Búgingi keıipkerimiz Aıgúl Qosanova – halyq ániniń qazynasyn zamanaýı únmen sabaqtastyra bilgen, ulttyq ónerdiń saf ókili. Ónerge adal, ózine talapshyl, kórermenine qadirli dál osyndaı tulǵamen suhbattasý biz úshin de úlken mártebe. Taıaýda ǵana Qazaqstannyń Halyq artısi atanǵan dástúrli ánshi, Prezıdent orkestriniń solısi, oqytýshy-profesormen shyǵarmashylyǵy týraly ǵana emes, ómirlik ustanymy men adamı bolmysy jaıly da áńgimelestik.
– Bıylǵy qýanyshyńyz, marapatyńyz qutty bolsyn! Óner áleminiń eń tórine shyqtyńyz. Tanymal bolý qanshalyqty qıyn? Qazir áleýmettik jeli degen «qudiret» bar, basqan izimizdiń bári kópshiliktiń kóz aldynda. Oǵash áreketke ushyrap qalmaıyn dep tartynatyn, ózińizdi shekteıtin kezderińiz bola ma?
– Men ustaz bolǵandyqtan shákirtterimniń aldynda oǵash nárse istemeýge tyrysamyn. Olar maǵan qarap boı, oı túzeıtindikten kóp nárseden tartynamyn. Ol ras. Qoǵamdyq oryndarda, saýda núktelerinde el tanyp, amandasyp jatady. Kóptiń aldyna, kúndelikti ómirde boıanbaı da shyǵa beremin. «Sizdi tanymaı qaldyq qoı, teledıdarda basqa, ómirde basqa ekensiz» dep jatatyndar da bar. Ol men úshin qalypty jaǵdaı. Bári tanýǵa mindetti emes. Men barynsha tabıǵı bolýǵa, qandaı adammyn, solaı kórinýge umtylamyn. Ómirlik ustanymdarymnyń biri – shynaıy bolý.
– Áleýmettik jelimen qanshalyqty «dossyz»? Shyndyǵy sol, biz tanymal tulǵalardyń ómirin kóbine TikTok, Instagram arqyly bilip otyramyz. Bul tyńdarmanmen baılanys quraly ma, álde qajettilik pe?
– Negizi, áleýmettik jelige múldem jaqyn emespin. Eń alǵash meni «El aldynda júrgen tulǵalardyń birisiz. Kúndelikti ómirińizdiń kópshilikke usynatyn jarqyn da qyzyqty sátteri óte kóp. Áleýmettik jeli degen jaqsy dúnıe, Instagramǵa tirkelińiz» dep ábden úgittegen izetti inim, ónerdegi áriptesim Aqylbek Jemeneı edi. Biraq mán bere qoımadym. 2015 jyly Astanada jeke konsertimdi beretin boldym. Sony habarlaý, jarnamalaý úshin qosylǵanym bar. Eger paraqshamdy baıqaǵan tyńdarmanym, oqyrmandaryńyz bolsa, dastarhanymdy, otbasymdy nemese kıgenimdi, barǵanymdy, kelgenimdi emes, tek óner álemindegi jańalyqtarymdy salamyn. Óıtkeni ol meniń taza shyǵarmashylyǵyma arnalǵan paraqsha.
– Siz úshin dástúrli án men estradanyń tepe-teńdigin tabý qanshalyqty mańyzdy? Qaısysy janyńyzǵa jaqynyraq?
