Qazaqstanda akademık atanǵysy keletin úmitkerlerge qatysty jańa talap, krıterııler ázirlendi. Bul týraly Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasap habarlaıdy.
Prezıdent jarlyǵymen bıyl jańa mınıstrlik qurylǵany málim, ol joǵarǵy bilim jáne ǵylymmen aınalysady. Al Úkimettiń 2022 jylǵy 19 tamyzdaǵy №580 qaýlysymen Saıasat Nurbek basqaratyn jańa memorganǵa myqty quzyr berildi. Ol akademıkterdi ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ustaı alady. Árıne, jas ári bir qyzmette 2 jyldaı ýaqyttan artyq otyrmaıtyn Saıasat Nurbek Ulttyq ǵylym akademıasynyń jumysyn qazirgi zaman talabyna saı qaıta qura ala ma, joq pa, ony ýaqyt kórsetedi. Biraq qazirgi kezde Memleket basshysynyń tapsyrmasymen UǴA-ǵa qatysty reformalar bastaldy.
Bul rette jańa mınıstrlikke "Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıkterin saılaý qaǵıdalary men ólshemsharttaryn ázirleý jáne bekitý" quzyry berildi. Áıtpese, bul sala aıqyn emes, bulyńǵyr jaǵy kóp.
Sonymen birge Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi "zeınetkerlik jasqa jetken akademıkterge ómir boıǵy aı saıynǵy stıpendıa belgileý qaǵıdalaryn ázirleý jáne bekitý" ókilettigine ıe boldy.
Osy fýnksıasy aıasynda mınıstrlik "UǴA akademıkterine aı saıynǵy ómir boıǵy stıpendıanyń mólsherin belgileý jáne UǴA akademıkterine aı saıyn tólenetin ómir boıǵy stıpendıany belgileý qaǵıdalaryn bekitý týraly" Úkimettiń jańa qaýlysynyń jobasyn ázirledi.
Qujatqa sáıkes, memleket el búdjetinen UǴA-nyń árbir akademıkterine aı saıyn jáne ómir boıy 60 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde stıpendıa tólep turady. Bul úshin ǵalymdarǵa eshqandaı jańa jetistikke jetý, elge, ekonomıkaǵa eńbek sińirý qajet emes, tek akademık ataǵy bolsa, boldy.
Onyń ústine stıpendıa kólemi AEK-ke telingendikten, al bul kórsetkish jyl saıyn joǵarylaıtyndyqtan, stıpendıa kólemi de toqtaýsyz ósip otyrady. Mysaly, bul stıpendıa mólsheri 2022 jyly 190,8 myń teńgeni quraıdy. Al 2023 jyly 207 myń teńgege deıin ósedi dep kútilýde (1 AEK kólemi keler jyly 3 450 teńgege ulǵaıady).
Atap ótetin jaıt, munyń syrtynda akademıkter memleketten qomaqty zeınetaqy alady. Túrli qaıtarymsyz ári mol granttarǵa qol jetkizýge, qaptaǵan ǵylymı baǵdarlamalarǵa qatysyp, búdjettik mıllıardtardy ıgerýge de múmkindigi bar. Buǵan qosa, Prezıdent stıpendıalaryn, sondaı-aq Úkimet taǵaıyndaıtyń memlekettik ataýly stıpendıalardy qanjyǵalaı alady.
Bul baqyt qansha adamǵa buıyrmaq? Ulttyq ǵylym akademıasynyń resmı dereginshe, Qazaqstanda 163 tulǵa UǴA akademıgi ataǵyna ıe. Olardyń tolyq tizimimen myna UǴA saıtynan tanysýǵa bolady.
Biraq olardyń bári almaıdy. Ol úshin kelesi sharttarǵa sáıkes kelýi shart. Jańa stıpendıany alý úshin birinshiden, akademık Qazaqstan azamaty bolýy, ıaǵnı tipti shetelge turaqty turýǵa kóship ketse de, Qazaqstan azamattyǵynan shyqpaýy shart. Ekinshiden, ol jastarǵa berilmeıdi: zeınetkerlik jasqa tolǵan UǴA akademıkterine taǵaıyndalady.
Stıpendıany tóleý mynadaı jaǵdaılarda toqtatylady:
- UǴA akademıgi qaıtys bolǵanda;
- UǴA akademıkteriniń qatarynan shyǵarylǵanda;
- Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy toqtatylǵanda.
