Qazaqstanda keıingi jyldary ınternet-alaıaqtyq 10 esege artqan. Byltyrdyń ózinde elimizde 11 myńnan astam sıfrlyq qylmys tirkelip, azamattar 18 mıllıard teńgecinen aıyrylǵan. Tipti qazir alaıaqtar adamnyń jeke derekterin zerttep, sóıleý stılin kóshirip, aty-jóni jazylǵan "shynaıy kórinetin" bank kartalaryn jasap, WhatsApp arqyly tanystarynan aqsha suraıtyn jańa ádiske kóshken. Al jábirlenýshiler qatarynda tanymal jýrnalıser, blogerler jáne ózge de medıa tulǵalar bar. Aqshamnews.kz tilshisi alaıaqtardyń qurbany bola jazdaǵan keıipkermen tildesip, máseleni maıshammen qarady.
"Sálem, ýaqytsha aqsha bere alasyń ba?.."
Dál osyndaı mátinmen alaıaqtar belgisiz bireýlerden qomaqty qarajat suraıdy. Belgisiz deýge kelmes, sebebi olar buzýdy kózdegen akkaýnt ıesin ábden zerttep alatyn bolǵan. Bul joly alaıaqtardyń qarmaǵyna otandyq telearnalardyń birinde qyzmet etetin jýrnalıs Dúrıa Qydyrbek ilingen. Ol oqıǵanyń qalaı bolǵanyn áńgimelep berdi.
"Jaǵdaı 3 maýsymda boldy. Ádettegideı jumysta otyrǵan edim. Áriptesterim habarlasyp, WhatsApp-tan meniń atymnan aqsha surap jazǵan habarlamalar kelgenin aıtty. Birden akkaýntymdy alaıaqtardyń buzyp alǵanyn túsindim. Mende nómeri saqtalǵan kóp tanysyma, tanys emesterge de, tipti tanymal ártisterge jazyp tastaǵan. Tolassyz qońyraýlar kelip, menen ne bolǵanyn surap bastady. Keıbiri meniń jeke nómerimdegi bankke aqsha aýdaryp bastady. Haker tanysyma jazyp, keńesin surap, jedel túrde telefonymdaǵy WhatsApp akkaýntym qosylǵan qondyrǵylardy óshirip tastadym jáne áleýmettik jelidegi paraqshalaryma eskertý jasap úlgerdim", dedi ol.
Eń soraqysy - alaıaqtar Dúrıanyń sóıleý stılin, jeke derekterin tolyq zerttep alǵan. Olar keıipkerdiń tanystaryna sonyń sóıleý stılinde jazyp, tipti tegi men esimi kórsetilgen bank kartasyn joldaǵan.
"Qýanyshqa oraı, eshkim alaıaq jibergen esepshotqa qarajat aýdarmaǵan. Reseılik bankqa tirkelgen "meniń esepshotym" kóbiniń kúmánin týǵyzǵan. Men negizi bóten kelgen eshqandaı siltemelerge, artyq saıttarǵa kire bermeımin. Haker tanysymnyń aıtýynsha, bul nársege WhatsApp akkaýntymnyń kóp qurylǵyǵa qosylǵany sebep bolýy múmkin. Sol sebepti jurt osy nárseni qaperde ustasa eken deımin", deıdi Dúrıa Qydyrbek.
Alaıaqtar akkaýntty qalaı buzyp alady?
Rasymen bul jaǵdaı ýshyqqanda birneshe adam sıfrlyq alaıaqtyqtyń qurbany bolar edi. Alaıaqtar kez kelgen adamnyń aldynan shyǵýy múmkin. Osy sebepti NOVAHUB GROUP kompanıalar tobynyń negizin qalaýshy, İT mamany - Qanat Israılovtan keńes suradyq.
Qanat Israılov
Qanat Erkinuly alaıaqtardyń jumys isteý ádisterin túsindirip berdi. Onyń sózinshe, akkaýntty buzyp alýdyń birneshe joldary bar:
"WhatsApp-ty buzýdyń negizgi joldary – tirkeý kodyn urlaý men fıshıng. Alaıaqtar sizge jalǵan siltemesi bar SMS jiberip, kodty ózderimen bólisýge ıtermeleıdi. Sondaı-aq, ózderin qoldaý qyzmeti retinde tanystyryp, kod suraýy múmkin. Keıde “qatelesip jiberdim, maǵan qaıta jibershi” dep te jazady. Sırek kezdesetin, biraq asa qaýipti ádis – SIM-kartany aıyrbastaý. Bul jaǵdaıda alaıaqtar baılanys operatoryn aldap, sizdiń nómirińizge jańa SIM rásimdep, kodtardy ózderi alady. Eń jıi qoldanylatyn ádister – áleýmettik ınjenerıa men fıshıng. Olar tehnıkalyq emes, psıhologıalyq tásilder arqyly sizdiń senimińizdi paıdalanady" deıdi maman.