– Negizi men dástúrli ánshi retinde tanyldym. Sol baǵyt boıynsha oqyp, bilim aldym. Sondyqtan ózimdi estrada ánshisimin dep aıta almaımyn. Biraq bul baǵytta da án aıtyp júrmin. Degenmen «narodnıkterdiń estrada aıtqan kezde onyń narodnık ekeni kórinip turady» deýshiler de tabylady. Eger óner adamy ózin jan-jaqty kórsetkisi kelse, oǵan eshkim kedergi keltire almas. Onyń ústine daýysyńyz kelip tursa. Qalasa, estrada ánshisi de qolyna dombyra ustap dástúrli ándi shyrqasyn. Al meniń dástúrli ánshi bola turyp, estrada janrynda da án shyrqap júrgenimdi maqtanysh etetinimdi jasyrmaımyn. Bálkim estrada janryn dál sol sheńberde aıta almaıtyn shyǵarmyn. Biraq meniń solaı shyrqaǵanymdy halyq jyly qabyldap jatsa, nege aıtpasqa dep oılaımyn.
Men eń alǵash estrada janrynda «Án men ánshi» jobasynda án saldym. Osydan jıyrma jyldan astam buryn ǵoı. Joba jetekshilerinen «Saıat Medeýov ekeýińiz dýet oryndasańyzdar» degen usynys túskende, qýana qabyldadym. Biz sonda ándi uzaq izdegenimiz bar. Sóıtip belgili sazger Baǵlan Omarov «ekeýińizdiń daýysyńyzǵa osy án jaqsy keledi» dep «Kele jatyr qus qaıtyp» ánin tańdap bergen bolatyn. Dýetti tyńdarman jaqsy qabyldady. Kórermenniń yqylasyna bólený de bir baqyt!
– Búgingi jahandaný zamanynda dástúrli ánge qaraǵanda estradalyq týyndylardyń bási joǵary sekildi me, qalaı?..
– Menińshe, estrada keremet, al dástúrli ánder kóshten qalyp qoıdy deý jaramas. Máselen, kovıd kezinde jandy daýysta án aıtatyn dástúrli ánshilerdiń qadiri ósti.
Dástúrli ándi eshkim tyńdamaıdy, bizge tıisti deńgeıde kóńil bólinbeıdi dep ókpelegennen góri, ózińiz áreket etip, dástúrli ándi tanytýǵa basqa bir qyrynan kelýge talpyný kerek shyǵar bálkim. Máselen, jeke konsertterimde dástúrli án «Aınamkózdi» fortepıanonyń súıemeldeýimen de, ulttyq aspaptar orkestrimen de shyrqadym. Bıyl ótken «Aınamkóz» atty konsertimde akapellamen oryndaǵym kelgen-di, oǵan daıyndyqqa ýaqytym azdaý bolyp qaldy. Kelesi konsertimde bul maqsatyma jetemin dep oılaımyn. «Aınamkóz» tókpe qaǵyspen aıtylatyn batys mektebiniń áni bolǵandyqtan, azdap qatqyldaý estiletini ras. Biraq ol óte lırıkalyq án. Orkestrmen aıtqan kezde erekshe shyrqalady.
Qalaı desek te, dástúrli ánniń de, estradanyń da óz tyńdarmany bar dep oılaımyn. Ol úshin ándi zamanyna, tyńdarmannyń suranysyna qaraı berý jaǵyn qarastyryp, izdenýden tanbaý kerek.
– Zamanaýı sahna ımıji men ulttyq naqyshty úılestirýde qandaı qaǵıdattardy ustanasyz? Jeke stılısińiz bar ma? Sahnalyq kóılekterińizdi jınaısyz ba, álde syılaısyz ba, bálkim satasyz?
– Jeke stılısim joq, óz talǵamyma súıenemin. Ánniń tabıǵatyna baılanysty kıinýge tyrysamyn, sahnalyq kıimimdi aıtatyn, oryndaıtyn ánime baılanysty yńǵaılaımyn. Sahnaǵa ár shyqqan saıyn bir kóılek kıemin dep jalǵan sóılemeı-aq qoıaıyn. Kóılek tiktirgende kóbine beıtarap tústerdi, altyn, kúmis tústes matalardy tańdaımyn. Onyń ústinen kelesi konsertterde jańa qamzoldardy kıip shyǵa berýge tıimdi. Jalpy, qara tústi unatamyn. Sahnaǵa ǵana kımeımin, al kúndelikti ómirde ıyǵyma iletin kıimderdiń kóbi klasıkalyq qara tústi.
