- Eńbek adamy
Qazaqtyń beıneleý ónerinde ózindik qoltańbasy qalyptasqan qyzdarymyzdyń qatary kóp emes. Sol úrkerdeı toptyń arasynda ónerimen erekshelenetin qylqalam sheberi – Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń, «Tańsholpan» halyqaralyq áıelder qorynyń múshesi, QR Óner akademıasynyń korespondent-múshesi Aıjan-Sara Janseıitova. «Almaty aqshamynyń» búgingi qonaqjaı shańyraǵynyń meımany - naǵyz kemeline kelgen kásibı sýretshi. Sońǵy ýaqytta taǵylymdy eńbek jolynan ótken qylqalam sheberi óziniń tájirıbesin jas sýretshilerge úıretip, osy salanyń qyr-syryna baýlyp júr.
«Ata-ana – balaǵa synshy»
– Kezinde sizdiń zamandastaryńyzdyń deni zańger, esepshi bolǵysy keletin edi ǵoı. Siz qalaı osy joldy tańdadyńyz?
– Qazaq óneriniń qara shańyraǵy T.Júrgenov atyndaǵy óner ınstıtýtynyń qoldanbaly óner fakúltetin bitirgenmin. Ol kezde bul oqý ordasy solaı atalatyn edi. Meniń sýretshi bolsam-aý degen armanyma ata-anamnyń da yqpaly bolǵan sıaqty. Otbasyndaǵy 4 balanyń eń úlkenimin. Ákem Bekjigit áskerı qyzmette bolǵan kisi, qazir jasy 86-da, anam Taraz óńirine belgili aqyn Aısha Kópjasarova. Kezinde mektepte orys tili men ádebıetinen sabaq berip, keıin oblystyq teatrda rejıserdiń kómekshisi bolyp uzaq jyl eńbek etti. Qazir ata-anam qurmetti zeınette.
«Ata-ana – balaǵa synshy» demekshi, meniń boıymdaǵy ónerge degen qyzyǵýshylyqty ákem sol kezde-aq baıqasa kerek, únemi «túbi osy qyzymnan sýretshi shyǵady, áli-aq, dúnıejúzine halqymyzdy tanytatyn bolady» dep qolpashtap otyratyn. Bala emespin be, ondaı kezde shabyttanyp, dereý ákemdi, anamdy, tipti mysyǵyma deıin beınelep, sýret salatynmyn.
Eń alǵash ret synyptastarymdy ájýalap sharjdar salǵanymda, árkim ózin tanyp jatty. Bul meni shabyttandyra tústi. Tipti, synyptastarym «ananyń sýretin salshy, mynany salyp bershi» degen ótinish te aıta bastady. Osydan soń «sýretshi qyz» atanyp, qolym qalt etse, otyra qalyp, sýret salatynmyn. Birde meniń bir ustazym «sen, hımıany oqymaı-aq qoı. Báribir sýretshi bolasyń dep, sabaq ústinde sýret salǵyzyp qoıǵany bar. Mekteptegi jıyn, túrli dıspýttar, qabyrǵa gazetin bezendirý sıaqty jumystar meniń moınymda boldy. Ol kezde qazirgideı emes, sýret salýǵa qajetti keńse taýarlarynyń qat kezi. Qaıdan tabatynyn qaıdam, ákem túrli-tústi qaryndash, sýret salatyn qalyń dápter, qutydaǵy akvareldi boıaýlardy kóp qyp ákelip beretin. Ákeme sol úshin áli kúnge rızamyn. Múmkin, ónerdegi tusaýym osylaı kesildi me kim bilsin, 7-synyptan bastap, sýretpen birjola aınalysa bastadym. Anam da meniń sýretshi bolǵanyma qarsy bolmady. Únemi muqabasynda Aısha Ǵalymbaeva, Gúlfaırýz Ysmaıylovanyń sýretteri bar jýrnaldar ákelip beretin. Aqynnyń jany, túsinigi múldem bólek qoı. Bar aıtatyny «kim bolsań da, aman bolshy» deıtin. Áli esimde, mektepte oqyp júrgenimde qatysqan alǵashqy baıqaýym búkil ómirime ózgeris ákeldi. Polıgon týraly «Nevada–Semeı» degen sýretim úzdik dep tanylyp, 1-oryn aldym. Kóp uzamaı kórkem sýret mektebine qabyldanyp, úsh jyl sonda oqydym. Daryndy balalarǵa arnalǵan mektepten sertıfıkat alyp, joǵary oqý ornyna tústim.