"Tanymal adamdar kıbershabýyldarǵa jıi ushyraıdy"
İT mamany qazir alaıaqtar aqparattyń ashyqtyǵyn asyra paıdalanyp, buzýdy kózdegen akkaýnt ıelerin tolyǵymen zerttep alatynyn aıtty. Olarǵa adamnyń tanymal bolǵany, tanysynyń kóp bolǵany "maıdaı jaǵatyn jaǵdaı".
"Alaıaqtar aldymen adamnyń áleýmettik jelilerindegi ashyq derekterin zertteıdi: fotolar, dostar, jumys orny, sóıleý stıli. LinkedIn, Instagram, Facebook – negizgi aqparat kózderi. Google izdeý arqyly burynǵy maqalalar men suhbattar tabady. Keıde tanystarynyń akkaýnttaryn buzyp, sol jerden hat almasýlar men jeke derekterdi kóshiredi. Maqsat – adamnyń atynan sóılep, senimge kirý" deıdi Qanat Erkinuly.
sýret: depositphotos.com
Sol sebepti maman medıa keńistikte júrgen jandarǵa asa saq bolý keregin aıtty.
Tanymal tulǵalarǵa degen qoǵamdyq senim joǵary, al olardyń jeke ómiri týraly aqparat – ashyq. Alaıaqtar olardyń atynan jazsa, kóbirek adam senip, aqsha aýdarýy múmkin. Sondaı-aq, mundaı adamdardyń baılanys tizimi keń ári qundy. Jýrnalıserge, blogerlerge jáne jalpy áleýmettik jelide belsendi jandar jeke jáne jumys akkaýnttaryn bólek ustaǵany durys" deıdi ol.
Alaıaqqa urynbas úshin neni bilý kerek?
Maman kez kelgen adam bilýi kerek mańyzdy keńester usyndy. Akkaýntymdy alaıaq buzyp almasyn deseńiz:
-
Eki faktorly aýtentıfıkasıany qosyńyz.
WhatsApp-qa kirý úshin SMS kodtan bólek, 6 tańbaly PIN qajet bolady. Bul alaıaqtardyń tirkeý kodyn paıdalanyp kirýine tosqaýyl qoıady. -
Kúmándi siltemelerge kirmeńiz.
Fıshıngtik saıttarǵa aparatyn jalǵan habarlamalar arqyly derekterińizdi urlaýy múmkin. Tekserilmegen siltemeden saq bolyńyz. -
Rastaý kodtaryn eshkimge bermeńiz.
WhatsApp eshqashan rastaý kodyn suramaıdy. “Qatelesip kod jiberip qoıdym” degen ótinish – alaıaqtyń amaly. -
Qupıalyq parametrlerin shekteńiz.
Sýretińizdi, statýs pen “sońǵy ret kirgen ýaqytyńyzdy” “tek kontaktilerge” ne “eshkimge” kórinbeıtindeı etip ornatyńyz. -
WhatsApp pen basqa qosymshalardy únemi jańartyp otyryńyz.
Jańa nusqalarda qaýipsizdik olqylyqtary joıylady. -
Jeke jáne kásibı akkaýnttardy bólip ustańyz.
Ásirese jýrnalıser men blogerler úshin bul — shabýyl táýekelin azaıtady. -
Quqyq qorǵaý organdaryna jáne WhatsApp qoldaýyna birden habarlasyńyz.
Akkaýntyńyz buzylsa – dostaryńyzdy eskertip, akkaýntty qaıtarý úshin resmı qoldaý qyzmetine jazyńyz: support@whatsapp.com
sýret: depositphotos.com
Zań ne deıdi?
Zańger Qýat Aýǵanbek mundaı jaǵdaılardyń birneshe bap boıynsha quqyqbuzýshylyqqa jatatynyn aıtty.
Qýat Aýǵanbek
zańger
Qýat myrza mundaı jaǵdaılarǵa kóz juma qaraýǵa bolmaıtynyn aıtty.
"Eger sizdiń atyńyzdan jalǵan bank kartasy ashylyp, WhatsApp akkaýntyńyz buzylsa – bul Qylmystyq kodekstiń 190-baby (alaıaqtyq), 385-baby (jalǵan qujat jasaý) jáne 147-baby (jeke derekterdi zańsyz paıdalaný) boıynsha jaýapkershilikke jatady. Mundaı áreketter – aýyr quqyq buzýshylyq. Bul jaǵdaıda siz jábirlenýshi retinde tanylyp, tergeý bastalýy kerek," – deıdi zańger.
Mundaı jaǵdaıda ne isteý kerek?
"Aldymen polısıaǵa resmı aryz túsirip, skrınshottar, bank derekteri jáne barlyq hat-habarlardy dálel retinde usynyńyz. Sonymen qatar, bankińizge jalǵan karta týraly habarlap, WhatsApp qoldaý qyzmetine akkaýnttyń buzylǵanyn jetkizý qajet. Bul – qylmystyq is, sondyqtan úndemeı qalmaı, zańdy jolmen qorǵaý izdeńiz," – dedi Qýat Aýǵanbek.