Barys jylyndaǵy sońǵy dúbirlerdiń biri sanalatyn shahmattyń rapıd jáne blısten ótetin álem chempıonatynyń Almatyda alaýy jaǵylatyn kúnge de az qaldy. Dúnıejúziniń tańdaýly shahmat sheberleri toqaılasatyn álemdik alamanda, sóz joq, bizdiń eldiń jankúıerleri qyzdar komandasynan úlken úmit kútedi. Ras, báıge bastalmaı turyp túrli boljam, baılam aıtyp, pikir bildirý - árkimniń óz erki. Biz qyzdardan úmit kútemiz degende, erler komandasyndaǵy shahmatshylarymyzdyń sheberligine shúbá keltirgendikten emes, elý jyldan asa ýaqyttan beri qazaq jerinde shahmat qyzdar arasynda qarqyndy damyp, úzdik nátıje de kórinip keledi. Osyǵan qarap ta salystyryp, erlerdiń jetistiginen góri qyzdarymyzdyń shahmat dodasynan alǵan oljasy orasan ekenin baǵamdaımyz.
Qazaqstan shahmat federasıasy men bapkerler Almatyda ótetin álem chempıonatyna elimizdiń úzdik shahmat sheberlerinen syrt, ıaǵnı birinshi nómirli sportshylarymyzben birge tájirıbesin shyńdaý úshin jas óskinderdi de dodaǵa qosyp kórýdi jón sanap otyr.
"Toıdyń bolǵanynan boladysy qyzyq" deıdi qazaq. Mine, Almatyda shahmattyń rapıd jáne blısten álem chempıonaty da jalaýyn jelbiretti. Bul ǵalamdyq doda Qazaqstan shahmatynyń alar asýy, jańa bir belesi bolmaq. Elimizdiń erler quramasynda býyn almasý prosesi júrgeni belgili, jańartýlar boldy. Sondyqtan da qurama qataryna qosylǵan jas jigitter úshin Almatydaǵy álem chempıonaty tájirıbe jınap, shyńdalý mektebi sanalatyny sózsiz. Al qyzdarymyzdan, onyń ishinde álemdik deńgeıde jarqyrap kórinip júrgen kóshbasshy arýlardan, úlken úmit, jeńis kútetinimiz anyq. Medal alatyn sańlaqtardyń arasynda bizdiń de shahmatshy qyzdarymyz bar dep nyq senimmen aıtýǵa bolady.
Olaı deıtinimiz, álemdik deńgeıdegi úzdikter sanatyna qosylatyn bir emes, úsh birdeı shahmatshy qyzymyz bar. Jansaıa Ábdimálik, Dınara Sádýaqasova, Bıbisara Asaýbaeva "klasıkadan" da joǵary nátıje kórsetip, ózge formattaǵy oıyndarda da ózderiniń áleýeti joǵary, tegeýrini myqty ekenin dáleldep keledi. Álemdik reıtıńte turǵan tańdaýly shahmatshylardyń arasynan oıyp oryn alatyn úsh qyzymyzdyń dańqy elimizge ǵana emes, ǵalamǵa jaıylǵan desek, artyq bolmaıdy. Buǵan deıingi álem chempıonattarynda óz jeńisimen bedelin arttyryp, qurmetke bólenip júrgen arýlarymyzdy memleketimiz de, Qazaqstan shahmat federasıasy da qoldap qýattap, úlken demeý jasap keledi. Jankúıerlerdiń de úzdikterge degen qurmeti, qoldaýy erekshe qashanda. Qazaqstan shahmatynyń "altyn úshtigi" sanalatyn arýlarymyz otandyq shahmattyń damýyna da orasan úles qosyp júr. Qazaq qyzdarynyń shahmat dodasyndaǵy jetistigi jas býynnyń osy sport túrine degen qyzy, ýshylyǵyn da oıatýy zańdylyq.
Halyqaralyq shahmat federasıasynyń (FIDE) 2022 jyldyń 1 jeltoqsanynda jańartqan reıtıńinde halyqaralyq dárejedegi grosmeıster Jansaıa Ábdimálik klasıkalyq shahmat pen rapıdten 14-satyǵa ornyqty, al blıste 11-orynda. Jansaıa 2017 jyly 20 jasqa deıingi jastar arasyndaǵy álem chempıonatynda altynnan alqa taǵyndy. Byltyr FIDE ótkizgen ǵalamdyq gran-prı týrnırinde barlyq qarsylastaryn shań qaptyryp, chempıon atandy. Jansaıanyń qorjynynda taǵy bir qomaqty tabys bar, ol – Germanıada áıelder býndeslıgasyna qatysyp, OSG Baden-Baden komandasynyń sapynda jeńiske jetti.