«Úırengeniń ózińe jaqsy, istegeniń maǵan jaqsy»
– Sizdi osy ónerge baýlyǵan ustazdaryńyz kimder edi?
– Eń alǵashqy ustazym dep Erkesh ájemdi aıtar edim. Ol kisi meni bes jasymnan aýylǵa áketip, kóp nársege úıretti. Ájem óte ismer kisi bolatyn, qolynan kelmeıtini joq. Quraq kórpeshe, moıyn jastyq, túskıizden bastap, alasha, kilem, shıge deıin ózi toqıtyn. Jaz bolsa, týlaǵyn jaıyp tastap, jún sabap, kıiz basatyn. Úıimizdegi eski «Zınger» degen is mashınasymen shapan, ishik, qysqy tonǵa deıin tigetin. Jaılaýdaǵy qoıshylarǵa qajetti kórpe-jastyqtyń bári ájemniń qolynan ótetin. Kishkentaı bolsam da, sol kezde-aq ájemnen jún boıaýdy, tútýdi, sabaýdy úırenip aldym. Ájem únemi «úırengeniń ózińe jaqsy, istegeniń maǵan jaqsy» dep otyratyn. Sol aıtqany ras eken, ınstıtýtqa túskenimde tek teorıany ǵana oqydym, ájemnen alǵan tájirıbe maǵan jetkilikti boldy. Shynymdy aıtsam, áli kúnge deıin ájemnen úırengen qolónerdi qoldanyp kelemin. Qazir qandaı tabysqa qol jetkizsem, eń aldymen ájemniń arqasy dep otyramyn.
Óner ınstıtýtynda Sahı Romanov, Muhamedhanafıa Teljanov, Bekseıit Túlkıev, Murat Ahmetov, Moldahmet Kenbaev, Erkin Mergenov, Erbolat Tólepbaev, Sáýle Bapanova, Seıitqalı Shalabaev, Jumaqyn Qaıranbaev, Bátıma Záýirbekovalardan dáris aldym. Instıtýtqa Aısha Ǵalymbaeva, Gúlfaırýz Ysmaıylova kelip, sheberlik synyptaryn ótkizetin. Qazir oılap otyrsam, sol kez ómirimniń eń bir sáýleli kezeńderi eken ǵoı. Ataqty korıfeılerden dáris alyp, aqyl-keńesin tyńdaýdyń ózi bir mektep emes pe? Qazir osy kisilerdiń kóbi aramyzda joq.
Sulýlyqtyń syryn uǵyndyra bilý de óner
– Siz óz kartınalaryńyzda neni beınelegendi, jalpy, qandaı taqyrypty arqaý etkendi unatasyz?
– Menińshe, kez kelgen adam sýretshi. Tek adamdarǵa sulýlyqtyń syryn uǵyndyra bilýimiz kerek. Kóbine salǵan sýretterimde tabıǵat pen adamnyń tutas bir uǵym ekenin kórsetýge tyrysamyn. Sosyn ulttyq qundylyqtardy qalam arqyly dáriptegendi unatamyn. Bir kezderi qazaq áıeliniń, kelinderiniń obrazyn salǵan kartınalarym túgel satylyp ketti. Máselen, osydan eki jyl buryn eki kartına salǵan edim. Biraq bul kartınalar keńselik jumystar. Bireýinde áıeldiń kózin basty taqyryp etip aldym. Bir qaraǵanda kádimgi kóz monshaq sıaqty kórinýi múmkin. Biraq meniń «kózderimniń» biri qýanyshty, biri muńly, biri tup-tunyq, endi biri qara, biri kók, biri tańqalyp turǵandaı áser beredi. Óıtkeni, osy kózder arqyly qoǵamdaǵy áıeldiń rólin, ıyǵyndaǵy aýyr júkti, otbasyndaǵy ornyn kórsetkim keldi. Kóz adamnyń aınasy emes pe? Osy kózderden-aq áıeldiń ómirin túsinesiz. Kartınany salmas buryn, qoǵamdaǵy áıelderge qatysty bir málimetti oqyp, qatty kúızelgenim bar. Sodan ishki jan-dúnıemdi gúldiń beınesi arqyly bildirgim keldi. Al jalpy ashyq tústi jaqsy kóremin. Kartınalaryma kóbine ashyq tústi paıdalanamyn. Tańerteń turǵanda óz jumystaryma qaraımyn da, kóńilim kóterilip sala beredi.
– Shyǵarmashylyq adamyna jumys pen otbasylyq ómirdi qatar alyp júrý ońaıǵa túspesi anyq. Bul jaǵynan qınalǵan kezińiz boldy ma?
