Onyń ústine, keıingi jyldary Qazaqstanǵa shetelden spotterler kelip, bizdiń elde ushaqtardy túsirýge qyzyǵýshylyq tanytýda. Qazaqstannyń tabıǵaty men áýejaılary erekshe sýret taspalaý úshin qolaıly. Týrıserdiń kóbi An-24 ushaǵyna qyzyǵýshylyq tanytady, sebebi olar keńestik kezeńdegi áýe kemeleri týraly jaqsy biledi.
-Siz úshin ushaq aýlaýǵa qaı mezgil yńǵaıly?
-Spottıngtiń eń belsendi kezeńderi jaz jáne kóktem mezgilderinde bolady. Sebebi kún jyly, ári uzaq ýaqyt boıy ushaqtardy túsirýge múmkindik beredi. Men úshin aýa raıy kedergi emes, sebebi men ártúrli aýa raıynda ushaqtardy túsirýge daıynmyn. Qatty aıaz, qar nemese daýyl bolsa da, men ózime unaıtyn hobbımen aınalysa beremin.
-Sátti kadr úshin qandaı jerler yńǵaıly? Almaty áýejaıynda túsirý úshin arnaıy ruqsat kerek shyǵar?
-Almaty áýejaı mańynda ushaqtardy sýretke túsirý úshin arnaıy ruqsat qajet emes. Biraq biz basqa spotterlerge áýejaıdyń shekaralarynan tys, zańdy oryndardan túsirýdi ustanamyz. Spottıng úshin oryndar kóp. Degenmen, bári ushaqtyń baǵytyna jáne jaryqtyń qaı jaqtan túsetinine baılanysty. Ádette, durys jaryq túsetin oryndar jaqsy sýretter úshin tıimdi bolady.
-Almaty áýejaıy qanshalyqty qolaıly?
- Bizdiń áýejaıda spottıngke arnalǵan arnaıy alań joq. Bar bolǵany bir qaraý alańy bar, biraq ol spottıngke arnalmaǵan. Keıde jaqsy kadr alý úshin bizge tastar men batpaqtar arqyly ótip, ózimiz úshin yńǵaıly oryn tabýǵa týra keledi. Almaty áýejaıy 2011 jyly spottıng týrlaryn uıymdastyryp, spotterlerge arnaıy múmkindikter usynǵan bolatyn. Alaıda, keıin áýejaıdyń basshylyq quramynyń aýysýyna baılanysty bul is-sharalar toqtatyldy. Bolashaqta Almaty áýejaıy spottıng týrlaryn qaıta uıymdastyrady dep úmittenemin.
Erbol ESBOL, Qazaqstan spotterler klýbynyń jetekshisi: Áýesqoılyqtan – kásibı klýbqa deıin
Avıasıa salasynda 2007 jyldan beri jumys istep kelemin. Mamandyǵym - halyqaralyq logıst. Qazaqstan spotterler klýby 2014 quryldy. Klýbtyń quryltaıshylary – meniń dostarym – Damır Qaharmanov, Roman Petrov jáne men. Áýesqoılyqtan kásibı klýb ashýǵa deıin jetkizgen ortaq maqsatymyz boldy. Klýb ashý ıdeıasy sol jyly áýejaıǵa barǵanymyzda fotograftar men balalardyń sýretke túsirgenin kórdik. Sodan barlyǵynyń basyn qosyp, spotterler klýbyn ashpasqa degen oı keldi. Óz elimizde de osy hobbıdi damytýǵa bel býdyq. Jyl ótken saıyn birtindep klýbymyz keńeıe bastady. Resmı is-sharalarǵa shaqyrtýlar aldyq, avıashoýlar men prezentasıalarǵa qatystyq. «Air Astana» jáne «FlyArystan» syndy ózge de qazaqstandyq áýekompanıalary bizge tegin bıletter usynyp, qoldaý kórsetti.
Planespotters, JetPhotos, Airliners avıasıalyq saıttary arqyly Qazaqstannyń ózge de qalalarynda spotterler bar ekenin bildik. Qostanaı, Atyraý, Aqtaý, Aqtóbe, Astana, Shymkent, Almaty da bar. Ár qaladaǵy spotterler bir-birin tanymasa da, saıttarda sýretterimen bólisip, tájirıbe almasyp turady. WhatsApp arqyly baılanysyp, fotoaparat baptaýy, sýretti óńdeý, Photoshop, Lightroom baǵdarlamalaryn jastarǵa úıretemiz.
Elimizdegi eń iri jáne tanymal klýb — «Qazaqstan Spottıng Klýb». Sheteldik spotterler Instagram, Facebook jáne túrli saıttar arqyly bizge jıi hat joldap turady. Almatyǵa kelgende ushaq túsirýge yńǵaıly lokasıalar, aýa raıy, reıster týraly aldyn ala aqparat suraıdy. Qazaqstan boıynsha shamamen 50-60 spotter bar, olardyń jartysy bizdiń klýbtyń músheleri. Keıingi jyldary klýbymyzǵa Almatydan jastar belsendi qosylyp jatyr. Kóbi ata-anasymen birge keledi, aldymen qarapaıym sıfrlyq kameramen bastaıdy. Flightradar24 sıaqty baǵdarlamalar arqyly bizdiń sýretterimizdi kórip, tanyp jatady.
Alataý baýraıyndaǵy ásem tabıǵat pen túrli lıvrıadaǵy ushaqtar kadrda erekshe kóz tartady. Sheteldik ushaq aýlaýshylardy qyzyqtyratyn jáne olardy Qazaqstanǵa tartatyn basty faktorlardyń biri dep osyny aıta alamyz. Óıtkeni spottıng damyǵan Eýropa elderinde jáne AQSH-ta mundaı ádemi ári tabıǵı fondar sırek kezdesedi.
Áýejaı aýmaǵyna kirý úshin arnaıy ruqsat qajet. Ol úshin áýejaı men áýekompanıalarǵa hat joldap, qatysýshylar tizimi, kúni, qural-jabdyqtar jáne sapar maqsatyn kórsetý kerek. Al kúndelikti túsirilimder úshin qoǵamdyq jerlerdegi alańdarda sýretke túsiremiz, oǵan ruqsat talap etilmeıdi. Qazir áýekompanıalar men áýejaı basshylyǵy spotterlerdi qoldaıdy. 2024 jyly klýbqa 15-ten astam múshe qosylyp, qazir turaqty túrde túsirilimge qatysyp júr.
