Endi kúzde ǵalymdar ony sharýa qojalyqtaryna berip, óndiriske engizbek.
Bıyl Almatyda jemis-jıdekterdiń jańa 5 sorty shyǵaryldy, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz. Bul jańalyqty Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń mamandary bólisti.
Igi bastamanyń arqasynda ónimniń túsimi 2 esege artpaq. Alaıda salada túıtkilder de az emes. Sapasy joǵary, tózimdiligi myqty, dámi til úıiretin jemisterdi shyǵarý úshin 20 jylǵa jýyq ýaqyt ketedi eken.
Búginde elimizdiń memlekettik tizbesine 202 jemis daqyl men júzim sorty engizilgen. Mamandardyń aıtýynsha, 1937 jyldan beri kóp túri eskirgen. Biraq sońǵy 30 jylda ınstıtýt qyzmetkerleri 150-den asa alma, 50-den asa almurt, 80-nen asa júzim túrin shyǵarypty. Qazir qorda 2 myńǵa jýyq jańa sort bar. Al bıyl óndiriske engiziletin jemis-jıdektiń 5 túri sharýa qojalyqtarynyń 1 gektar aýmaǵynda 45 tonnaǵa jýyq ónim bermek. Buryn kórsetkish áldeqaıda tómen edi.
«Qazir ǵalymdarmen birlesip, zertteýler júrgizip jatyrmyz. Máselen, bıyl baqsha qulpynaıy men qarabúldirgenniń vırýstan tazartylǵan jańa sortyn tamyzda otyrǵyzamyz. Alaıda bul ónim taýar retinde satylymǵa shyǵarylmaıdy. Ol jıdektiń sapasy joǵary genetıkalyq túri retinde saqtalady. Tek úshinshi márte reprodýksıalanǵannan keıin ǵana ónim berýge daıyn bolady», – dedi «Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty» JSHS zerthana meńgerýshisi Svetlana Dolgıh.
Alma, almurt, alhory, saryórik, qulpynaı, qarabúldirgen, tańqýraı. Bul jemis-jıdekterdiń jańa sorty jaqsy ónim berýi úshin sharýa qojalyqtarynyń da durys kútimi qajet deıdi mamandar. Alaıda sort túrlerin zerthanada shyǵarý qajyrly 20 jyldyq eńbekti talap etedi. Keıin daıyn ónimniń qujaty jasalady. Qazaqsha ataý alýy da dástúrge aınalypty.
«Sorttarǵa qazaqsha at beremiz. Kóbinese kóp jyldan beri eńbegi sińgen seleksıoner men ǵalymdardyń atymen de ataımyz. Mysaly «Lúdmıla» sorty bizdiń ınstıtýtta talaı jyl istegen seleksıonerdiń atyna qoıylǵan. «Maqsat», «Kúlásh», «Esın» degen ózimizdiń jergilikti jerdiń atyna saı, sonymen qatar óziniń eline saı qoıý kerek», – dedi "Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty" JSHS basqarma tóraǵasynyń orynbasary Sáýle Qazybaeva.
"Jańa sorttardyń taǵy bir ereksheligi – túrli aýrýlar men zıankesterge tózimdi keledi. Máselen, almurt bakterıalyq kúıikke kóp shaldyǵady. Bul elde almurt alqaptaryn joǵaltýǵa deıin aparady", - deıdi qyzmetkerler. Sondyqtan atalǵan jemis túriniń sapasy jaqsartylyp jatyr. Al almanyń 8 sorty halyq arasynda joǵary suranysqa ıe.
Alaıda mamandar aýyl sharýashylyǵy salasynda birqatar túıtkildiń bar ekenin de jasyrmaıdy. Maman tapshylyǵy men qarjy máselesi qol baılap tur. Sondyqtan otandyq kóshetterge sýbsıdıa kólemi artsa degen tilek bildirdi.
«Kadr joq bizdiń mamandyq boıynsha. Ekinshiden, kóshet óndirýshiler az. Kóshet óndirýshilerge kóshet alýǵa suranys az. Nege? Óıtkeni bári shetelden ákelýge tyrysady. Ol kóshet óndirýshilerdiń shetelden eshqandaı kemshiligi joq. Sondaı kóshetti myńdaǵan dana ósire alady», – dedi Sáýle Qazybaeva.
Búginde ınstıtýt qyzmetkerleri jańa sorttardy shyǵaryp qana qoımaı, olardy álem elderine keńinen tanystyryp keledi. Al kelesi jyly 100-den asa kombınasıa jasalǵan tańqýraı jıdeginiń jańa túrin memlekettik sort synaqqa berýdi josparlap otyr.