Erteń ákeler kúni
Bir úıdiń arýlary týraly birer sóz
Bıyl elimizde Kúntizbege eki ataýly kún engizildi. Biri – Analar kúni (mamyrdyń ekinshi jeksenbisi), ekinshisi – Ákeler kúni (maýsymnyń úshinshi jeksenbisi). Iaǵnı erteń – Ákeler kúni. Bul aıtýly datalardyń babamyzdan mura bolyp kele jatqan otbasylyq ulttyq qundylyqtarymyzdy dáripteýde, ata-ana bedelin kóterýde, nasıhattaýda úlken ról atqaratyny sózsiz.
Elge belgili jýrnalıs, oıy ushqyr, qalamy qarymdy áriptesimiz Aınabaı Mádıdiń úsh qyzy bar. Esimderi erekshe: Álıa, Mánshúk, Hıýaz. Biz osynaý úsh «batyr» qyz ósip kele jatqan otbasynyń atmosferasyn seziný, balalardyń balań oılaryn, ómir týraly kózqarasyn bilý úshin úsheýine birdeı saýaldar qoıǵan bolatynbyz. Káne, jaýaptaryn birge oqyp kóreıik.
MENİŃ ATYM
Álıa AINABAIQYZY, 23 jasta, Abaı atyndaǵy QazUPÝ-dyń magıstranty:
– Meniń atymdy ákemniń syılas tanysy, general Janasaev aǵaı qoıǵan eken. Týǵan kúnim 23 aqpan bolǵan soń, yrymdap batyr qyzdyń atyn qoıypty. Adamnyń esimi onyń taǵdyryna qanshalyqty áser etetinin bilmeımin, men ózimdi batyl, qaısar qyzbyn dep sanamaımyn. Adamnyń taǵdyryna otbasynda alǵan tárbıesi de áser etedi dep oılaımyn.
Mánshúk AINABAIQYZY, 20 jasta, M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıtetiniń 3-kýrs stýdenti:
– Men 2002 jyly 1 jeltoqsanda «Qadir túninde» dúnıege kelippin. Anam maǵan aıaǵy aýyr kezinde aport almaǵa jerik bolypty. Ákem «kishkentaıyńda aport sekildi tompaq bolǵansyń» dep jıi aıtyp otyrady. Negizi, ákemniń tanystary maǵan Hadısha, Ámına degen esimderdi qoıýdy usynǵan eken. Ápkemniń atyn Álıa qoıǵasyn, sáıkesinshe ákem meniń esimimdi Mánshúk dep qoıǵan.
Hıýaz AINABAIQYZY, 13 jasta, 7-synyp oqýshysy:
– Ákem 2008 jyly áıgili ushqysh apamyz Hıýaz Dospanovamen kezdesip, suhbattasqan eken, ol kezde anamnyń maǵan aıaǵy aýyr kezi eken. Ákem ushqysh apamyzben suhbat kezinde «qyzyma sizdiń esimińizdi beremin» degen eken. Biraq men adamnyń aty onyń taǵdyryna áser etpeıdi dep oılaımyn.
BATYR TÝRALY
Álıa:
– Álıa Moldaǵulova – Keńes Odaǵynyń Batyry, efreıtor. Mergen bolǵan. Aqtóbe oblysy, Qobda aýdanynda dúnıege kelgen. Shyn esimi – İlıa. Esimime baılanysty qyzyqty, tosyn jaǵdaılar bolǵan joq. Biraq atym Álıa, baýyrlarymnyń esimderi Mánshúk, Isataı, Hıýaz bolǵan soń, kóbi tańqalyp jatady.
Mánshúk:
– Mánshúk Mámetova 1922 jyly Oral oblysy, Bókeı ordasy aýdanynda dúnıege kelgen. Pýlemetshi. Azan shaqyryp qoıǵan esimi – Mánsıa. Anasy bala kúninde «Monshaǵym» dep erkeletken. Mánsıa kishkentaı kúninde atyn aıtýǵa tili kelmeı ózin «Mánshúk» dep ketedi. Qujat alar kezde de batyr qyz esimin «Mánshúk» dep jazdyrǵan. Meniń baýyrlarymnyń esimderin estigende adamdar «Mássaǵan, esimderińdi solaı qoıý kimniń ıdeıasy? Keremet!», – dep tańyrqap jatady.
Hıýaz:
– Hıýaz Qaıyrqyzy Dospanova 1922 jyly Gýrev oblysynda dúnıege kelip, 2008 jyly 86 jasynda qaıtys bolǵan. Qazaqtan shyqqan jalǵyz ushqysh áıel, halyq qaharmany. Men biletin bir qyzyq aqparat – Hıýaz ben onyń ushqysh qurbylaryn nemister «Túngi mystandar» dep ataǵan. Meniń esimimdi estip kóbisi tańqalady, keıbiri tipti aıta almaı qalady. Oqýlyqtan batyrlar taraýyn ótip jatqanda Hıýaz Dospanova apamyzdyń ómirbaıanyn oqyǵanda synyptastarymnyń bári bir sátte maǵan birdeı burylyp qaraıtyny bar. Ol da qyzyq.