Sahnalyq kóılekterimdi ónerge endi qadam basqan qyzdarǵa syılaǵanym bar. Biraq kóringen jerde jatqanyn kórip qalyp, odan keıin eshkimge bermeıtin bolǵam, satpaımyn da. Turmysqa shyqqanda anamnyń jasaýymmen birge kóterip kelgen sandyǵy bar. Qyzyq, kezinde sol sandyq úshin anama sóılegenim bar edi, «mama-aý, qıannan zildeı sandyqty kóterip kelgenińiz ne, qoıatyn jerim de joq» dep. Qazir úıimniń tórindegi eń qundy jıhazym – sol sandyq. Aıalap ustaımyn. Burynǵy sahnalyq kóılekterim, tipti jıyrma bes jyl burynǵy toı kóılegim de sol sandyqta saqtaýly. Qyz uzatylǵanda mindetti túrde sandyǵy bolýy tıis dep oılaımyn. Ol bizdiń ulttyq bolmysymyzdyń aıǵaǵy. Aıshamyz uzatylǵanda da eń ádemisin tańdap, aparyp bergenmin. Ol da qatty qadirleıdi, soǵan qýanamyn.
– Repertýaryńyzdan eshqashan túspegen, eskirmegen úsh án?
– Meni «Aıgúl Qosanova» qylǵan «Aınamkóz». Kenje qyzymnyń da aty Aınamkóz. Osy ánimniń qurmetine qoıdym. Aısha tuńǵyshymyzdyń esimi úlken enemizdiń, ıaǵnı joldasymnyń ájesiniń qurmetine qoıylǵan-dy. Odan keıin ómirge kelgen ulymyz qaıtys bolyp ketti. Odan keıingi ulymyzdy ǵumyrly bolsyn, tursyn dep Turlan qoıǵanbyz. Negizi, tarıhta Turlan degen qol bastaǵan batyr bolǵan eken. Ol týraly keıin estidik. Odan keıingi qyzymyzdyń esimin men qoıaıynshy dep otaǵasymnan ruqsat surap qoıǵanmyn Aınamkóz dep. Ol tusta mundaı esimder joqtyń qasy edi. Tipti qyzym balabaqshaǵa baryp júrgende «atymdy nege osylaı qoıǵansyzdar, balalar qınalyp, tolyqtaı aıta almaıdy» dep burtıyp keletin. Qazir kóbeıipti. Qýanyshtymyn. Naǵyz qazaqy, ádemi esim. Jalpy, balanyń esimin onyń ómirine áser etedi degenge senemin. Sondyqtan ata-ananyń bul rette jaýapty bolǵany durys-aq.
Meni estrada janrynda tanytqan ánderdiń biri – «Qazdar qaıtqanda». Negizi, estradadaǵy ánderimniń bári qustarmen baılanysty eken ǵoı. «Qus qaıtypty», «Shaǵala» da tyńdarmandarym eń kóp suraıtyn ánderim.
Men konservatorıada 91-95-jyldary oqydym. Ulyqpan Joldasov aýyl jaqtyń bir qyzy bar eken degendi syrtymnan estip júrgen eken, stýdent kezimde jazǵy demalysta aýylǵa barǵan saparymda ekeýmiz bir toıda kezdesip qaldyq. Sonda ol «seniń múmkindigiń mol, estradaǵa kel» dep án usyndy. Qońyr dombyramdy qushaqtap dástúrli án shyrqap júrgen men estrada janryn jatyrqaýshy edim. Birden at-tonymdy ala qashtym. Ulyqpan áriptesim qazir de aıtady, «sen sol kezde estradany bastap ketýiń kerek edi» dep. Ol tusta meniń múmkindigim de, tájirıbem de joq bolǵan shyǵar. Sondyqtan ókinbeımin. Kerisinshe sol kezde dástúrli án ónerindegi qanatymdy búgingideı qataıtyp, ornymdy belgilep alyp baryp estradaǵa kelgenim jón boldy-aý dep oılaımyn keı-keıde.
