jumys isteıtin halyqtyń múddesin kózdeıdi
Qazaqstan Respýblıkasynyń Áleýmettik kodeksi ádil áleýmettik saıasat úshin negiz bolady jáne árbir adamnyń týǵannan bastap zeınetkerlikke shyqqanǵa deıingi ómir jolynyń kezeńderine sáıkes, barlyq adamda birdeı bola bermeıtin qajettilikterden týyndaýy múmkin is-sharalardy (ómirlik qıyn jaǵdaıdaǵy adamdar úshin áleýmettik kepildikter) kórsete otyryp qurylǵan.
Kodekste qazirgi kezdegi áleýmettik qoldaýdyń barlyq áleýmettik kepildikteri men nysandarynyń, onyń ishinde azamattardy zeınetaqylarmen jáne járdemaqylarmen, sondaı-aq «Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qory» AQ arqyly taǵaıyndalatyn áleýmettik tólemdermen qamtamasyz etý saqtalǵanyn atap ótken jón.
Mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesi 2005 jyldan bastap áleýmettik táýekelderdiń 6 túrli jaǵdaıy bastalǵan kezde jumys isteıtin azamattardy áleýmettik qorǵaýdyń qosymsha deńgeıi retinde engizildi.
Mindetti áleýmettik saqtandyrý yntymaqtastyq prınsıpine negizdelgen, óıtkeni áleýmettik aýdarymdar barlyq jumys isteıtin azamattar úshin tólenedi, al tólemderdi tek áleýmettik táýekel týyndaǵan adamdar ǵana ala alady.
- Bıylǵy qańtar-sáýir aılarynda Almaty qalasy boıynsha Qorǵa 26,9 mlrd teńge somasyna 857 622 adam úshin áleýmettik aýdarymdar tústi, al Qordan áleýmettik tólemderdi 20,8 mlrd teńge somasyna 61 077 adam aldy.
***
Qordan eńbekke qabilettiliginen aıyrylý jaǵdaıyna tólenetin áleýmettik tólem múgedektigi boıynsha búdjet qarajaty esebinen tólenetin memlekettik áleýmettik járdemaqyǵa qosymsha taǵaıyndalady. Tólem mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesine qatysýshyǵa medısınalyq-áleýmettik saraptama jalpy eńbekke qabilettiliginen aıyrylý dárejesin 30%-dan 100%-ǵa deıin belgilegen kúnnen bastap onyń búkil kezeńine eńbek qyzmetin jalǵastyrýyna qaramastan júrgiziledi.
Áleýmettik tólemniń mólsheri keıingi 2 jylda Qorǵa áleýmettik aýdarymdar júrgizilgen kiriske, sondaı-aq eńbekke qabilettiliginen aıyrylý dárejesiniń, júıege qatysý ótiliniń jáne kiristi almastyrý koefısıentterine baılanysty bolady.
- 2023 jyldyń qańtar-sáýir aılarynda Qordan atalǵan tólemdi qala boıynsha 1,3 mlrd teńge somasyna 7552 adam aldy.
***
2023 jylǵy 1 shildeden bastap múgedektigi bar adamdarǵa beriletin járdemaqylar men tólemder 14,5%-ǵa arttyrylady jáne bul tólemderdiń bıylǵy 1 qańtardan bastap 8,5%-ǵa ósýin eskere otyryp, járdemaqylar men tólemderdiń jyldyq mándegi ósýi 23%-dy quraıdy.
Qordan asyraýshysynan aıyrylýy jaǵdaıyna tólenetin áleýmettik tólem asyraýshysynan aıyrylýy boıynsha búdjet qarajaty esebinen tólenetin memlekettik áleýmettik járdemaqyǵa qosymsha taǵaıyndalady. Tólemge quqyq qaıtys bolǵan (sot habar-osharsyz ketti dep tanyǵan nemese qaıtys boldy dep jarıalaǵan) asyraýshysynyń asyraýyndaǵy otbasy múshelerine asyraýshy qaıtys bolǵan kúnnen bastap týyndaıdy. Tólem asyraýyndaǵy adam 18 jasqa tolǵanǵa deıin, al kúndizgi oqý nysany boıynsha oqýdy jalǵastyrǵan jaǵdaıda 23 jasqa deıin júzege asyrylady.