Akademıkter qomaqty stıpendıany ár aıdyń 10-shy kúnine deıin bank shotyna aýdarylý jolymen alyp turady.
Jalpy, "barmaq basty, kóz qysty" tirlikter qajytsa kerek, búginde Úkimet akademık ataný boıynsha oıyn erejelerin qaıta jazyp jatyr. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi taıaýda Ulttyq ǵylym akademıasynyń akademıkterine qoıylatyn krıterıı-ólshemsharttardy bekitýge nıetti. Sondaı-aq akademıkterdi saılaý qaǵıdalaryn daıyndap jatyr.
Akademık bolý úshin ne isteý kerek?
Mınıstrliktiń túsindirýinshe, UǴA akademıgi bolý úshin ǵalym myna sharttarǵa saı bolýǵa tıis:
- Qazaqstan azamaty;
- ǵylymı dárejesi bolýy;
- ǵylymda jumys tájirıbesi bolýy;
- jyndy jáne nashaqor bolmaýy (psıhonevrologıalyq jáne narkologıalyq dıspanserden belgilengen nysandaǵy densaýlyq jaǵdaıy týraly anyqtama talap etiledi);
- sottylyǵy ótelgen bolýy;
- sybaılas jemqorlyq jasamaǵan bolýy (anyqtama);
- ǵylym salasyndaǵy ýákiletti organ belgilegen ólshemderge sáıkes kelýi mindetti. Bul qandaı ólshemder? Ol týraly tómende.
Ǵalymdardy akademık ataǵyna usyný rásimi UǴA dırektorlar keńesiniń-tóralqasynyń Akademıa akademıkterine saılaý ótkizý týraly sheshimi shyqqan soń bastalady.
Tóralqaǵa qazir Murat Jurynov (QR UǴA prezıdenti, UǴA akademıgi), Janseıit Túımebaev pen Zarema Sháýkenova (ekeýi de vıse-prezıdent, akademıkter),jáne basqasy, jalpy sany 21 akademık kiredi.
Degenmen, áldeqalaı jaǵdaı bolyp, "tóralqa jınala almaǵan kezde, erekshe jaǵdaılarda akademıa akademıkterine kezekten tys saılaý ótkiziletinin ýákiletti organ", ıaǵnı Ǵylym mınıstrligi jarıalaı alady.
Ǵylym mınıstrligi ázirlep jatqan ólshemsharttar boıynsha, ár sala úshin kvota bólinedi. Jańa akademıkterdiń sanyn, mamandyqtardyń ataýyn, olardy UǴA-nyń bólimsheleri, seksıalary jáne óńirlik bólimsheleri arasynda bólýdi de tóralqa aıqyndaıdy.
Akademıkter saılaýyn ótkizý týraly habarlandyrý respýblıkalyq BAQ-ta, akademıanyń jáne mınıstrliktiń saıtynda doda ótkizilgenge deıin 6 aı buryn jarıalanady. Ol habarlandyrýda akademık atanýdan úmitkerge qandaı talaptar qoıylatyny, qujattardy tapsyrý merzimderi, qujattar jiberiletin mekenjaılar kórsetiledi.
Kandıdattar qujattaryn olardy qabyldaý bastalǵan kúnnen 30 kún ishinde tabystap úlgerýi shart.
Bul jerde UǴA akademıkterine kandıdattar usyný quqyǵy tek qana ǵylymı-zertteý uıymdaryna, JOO-larǵa jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berý uıymdaryna beriledi. Akademıkke kandıdat osy atalǵan uıymnyń shtattyq qyzmetkeri bolýǵa tıis.
Onyń qujattaryna úmitkerdiń ǵylymı eńbekterdiń jáne ǵylymı jetistikteriniń tizimi, patentteri, iske asyrǵan jobalary men baǵdarlamalary týraly málimet qosa beriledi.
Ǵylym mınıstrliginiń dereginshe, arnaıy saraptama komısıasy kandıdattardyń ǵylymı jetistikterin jan-jaqty baǵalaıdy jáne olardyń kandıdattarǵa qoıylatyn talaptarǵa sáıkestigin belgileıdi. Saraptama komısıasy jumysynyń qorytyndysy sheshim qabyldaý úshin tóralqaǵa usynylady.