DDU-nyń sońǵy keltirgen derekteri boıynsha álemde 1 mıllıardtan astam adam artyq salmaqtan zardap shegedi.
Bul másele adamdardyń áleýmettik jáne kásibı jaǵdaıyna, turǵylyqty jerine, jasyna jáne jynysyna qaramastan ózekti. Ekonomıkalyq damyǵan elderde halyqtyń 50% - ǵa jýyǵynda artyq salmaq bar, onyń 30% - y tipti semizdikke aınalǵan.
Al Qazaqstanda artyq salmaq pen semizdikke shaldyqqan adamdar sany týraly sońǵy málimetterge sáıkes, dıspanserlik esepte 16 233 adam tur, olardyń ishinde 13 892-si eresekter, 2 341-i balalar.
Al Qazaqstanda artyq salmaq pen semizdikke shaldyqqan adamdar sany týraly sońǵy málimetterge sáıkes, dıspanserlik esepte 16 233 adam tur, olardyń ishinde 13 892-si eresekter, 2 341-i balalar.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń derekteri boıynsha, semizdik deńgeıi jyl saıyn artyp keledi, al onyń asqynýlary júrek-qan tamyrlary aýrýlarynan bastap dıabet pen qaterli isikke deıin sozylmaly aýrýlardyń damýyna yqpal etedi.
Qazaqstandaǵy jaǵdaıǵa keletin bolsaq, semizdik pen artyq salmaqtyń taralý kórsetkishteri aıtarlyqtaı joǵary. QDSUO zertteýleri boıynsha, eldegi árbir ekinshi eresek adam osy máseleden zardap shegedi. Erler arasynda artyq salmaqtyń taralýy áıelderge qaraǵanda joǵary bolǵanymen, semizdik kórsetkishi áıelderde kóbirek baıqalady. Balalar arasynda da artyq salmaqtyń taralýy alańdatarlyq – qalalyq jerlerde 23,1%, al aýyldyq aımaqtarda 17,5%. Bul – durys tamaqtanbaý, qozǵalyssyz ómir salty jáne fızıkalyq belsendiliktiń tómendeýimen baılanysty.
Semizdiktiń negizgi sebepteri:
1. Tamaqtaný ádetteri:
• Qant pen tuzdy shamadan tys tutyný
• Fast-fýd, óńdelgen taǵamdar men gazdalǵan sýsyndarǵa táýeldilik
• Tamaqtaný rejıminiń buzylýy (túnde tamaqtaný)
2. Fızıkalyq belsendiliktiń tómendigi:
• Uıaly telefon, kompúter, teledıdar aldynda uzaq ýaqyt otyrý
• Qozǵalystyń azaıýy (balalar arasynda sportpen shuǵyldaný deńgeıiniń tómendeýi)
3. Fızıologıalyq jáne medısınalyq faktorlar:
• Gormonaldy buzylýlar (gıpotıreoz, Isenko-Kýshıng sındromy, ınsýlınorezıstenttilik)
• Uıqynyń jetispeýshiligi
• Stress pen psıhogendik shamadan tys tamaqtaný
Semizdiktiń aldyn alý joldary:
Durys tamaqtaný:
• Táttiler men gazdalǵan sýsyndardan bas tartý
• Jemis-kókónister, dándi daqyldar, burshaq tuqymdastaryn tutynýdy arttyrý
• Maısyz et, balyq, tabıǵı ashytylǵan sút ónimderin qoldaný
• Fast-fýd pen óńdelgen ónimderdi barynsha shekteý
• Sý ishý ádetin qalyptastyrý
Fızıkalyq belsendilikti arttyrý:
• Kúnine keminde 30-60 mınýt belsendi qozǵalý (sport, serýendeý)
• Balalardy sportqa baýlý, smartfon men kompúter aldynda ýaqyt ótkizýin shekteý
Qoǵamdyq deńgeıdegi sharalar:
• Tamaq ónimderin retteý (qant pen tuz mólsherin azaıtýǵa baǵyttalǵan saıasat)
• Semizdikpen kúres baǵdarlamalaryn engizý (mektepterde durys tamaqtaný men fızıkalyq belsendilikke úıretý)
• Ata-analardy aqparattandyrý
Bul másele jeke adamnyń ǵana emes, búkil qoǵamnyń densaýlyǵyna áser etetin mańyzdy faktor bolǵandyqtan, ony sheshý úshin keshendi tásil qajet. Qazaqstanda durys tamaqtaný men salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamalardy kúsheıtý – halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartýdyń negizgi joldarynyń biri.