Qazaqstanda aqyly joldardyń kólemi qaıta óskeli tur.
Indýstrıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrliginiń Avtomobıl joldary komıtetiniń tóraǵasy Tólegen Abdýllınniń málimetinshe, bıylǵa deıin respýblıkada jalpy uzyndyǵy 2,2 myń shaqyrymdy ǵana quraıtyn 11 aqyly avtojol ýchaskesi boldy. Olar 2013–2021 jyldar aralyǵynda kezeń-kezeńimen engizilgen edi,-dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz inbusiness.kz-ke silteme jasap.
Atap aıtqanda, 2013 jyly – 211 shaqyrymdyq «Astana–Shýchınsk» tuńǵysh avtobany aqyly boldy. 2019 jyly – «Astana–Temirtaý», «Almaty–Qapshaǵaı» jáne «Almaty–Qorǵas» baǵytyndaǵy jalpy sany 682 shaqyrymda kólikterden aqy jınaý bastaldy. Al 2021 jyly – «Astana–Pavlodar», «Qapshaǵaı–Taldyqorǵan», «Taraz–Qaınar», «Shymkent–Qyzylorda», «Shymkent–Taraz», «Shymkent–Tashkent», «Shýchınsk–Kókshetaý» aralyǵyndaǵy jalpy aýqymy 1 479 shaqyrym jańa jolda endi tek aqy tólep qana júrý múmkin boldy.
Byltyr qandy qańtar oqıǵalarynan soń eldegi áleýmettik kerneýdi órshitkisi kelmedi me, bılik bul prosesti ýaqytsha doǵardy. Áıtpese, bılik 2025 jylǵa deıin 11 myń shaqyrym respýblıkalyq mańyzdaǵy jolda aqy jınaýǵa jantalasa kirisip ketýdi josparlaǵan. Sodan soń bul kórsetkishti 13,2 myń shaqyrymǵa deıin arttyrý qarastyryldy.
Endi Úkimet boıyn bosań ustap, arqasyn keńge salyp, burynǵy ánine qaıta basqanǵa uqsaıdy.
Indýstrıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrliginiń Avtomobıl joldary komıteti Almatynyń jańadan salynyp jatqan úlken aınalma joly aqyly etilgenin jarıalady.
Osy maqsatta atalǵan mınıstrlik basshysynyń «Aqyly negizde «Úlken Almaty aınalma avtomobıl joly» (ÚAAAJ) respýblıkalyq mańyzy bar jalpyǵa ortaq paıdalanylatyn avtomobıl jolynyń ýchaskesin paıdalaný týraly» buıryǵynyń jobasy ázirlendi.
Qujatqa sáıkes, «Úlken Almaty aınalma avtomobıl jolynyń (ÚAAAJ) 22+640 shaqyrymy – 22+000 shaqyrymyndaǵy ýchaskesi» aqyly negizde paıdalanylady.
Avtomobıl joldary komıtetiniń túsindirýinshe, «aqyly joldyń bastapqy pýnkti – «Almaty–Uzynaǵash» avtomobıl jolynyń 22+640 shaqyrymy aralyǵy», al sońǵy pýnkti –«Almaty–Talǵar avtomobıl jolynyń 22+000 shaqyrymy» bolady.
Komıtet mamandary aqy tólegisi kelmeıtin kólik ıeleri úshin Almaty qalasy men Almaty oblysynyń arasyn qosatyn basqa da joldardyń barlyǵyna nusqady. Olardyń sapasy nasharlaý.
«Basqa avtomobıl jolymen balamaly qozǵalýǵa múmkindigi joq irgeles eldi mekender joq», – dep qysqa qaıyrdy komıtet mamandary.
Aqyly telim joǵary I-A sanatty avtomobıl joly bolady.
ÚAAAJ aqyly jolynyń basqa da negizgi parametrleri kelesideı:
- avtomobıl jolaǵynyń eni – 3,75 metrden kem emes;
- joldaǵy qozǵalys jolaqtarynyń cany: Almaty–Uzynaǵash avtomobıl jolynan bastap Almaty–Bishkek avtojolyna deıingi ýchaskede – 4 jolaq;
- Almaty–Bishkek avtojolynan Almaty–Evgenevka–Shelek–Qorǵas avtomobıl jolyna deıingi ýchaskede – 6 jolaq;
- Almaty–Evgenevka–Shelek–Qorǵas avtojolynan Almaty–Talǵar avtojolyna deıin – 4 jolaq;
- aqyly joldyń jalpy uzyndyǵy – 66 shaqyrym.
Bul jol konsessıonerge, ıaǵnı jeke kompanıaǵa 16 jyl boıy aqy jınaýǵa berilgeli tur.