– Dombyrańyzdy «qyzǵanasyz» ba? Surap kelgen áriptesińizge ońaı ustata qoıasyz ba degenim ǵoı.
– Dombyram – meniń ómirim. Bul – meniń aspabym. Meniń – rızyǵym. Sondyqtan suraǵan adamǵa bere salamyn dep aıta almaımyn. Muny qyzǵanysh dep aıta almaspyn. Birde bir áriptesime bergenim bar. Birazǵa deıin dombyram ózime baǵynbaı, qulaq kúıin keltire almaı ábden qınalǵanmyn. «Dombyram maǵan renjigen bolar» dep oıladym ishteı sonda.
Baıqaýymsha, meni kóp adam, tipti stýdentterim de syrt kelbetime qarap óte qatal adam dep oılaıdy. Sondyqtan eshkim menen dombyramdy suraı qoımaıtyn shyǵar. Surap kelgen kúnde de «úıde nemese jumysta qalyp edi» dep taıǵanaqtamaı, bere almaıtynymdy birden aıtamyn.
– Týrashyldyǵyńyzdan «taıaq jegen» sátterińiz boldy ma?
– Árıne boldy. Biraq jaratylysyńyzdan asyp eshqaıda bara almaısyz. Bul meniń kemshin tusym shyǵar bálkim. «Beker aıttym ba eken» degen sátterim de bolady. Biraq týrashyldyǵyńyzdan esh adam zıan shekpeýi kerek. Týrasyn, ádildigin aıtsańyz, qaıta ol sol adamǵa oı salyp jatsa jaman ba?!
– Stýdentterińizge eń jıi qaıtalap otyratyn sózińiz?
– Meni olar eń qatal, talapshyl ustaz retinde jaqsy biledi. Al kúndelikti mýzykalyq sabaq, dáristen bólek, qyzdarǵa oqý bitirip almaı turyp turmysqa shyqpańdar degendi jıi aıtamyn. Bul oıym bálkim durys, bireýge burys. Biraq men qazaq qyzdarynyń bilimdi, kózi ashyq bolǵanyn qalaıtyn adammyn. Qolynda bir paraq qaǵazy bolýy kerek dep esepteımin. Al bilimdi, zamanaýı arýlar – bolashaq zerdeli, sanaly balalardyń anasy. Aldaǵy ýaqytta qursaǵynda ulttyń urpaǵyn kóterip júretin qazaq qyzdarynyń ıyǵynda eldiń, ulttyń salmaǵy turady. Bizde birinshi, ekinshi kýrsta turmysqa shyǵyp alyp, odan sábıli bolyp, sosyn ony baǵa almaı, qaraılasatyn týysy bolmaı, bala aýyryp aýrýhana jaǵalap ketetin, sóıtip sabaǵynan bir, turmysynan eki mán qashyp, baıaǵy súıdim, kúıdim degen sezimge kúıki tirshilik kóleńkesin túsirip, júnjip ketetin qyzdar da bolady. Sondyqtan eń jıi qaıtalaıtyn sózim – oqýǵa tústiń eken, sapaly, kásibı bilim alýǵa umtyl, sosyn qalǵany tolysqan aqyl, bilimińmen ózi-aq keledi.
– Toıǵa shyǵasyz ba?
– Toıǵa shyǵamyn. Sizdi tańdap, qalap, tyńdaǵysy kelip shaqyrsa, nege barmasqa?! Án aıtý – meniń jumysym. Biz kóptiń qoshametinen shabyt alamyz. Qazirgi kúni qazaqtyń qazynaly toılarynda aıtatyn ánder jazyp jatyrmyn.
– Anadan ne aldyńyz? Ákeden ne túıdińiz?