«SULÝLARYM, ALTYNDARYM!»
Álıa:
– Men ákeme qatty jaqyn emespin. Sondyqtan bolar, oıymdy ashyq aıta almaımyn. Kóbine úı tirligi, mamandyq, oqý týraly sóılesemiz. Meni «Álóntaı» dep erkeletedi.
Mánshúk:
– Men qazir basqa qalada bolǵandyqtan uıaly telefon arqyly jıi sóılesip turamyz. Ákemmen meniń jáne Oraldaǵy naǵashylarymnyń jaǵdaıy, oqýym jaıynda sóılesemiz. Er adamdar negizi ustamdy, salmaqty bolyp keledi ǵoı, sezimin ashyp jetkizbeıdi. Biraq bizdi ishteı qatty jaqsy kóretinin sezip turamyn. Ákem bizdi «altyndarym, aqudaı» dep erkeletip otyrady. Al meni «Mókentaı», «Mátók» deıdi.
Hıýaz:
– Ákeme oıymdy anam arqyly jetkizemin. Ákem meni «Hıeke» dep erkeletedi. Bizdi «meniń sulýlarym, altyndarym!» dep, mańdaıymyzdan jıi ıiskeıdi. Biz odan úlken qýat alamyz.
BAÝYRYM
Álıa:
– Mánshúk – aqyldy, eńbekqor, meıirimdi. Bolashaqqa bıik maqsattar qoıyp, jaqsy josparlar quryp júretini unaıdy. Hıýaz da aqyldy, án aıtqandy jaqsy kóredi. Aǵylshyn tilin erkin meńgergisi keledi. Onyń ózine joǵary talap qoıa biletin qasıetin baǵalaımyn.
Mánshúk:
– Úlkenimiz Álıa – aqyldy, názik, uıalshaq. Mektep kezinde matematıkadan kóp kómek surap mazalaı berýshi edim. Kóp nárseni bilip tursa da, ashyp aıta bermeıdi, tym ustamdy. Onyń maǵan shydamdy, tózimdi qasıeti unaıdy. Al Hıýaz bolsa bizge qaraǵanda pysyq qyz, ádemi, aqyldy. Kópshil. Kez kelgen ortada ózin jaqsy ustaı alady. Bir qyzyǵy, Hıýaz mektepke barmaı jatyp-aq, ákem úıge alyp keletin «Almaty aqshamy» gazetindegi sóz, sóılemderdi múdirmesten oqıtyn. Sondyqtan oǵan birinshi synyptaǵy áripter úırený sabaǵy eshqandaı qıyn bolǵan joq. Hıýaz án aıtqandy, bılegendi jaqsy kóredi. Onyń únemi kóńildi júretini unaıdy.
Hıýaz:
– Meniń eń úlken Álıa tátem óte aqyldy, oqýǵa, bilimge kóp kóńil bóledi. Táteme birdeńe deseń, birden kóńiline alyp qalady, názik. Al Mánshúk tátem batylyraq, baýyrmal, qamqor. Eki ápkemniń de shydamdy, sabyrly minezderin atap óter edim.
AIAÝLY ATA-ANAM
Álıa:
– Ata-anam Almatyda tanysyp, jarasyp, shańyraq kóteripti. Ákemniń bizdi aıalap, kóńilimizge qarap turatyn qasıetin baǵalaımyn. Al anamnyń sabyrlylyǵyn, eńbekqorlyǵyn úlgi etemin.
Mánshúk:
– Ákem Araldan, anam Oraldan, ekeýi de Almatyda oqyǵan. Ekeýi osy qalada anamnyń qurbysy arqyly tanysqan. Ákemniń boıyndaǵy úlgi etýge bolatyn qasıet – kez kelgen adammen tez til tabysyp, áńgimelesip ketedi, kópshil. Tarıh pen ádebıetti óte jaqsy biledi. Al anamnyń kez kelgen jaǵdaıda kúlip júretini, shydamdylyǵy, tapqyrlyǵy unaıdy.
Hıýaz:
– Ákem jýrfakta, anam medýchılıshede oqyp júrgende tanysqan. Men ákemniń shyǵarmashylyqqa jaqyndyǵyn, kópshildigin jaqsy kóremin. Al anamnyń eńbekqorlyǵyn, tózimdiligin, janashyrlyǵyn úlgi etemin.
OTBASY DEGENDE...
Álıa:
– Otbasy degende oıyma eń birinshi tynyshtyq degen sóz oralady.
Mánshúk:
– Otbasynan jyraqta júrgendikten be, eń birinshi oıyma saǵynysh sezimi kóbirek keledi.
Hıýaz:
– Jylýlyq.