Aqyly, qorshalǵan Úlken Almaty aınalma avtomobıl joly kelesi eldi mekendermen túıisetin bolady:
- Qarasaı aýdanynda: Qyrǵaýyldy kenti men Raıymbek kenti (bastapqy tusynda), Kemertoǵan kenti (5+817 km), Eltaı kenti (20+752), Kókózek kenti (20+752), Aqseńgir kenti (20+752);
- İle aýdanynda: Komsomol kenti (34+169 km), Japek batyr kenti (34+169), Ótegen batyr jáne Yntymaq kentteri (43+409 km);
- Talǵar aýdanynda: Panfılov kenti (55+650 km), Qyzylqaırat jáne Taldybulaq kentteri (65+515 km).
El kútken aınalma joldyń halyq pen bızneske aqyly bolatynyn memleket ózi sheship qoıdy. Demek, endigi eń basty saýal:
ÚAAAJ úshin kimnen qansha aqsha jınaıdy?
Komıtettiń habarlaýynsha, bul aqyly jolda bir sapar quny bir saǵatta:
- jeńil avtomobılder úshin 0,07 aılyq eseptik kórsetkishke (2023 jyly bul 241,5 teńgege teń);
- 16 jolaýshyǵa deıin orny bar avtobýstar, júk kótergishtigi 2,5 tonnaǵa deıin jetetin júk kólikteri úshin 0,12 AEK (414 teńge);
- 32 jolaýshyǵa deıin otyratyn orny bar avtobýstar, júk kótergishtigi 5,5 tonnaǵa deıingi júk kólikteri úshin 0,22 AEK (759 teńge);
- 32 jolaýshy orny qarastyrylǵan avtobýstar, júk kótergishtigi 10 tonnaǵa deıin baratyn júk kólikteri úshin 0,36 AEK (1 242 teńge);
- Júk kótergishtigi 10 tonnadan 15 tonnaǵa deıingi júk kólikteri úshin 0,43 AEK (1 484 teńge);
- Júk kótergishtigi 15 tonnadan joǵary bolatyn, sonyń ishinde tirkemeleri bar júk kólikteri, ershikti tartqyshtar (tágachı sedelnye) úshin 0,72 AEK (2 484 teńgege) túsedi.
Vedomstvonyń túsindirýinshe, ÚAAAJ-ben jol júrý quny avtokóliktiń qansha shaqyrymdy basyp ótkenine baılanysty bolmaıdy. Aqy kólemi «aqyly jolda bolý ýaqytyna jáne avtokóliktiń tıpine qaraı tarıfteledi».
Qaıtalap aıta ketken jón, joǵarydaǵy aılyq eseptik kórsetkishte kórsetilgen aqynyń bári tek 1 saǵat júris úshin belgilengen. Eger kólik 66 shaqyrymdy bir saǵatta eńsere almasa, jolaı synyp, apatqa túsip, turyp qalsa, esepteýish ár saǵat úshin aqy esepteı berýi múmkin.
Budan bólek, aqyly aınalma jolǵa irgeles qonystanǵan ákimshilik-aýmaqtyq birlikte tirkelgen kólikter úshin abonementtik tólem tólep júrýge ruqsat etilmek. Onda baǵa naqte bekitiledi jáne ondaı ruqsaty bar kólik ıesi bir ret tólep, aqyly jolda shekteýsiz júre alady dep kútilýde. Abonement túrinde tólemaqy bir aı nemese bir jyldyq merzimde bolady dep josparlanǵan.
«Almaty oblysynyń Qarasaı, İle, Talǵar aýdandarynda tirkelgen avtokólik quraldary abonementtik tólemdi rásimdeı alady», – dep málim etti Avtomobıl joldary komıteti.
Abonementtik tólem kólemi qansha bolady?
Vedomstvo buǵan kelesi tarıfterdi usynyp otyr. 1 aıǵa abonement:
- Jeńil avtomobılderge 0,5 AEK (2023 jyly – 1 725 teńge);
- 16 oryndyq avtobýstar men 2,5 tonnaǵa deıin júk artylatyn júk kólikteri úshin 2,5 AEK (8 625 teńge);
- 32 oryndyq avtobýstar men júk kótergishtigi 5,5 tonnaǵa deıingi júk kólikteri úshin 4 AEK (13 800 teńge);
- 32 orynnan asatyn avtobýstar jáne júk kótergishtigi 10 tonnaǵa deıingi júk kólikteri úshin 5 AEK (17 250 teńge);
- Júk kótergishtigi 10 tonnadan 15 tonnaǵa deıingi júk kólikteri úshin 6,5 AEK (22 425 teńge);
- Júk kótergishtigi 15 tonnadan asatyn, onyń ishinde tirkemeleri bar júk kólikteri ershikti tartqyshtar úshin 8,5 AEK (29 325 teńge).
Osydan-aq bıznestiń, tasymaldaýshylardyń biraz shyǵynǵa batatynyn ańǵarýǵa bolady. Árıne, eger abonementtik tólemdi bir jylǵa rásimdese, ol shyǵyn eselep artady.