– Ákem marqum kóp sóılemeıtin jan edi. Týrashyldyǵym, birsózdiligim sol kisige tartqan bolar. Otbasynyń tiregi, baǵdarshamy bola bildi. Men úlde men búldege oranyp óspegen bala bolsam da, sol otbasynda, sol ákeniń, sol shesheniń qyzy bolyp, sol dáýirde týǵanyma rızamyn. Aýyldyń shań-topyraǵyn jalańaıaq keship júrip júgirgen, erkin ósken balamyn. Anam qazir ǵana ottan túsken, tabadan shyqqan ystyq nandy shúberekke orap, sákige súıep qoıatyn. Kastrúlge shubat quıylyp, qasynda bir kese turatyn. Oınap júrgen bizdiń keletinimizdi bilip daıyndap qoıǵany. Qazirgi bala bir-biriniń kesesinen, qasyǵymen ishpeıdi ǵoı. Ol kezde bárimiz shurqyrasa júgirip kelip, shań-shań, aıǵyz-aıǵyz qolymyzben ystyq nandy shetinen úzip-úzip alyp, aýzymyzǵa buralaı tyǵyp jiberip, álgi kesege bir ojaý shubatty quıamyz da, kezektesip simirip alamyz. Sosyn qaıtadan quldyrańdaı júgirip ketip, oıynǵa qoıyp ketemiz. Eger maǵan balalyq shaǵyńdy qaıta tańdaý múmkindigi týyp tur dese, esh oılanbastan sol ózim súrip ketken shyryn shaǵymdy attaı qalap alar edim. Balalyǵymdy jıi saǵynamyn. Oılasam júregimdi nurǵa, janarymdy jasqa toltyratyn qudireti bar. Al anamnan talapshyl minezi daryǵan bolar.
Jylda jazda demalysqa bara jatqanda anama «mama, baýyrsaq pisirip qoıyńyzshy» dep qońyraý shalatynmyn. Qara sýǵa ǵana ılep pisiretin baýyrsaǵyn áli kúnge izdep turamyn. Anam men keledi degennen-aq baýyrsaq pisire bastaıdy eken qazir de.
– Ómirińizde esten ketpes eń áserli syılyq?
– Syılyqtyń túr-túri bar ǵoı, qymbat ishik, áshekeı buıymdar degen sıaqty. Al men úshin eń ǵajap syı tuńǵyshymyz Aıshanyń ómirge kelýi boldy. Ol tusta qazirgi jastar sekildi kóp nárseni bilmegen ekenbiz, qyzymmen birge jylap, birge kúlip, birge ósippin ǵoı.
– Taýyńyz shaǵylǵan sátter kóp pe? Jalpy, qandaısyz, kúıreýiksiz be, kúreskersiz be?
– Taýym shaǵylǵan sátter boldy. Biraq kúıregen emespin. Súringen sátterim bolǵan shyǵar, biraq qulamadym. Men ózimdi ózim qaıraǵan adammyn. Árdaıym birinshi bolýǵa talpynǵan janmyn. Óz-ózime «men úshin «bolmaıdy» degen nárse bolmaýy kerek» dep shart, talap qoıyp óskenmin. Adamnyń jasaǵanyn adam jasaıdy ǵoı. Búginde qazaq orkestrimen de, sımfonıalyq orkestrmen de, estradamen án aıta beretinim sol o basta ózime qoıylǵan talaptyń shyńdalǵan sáti dep bilemin.
– Neden qorqasyz?
– İzdeýsiz qalýdan qorqamyn. Eger konsertterge shaqyrylmaı qalsam, ol maǵan aýyr tıgen bolar edi. Sondyqtan, shynymdy aıtsam, telefonymdy da óshirmeıdi ekenmin. Sahna – meniń demim, tynysym. Sol úshin ózimdi taýsylǵansha sarqa paıdalanýdy maqsat etken adammyn. Ónerimdi baǵalaıtyn tyńdarmanym úshin eshqashan sharshamaıtynym anyq. Sebebi adam bul ómirdi bir-aq ret súredi.
– Suhbatyńyz úshin rahmet!