ISATAI «BATYR»
Álıa:
– Isataı – súıikti inim. Ol bárimizdi birdeı jaqsy kóredi, bizge árqashan kómektesýge umtylyp júredi. Ákem oǵan «qyzdardy qurmetteý kerek, aıalaý kerek» degendi jıi aıtyp otyrady.
Mánshúk:
– Isataı bárimizdi de birdeı qurmetteıdi. Qamqorlyǵyn barynsha kórsetedi. Esimde, tumaýratyp qalsaq, kishkentaı bolsa da sý, dári ákelip berip júgirip júretin, ústimizge jabatyn kórpe ákeletin. Dúkennen kele jatqanda bizge aýyr kótertpeıdi. Sabaqtan Hıýazdy alyp qaıtarda sómkesin kóterip keledi.
Hıýaz:
– Isataı – meniń aǵam. Meni qaryndasy retinde qatty syılaıdy, qorǵaıdy, men úshin alańdap júredi.
BAQYT DEGEN NE?
Álıa:
– Baqyt degen – birinshi densaýlyǵyńnyń jaqsy bolýy, jaqsy kóretin adamdaryńnyń aman bolýy, óziń eńbek etip, tabys taýyp, óziń men jaqyndaryńdy qýantyp júrý. Eldiń damýyna sál de bolsyn úles qosa alý.
Mánshúk:
– Baqyt – meniń jáne otbasymnyń amandyǵy. Sonymen qatar, óz qalaýymyzǵa jetip, ony qýanyp bólisýden asqan baqyt bar ma?!
Hıýaz:
– Men úshin baqyt degen – ómirińniń óziń qalaǵandaı ótýi.
MÁDENIETTİ ADAM KİM?
Álıa:
– Barlyq ýaqytta sypaıy sóıleıtin, balaǵat sózder aıtpaıtyn adamdar. Barynsha sabyrly bolyp, ózin ustaı alatyn adamdy, qorshaǵan ortaǵa zıan keltirmeıtin adamdy mádenıetti adam dep esepteımin.
Mánshúk:
– Mádenıetti adam – ol kez kelgen jaǵdaıda basqalarǵa zıany tımeıtin, ózin ortada durys ustaı alatyn, ádepti adam.
Hıýaz:
– Tárbıeli, óziniń is-áreketi men sózin baqylaı alatyn adamdy mádenıetti dep sanaımyn.
QAZİRGİ JASTAR QANDAI?
Álıa:
– Qazirgi jastar aqyldy, eńbekqor, meıirimdi. Ata-anamnyń jastyq shaǵynan ómirge degen shydamdy, tózimdi bolǵan qasıetter alýǵa bolady dep túısindim.
Mánshúk:
– Qazirgi jastar erkin. Óz oıyn, óz qalaýyn qysylmaı bildire alady. Kópshilik jastardyń qazir ózin jan-jaqty damytyp, izdenip júretinin maqtanarlyq dep esepteımin. Ata-anamnan shydamdylyqty alýǵa bolady.
Hıýaz:
– Qazirgi jastardyń keıbiri zamanmen birge damyp, ózine kóńil bólip, oqyp, bilimge umtylyp jatsa, keıbiri jaman jolǵa ketip qalyp jatyr.
Qysqasy, «bes saýsaq birdeı emes». Degenmen, bizge úmit artqan ata-anamyzdyń úmitin aqtasaq deımin.
ÓMİRDİŃ BAǴASY
Álıa:
– Ómirde adamdar ózgelerdi, úlken-kishini birdeı syılaı bilý kerek dep oılaımyn. Ózin únemi basqalardan joǵary sanaıtyndarǵa ómir súrý qıyn. Sosyn barynsha ýaqytty baǵalaý kerek dep oılaımyn.
Mánshúk:
– Eń birinshi kezekte densaýlyǵyn baǵalaı bilýi kerek. Odan keıin ýaqyttyń baǵasyn túsiný qajet. Kóp nárseni keıinge qaldyryp jatady. Búgin jasaı alatyn dúnıeni erteńge qaldyrmaǵan abzal. Sosyn jaqyndaryńnyń qadirin bilý qajet. Olardy bar kezinde qurmettep, renjispeı, syılasyp ótken durys.
Hıýaz:
– Adamdar qazirgi zamanda óz jaqyndaryn, densaýlyǵyn baǵalaı bilýi kerek dep oılaımyn. Sebebi, basqa zattardy satyp ala salýǵa bolady, al jaqsy ómirdi, jaqsy adamdardy satyp ala almaısyń.
Biz osy shaǵyn ǵana suhbat arqyly bir otbasynda aqyldy, oıly, tárbıeli qyzdardyń ósip jatqanyn baıqadyq. Qýandyq. Árıne, onyń arǵy jaǵynda áke, ana tárbıesi turǵany anyq. Ákeden – aqyl, anadan – meıir daryǵan syndy úsheýine de. «Qyz balasy – ákesine juldyz, sheshesine qundyz». Al biz esimderi ózgeshe arýlardyń aldaǵy jaqsylyqtaryna da tilekshi ekendigimizdi aıtqymyz keledi.