Naqtylasaq, ÚAAAJ boıymen qozǵalý úshin 1 jylǵa nemese 365 kúntizbelik kúnge abonement:
- Jeńil avtomobılderden 10 AEK (2023 jyly 34 500 teńge);
- 16 oryndyq avtobýstar men júk kótergishtigi 2,5 tonnaǵa deıingi júk kólikterinen 30 AEK (103 500 teńge);
- 32 oryndyq avtobýstar men júk kótergishtigi 5,5 tonnaǵa deıingi júk kólikterinen 50 AEK (172 500 teńge);
- 32 orynnan asatyn avtobýstar jáne júk kótergishtigi 10 tonnaǵa deıingi júk kólikterinen 60 AEK (207 000 teńge);
- Júk kótergishtigi 10 tonnadan 15 tonnaǵa deıingi júk kólikterinen 80 AEK (276 000 teńge);
- Júk kótergishtigi 15 tonnadan asatyn, onyń ishinde tirkemeleri bar júk avtomobılderinen, ershikti tartqyshtardan 100 AEK (345 myń teńge) shyǵyndy talap etedi.
Jınalǵan aqy konsessıoner qaltasyna túspek. 2018 jyly el Úkimeti qol qoıǵan konsesıa kelisimshartyna sáıkes, Úlken Almaty aınalma avtokólik jolynyń konsessıoneri bolyp, «BAKAD Investısıı ı operasıı» JSHS tanyldy. Ol kompanıanyń quryltaıshylary qatarynda túrik jáne ońtústikkoreıalyq «Alsım Alarko», «Makıol Inshaat», «SK Ekoplant», «Koreıa Ekspressveı» kompanıalary bar.
Konsessıoner daýystyq baılanys arnalary, elektrondyq jáne pochta qyzmetteri arqyly paıdalanýshylardan shaǵymyn óńdeý, sondaı-aq paıdalanýshylardyń ótinishterimen jumysty onlaın-chat rejıminde júzege asyrý úshin jeke qurylymdyq bólimshesin – Baılanys ortalyǵyn (Kontakt sentr) qurýǵa tıis. Ortalyqtyń nómiri jarıa shartta ne uıymdastyrýshynyń ınternet-resýrsynda kórsetiledi.
Aqyly joldy paıdalanýshy jol aqysyn 2 tásilmen tóleı alady: birinshiden, konsessıoner belgilegen aqy alý júıesiniń kómegimen avtokóliktiń memlekettik tirkeý nómirlik belgisi boıynsha shotqa aqsha engizý jolymen aldyn ala tóleý. Ekinshiden, aqyly jolǵa kirgennen bastap týyndaǵan bereshekti 7 kúntizbelik kún ishinde óteý, ıaǵnı avtokólikti aqyly joldaǵy baqylaý arkalary tirkegennen keıingi tólem.
Jalpy, almatylyq bul aınalma jol memleketke de qyp-qyzyl shyǵyn. Sol úshin joba 2021 jyly Prezıdent Q.Toqaevtyń qatań synyna ushyrady. Onyń synynan keıin Úkimet ÚAAAJ boıynsha memlekettiń konsesıalyq mindettemelerin 511 mıllıard teńgege deıin shamaly azaıtty. Biraq 510 967 321 707 teńgeniń ózi alapat shyǵyn bolsa kerek.
Buǵan deıin joba boıynsha memlekettiń mindettemesi 512,3 mıllıard teńgeden asyp bara jatqan. Iaǵnı Prezıdenttiń syny ony nebary 1,3 mıllıardqa ǵana túsire aldy.
Úkimettiń jobaǵa qatysty 2021 jyly qabyldaǵan jańa qaýlysyna sáıkes, konsessıonerdiń 176,7 mıllıard teńgeden astam ınvestısıalyq shyǵyndaryn búdjetten óteýge týra kelmek.
Budan bólek, eksplýatasıalyq shyǵyndaryna ótemaqy – 28 mıllıard teńgeden asady. El qarjysynan eń kóp ótemaqy konsessıonerge aınalma joldy basqarǵany úshin tólenedi: 306,2 mıllıard teńge. Jıyntyǵynda álgi 511 mıllıard teńge shyǵyn shyǵady.
Bul rette tólem tóleý kestesi ózgerdi: eger buryn Úkimet 2022 jyldan bastap tóleýge kirisýdi jáne 2037 jyly aıaqtaýdy josparlasa, endi tólem tóleý kezeńi 2025 jylǵa ysyrylyp, 2040 jyl aralyǵyn qamtıdy. Biraq bul búdjet shyǵynynyń artýyna soqtyrýy múmkin. Sebebi, Qazaqstanda barlyq salany qymbatshylyq jaılap barady. Demek, jańa prezıdentter men úkimetterge aýyr mura bolyp qalmaq.