Áleýmettik tólemniń mólsheri keıingi 2 jyl ishinde áleýmettik aýdarymdar júrgizilgen qaıtys bolǵan asyraýshynyń kirisine, sondaı-aq kiristi almastyrý, asyraýyndaǵy adamdar sanynyń jáne júıege qatysý ótiliniń koefısıentterine baılanysty bolady.
- Bıylǵy qańtar-sáýir aılarynda Almaty boıynsha Qordan atalǵan tólemdi 771,9 mln teńge somasyna asyraýshysynan aıyrylǵan 4436 otbasy aldy.
***
2023 jylǵy 1 shildeden bastap asyraýshysynan aıyrylǵan otbasylarǵa beriletin járdemaqylar men tólemder 14,5%-ǵa artady, bul tólemderdiń bıylǵy 1 qańtardan bastap 8,5%-ǵa ósýin eskere otyryp, járdemaqylar men tólemderdiń jyldyq mándegi ósýi 23%-dy quraıdy.
Áleýmettik táýekel týyndaǵan kezde mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesine qatysýshy, onyń ishinde onyń otbasy músheleri, asyraýshy qaıtys bolǵan jaǵdaıda bazalyq járdemaqylar men Qordan tólemder alatynyn eskersek, onyń áleýmettik qorǵalýy jumys istemeıtin adamǵa qaraǵanda joǵary bolady.
Qordan jumysynan aıyrylý jaǵdaıyna tólenetin áleýmettik tólem mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesine qatysýshysy halyqty jumyspen qamtý týraly zańnamaǵa sáıkes jumyssyz retinde tirkelgen kúnnen bastap taǵaıyndalady.
Áleýmettik tólemniń mólsheri keıingi 2 jyl ishinde áleýmettik aýdarymdar júrgizilgen júıege qatysýshynyń kirisine, tabysty almastyrý (45% nemese 0,45) jáne júıege qatysý ótiliniń koefısıentterine baılanysty bolady.
Tólem júıege qatysý ótiline baılanysty 1 aıdan 6 aıǵa deıin júzege asyrylady.
- 2023 jyldyń qańtar-sáýir aılarynda Qordan atalǵan tólemdi shahar boıynsha 1,2 mlrd teńge somasyna 5372 adam aldy.
***
Qordan júktilikke jáne bosanýǵa, jańa týǵan balany (balalardy) asyrap alýǵa baılanysty kirisinen aıyrylý jaǵdaılaryna tólenetin áleýmettik tólem eńbekke ýaqytsha jaramsyzdyq týraly paraqta kórsetilgen júktiligi jáne bosanýy boıynsha demalys kúninen bastap taǵaıyndalady. Tólem eńbekke ýaqytsha jaramsyzdyq paraǵynyń barlyq kezeńine júzege asyrylady.
Birjolǵy áleýmettik tólemniń mólsheri sońǵy 12 aıda áleýmettik aýdarymdar júrgizilgen kiriske jáne eńbekke jaramsyzdyq kúnderiniń sanyna baılanysty bolady.
- Bıylǵy qańtar-sáýir aılarynda Almaty qalasy boıynsha 9659 alýshyǵa atalǵan tólem shamamen 9,7 mlrd teńge somasyna júzege asyryldy.
***
Qordan bir jarym jasqa deıingi bala kútimine baılanysty kirisinen aıyrylý jaǵdaıyna tólenetin áleýmettik tólem bala týǵan kúnnen bastap bala kútimin is júzinde júzege asyratyn mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesiniń qatysýshysyna taǵaıyndalady.
Áleýmettik tólemniń mólsheri keıingi 2 jyl ishinde áleýmettik aýdarymdar júrgizilgen júıege qatysýshynyń kirisine jáne kiristi almastyrý koefısıentine (40% nemese 0,4) baılanysty bolady.
- 2023 jyldyń qańtar-sáýir aılarynda atalǵan tólemdi Almaty qalasy boıynsha Qordan 7,8 mlrd teńge somasyna 34 058 adam aldy.
Ázirlegen Nurjamal ÁLİSHEVA.