Bıbisara Asaýbaeva álemdik reıtıńte "klasıka" boıynsha 31-orynǵa turaqtady. Rapıdte 22-shi satyda, blıste 14-oryn buıyryp tur. Álemdik shahmat juldyzyna aınalady dep úmit artatyn jastyń biri - bizdiń Bıbisara qyzymyz. Óıtkeni Asaýbaeva 20 jasqa deıingiler arasynda ótken álem chempıonatynda altyn aldy, klasıkada kúmis medalǵa ıe boldy. Jáne eń basty jeńisi - byltyr Polsha elinde ótken blıs túrinen eresekter arasyndaǵy álem chempıonatyndaǵy sensasıalyq tabysy. Rapıdten álem chempıonatyndaǵy kúmis medali taǵy bar. Byltyrǵy álem birinshiliginde blısten eń jas álem chempıony atanǵan Bıbisara sol bıiginen tómendemeı, tarıhı jeńisin qaıtalaıdy dep senemiz. Rapıdten Azıa qurlyǵynyń chempıonatynda da chempıon atandy, balalar arasynda ótken halyqaralyq týrnırlerde de orasan jetistikterge jetti.
Qyzdar arasynda halyqaralyq dárejedegi grosmeıster Dınara Sádýaqasova da FIDE reıtıńde úzdik 100 shahmatshynyń ishinde 32-orynda tur. Rapıdten 16-satyda, blısten 15-oryn buıyryp tur Dınaraǵa. Dınaranyń da enshisinde 20 jasqa deıingiler arasynda ótken álem chempıony degen ataǵy bar. 2016 jyly jastar arasyndaǵy álem chempıonatynda úzdik shyqty. 2019 jyly Azıa chempıonatynda da top jardy. Byltyr klýbtar arasynda ótken Eýropa chempıonatynda Reseıdiń South Ural komandasynyń sapynda qatysyp jeńimpaz atandy. Klýbtar arasynda ótken Eýropa chempıonatynda kóshbasshy Dınara birinshi taqtada oınap, komandalastaryn alǵa jetelep otyrdy.
Shahmat jankúıerleri ǵana emes, kúlli qazaqstandyqtardyń qyzdar quramasynan úlken úmit kútýi osyndaı sańlaqtarymyzdyń jetistigine baılanysty. Jáne qyzdar arasynda qazaq shahmatynyń altyn býyny ósip kele jatyr dep aýyz toltyryp aıtýǵa bolady. 17 jasqa endi shyqqan Merýert Qamalıdenova eresekter arasynda byltyr da, bıyl da Qazaqstan chempıonatynda jeńiske jetip, eki dúrkin Qazaqstan chempıony atandy. Merýert 14 jasqa deıingi jasóspirimder arasynda 2019 jyly álem chempıony ataǵymen shektelgen joq, osy jyly Azıa birinshiliginde de oq boıy ozyq shyqty. Bıyl 20 jasqa deıingi jastar arasynda ótken álem chempınatynan kúmis medalmen oraldy. Halyqaralyq shahmat federasıasynyń jasóspirimder arasyndaǵy reıtıńinde úzdik ondyqqa da kirgen bolatyn. 20 jasqa deıingi jastar arasyndaǵy álem chempıonatynyń kúmis júldeger degen ataǵy bar Ásel Serikbaıdyń da jyl sanap qarqynǵa qarqyn qosyp kele jatqanyn baıqaımyz. Byltyr rapıdten áıeder arasyndaǵy álem chempıonatyn besinshi orynmen aıaqtaǵan Ásel bir jyldan keıin kúmis medal aldy. Blısten 18 jasqa deıingi jastar arasynda álem chempıony atanǵan Nazerke Nurǵalı 14 jasynda álem birinshiliginiń altynyn alǵan Zarına Nurǵalıevaǵa da jarqyrap kórinetin sát týyp otyr. Ksenıa Balabaeva, Alýa Nurmanova, Lıa Qurmanǵalıevalardan qazaq eli zor nátıje kútedi.
Alda bir apta boıy Almatydaǵy álemdik tartys tur. "Klasıkadan" álemniń eks-chempıony Tan Chjýn, Aleksandra Kostenúk, Antoaneta Stefanova, Anna Ýshenına syndy úzdikterdiń tegeýrinin toıtarý qyzdarymyzǵa úlken salmaq artpaq. Alataý bókterinde ótetin álemdik dodada FIDE reıtıńiniń kóshin bastaýshy Aleksandr Goráchkın, Hampı Koner, Katerına Lagno, Nana Dzagnıdze, Harıka Dornavallı sekildi úzdikter de óner kórsetedi.
Qazaq shahmatshylaryna tolaıym tabys tileımiz. Al qala turǵyndary men týrıserdi bekzada óner sanalatyn shahmattyń álem chempıonatyn tamashalap, jerlesterimizge jankúıer bolýǵa shaqyramyz.