– Iá, durys aıtasyz, biraq meniń jolym boldy. Óıtkeni, joldasym Estaı Daýbaev - músinshi, ónerdi túsinetin kisi. Degenmen, kezinde 13 jyldaı meıramhana kásibimen shuǵyldanyp, biraz qol úzip qalǵan da kezderim boldy. Odan keıin balaly bolyp, otbasylyq máselelermen birshama otyrdym. Sol kezderde ózimniń jaqsy kóretin isimniń sýret salý ekenin túsindim. Kezinde qalada tursaq ta, ájemniń arqasynda aýyldyń tirshiligimen tanys boldym. Biraq qazirgi qala balasynyń tanymy basqa. Sondyqtan balalarymdy qazaqy qalypta tárbıelep, ulttyq qundylyqqa baýlyp júrmin. Óıtkeni, ulttyq qundylyqtar – urpaq tárbıesiniń qaınar kózi. Atqa minýdi úırensin dep, úıirmege aparamyn. Ekeýi de dombyraǵa barady. Qymyz ben shubatty súısinip ishedi. Ana tilinde taza sóıleıdi. Sýret te salady, án de aıtady. Mine, meniń biraz jylym tekke ketpegen sıaqty. Osyndaıda qyz-kelinshekterge kómegi tıer dep, basymnan keshken jaǵdaıdy bólise ketkendi jón kórip otyrmyn.
Kitap oqyǵan adamnyń jan-dúnıesi de ózgeredi
Osydan bes jyl buryn qyzym: «Mama, siz múldem ózgerip barasyz. Úıde kóp otyryp qaldyńyz. Psıhologıalyq kitaptardy kóbirek oqý kerek. Ózińizdi qolǵa alsańyzshy», – dep keńes berdi. Alǵashynda moıyndaǵym kelmeı, biraz qarsylyq tanyttym. Psıhologqa barýǵa keńes bergende, tipti shoshyp kettim. Sóıtsem, sóziniń jany bar eken. Biraz psıhologıalyq kitaptar ákep berdi. Ne kerek, úsh jylda kóp kitap oqydym. Sol kezde ózgere bastaǵanymdy baıqadym. Sizge ótirik, maǵan shyn, psıhologqa barǵan soń, múldem ózgerdim. Men ózimniń durys ómir súrip jatpaǵanymdy baıqadym. Shyny kerek, meniń ózgerýime qyzym Áseldiń kóp kómegi tıdi. Shyǵarmashylyqtyń adamy bolǵan soń, kóre de, jaza da bilýiń kerek eken. Ózimniń balalyq shaǵym, týǵan aýylym, ata-ájem týraly shaǵyn áńgimeler jazyp, kartınalar sala bastadym. Sýret salyp, sulýlyq álemimen tildesý meni tipti ózgertti. Men ózgergen soń, joldasym da ózgerdi. Jasym ulǵaıǵanda kótergen soń, balalaryma erekshe óbektep otyrýshy edim. Olardy erkindikke jiberýdi úırene bastadym. Kosmetologqa baryp, sportpen shuǵyldandym. Adam úıde otyrsa, basylyp qalady eken. Úsh jyl ishinde múldem ózgerip shyǵa keldim. Osylaısha súıikti kásibimmen qaıta qaýyshyp, sýret salyp, sata bastadym. Kádimgi qol sabyndy qalaı jasaýdy da úırenip aldym. Ájemnen úırengen baıaǵy zamandaǵy ádispen jasaımyn. Sabynǵa hosh ıister, boıaý qosyp, túrli beıneler jasaımyn. Sosyn shokolad jasaýdy úırendim. Odan da túrli beıneler jasaımyn. Qazir túrli shaqyrtýlar alyp, sheberlik synyptaryn qosa ótkizip júrmin. Meniń bir uqqanym, adam eń aldymen ózi jaqsy kóretin nársemen aınalasýy kerek eken. Ásirese, áıelder psıhologıalyq kitap oqysa, kóp ózgeretinin baıqadym. Jalpy, kitap oqyǵan adamnyń jan-dúnıesi de ózgeredi.
Sońǵy kezderi bos ýaqyttarynda sýret salýdy ádetke aınaldyratyn kisilerdiń qatary kóbeıip keledi. Sýrettiń syryn úırengisi keledi. «Sheberlik sabaǵyn ótkizseńiz» deıdi. Qolymnan kelgenshe úıretýge tyrysamyn. Sýretshi bolǵysy keletin balalardy kórsem, tipti qýanyp qalamyn.
– Kartınalaryńyz kóp eken. Bir jumysty salǵanda qansha ýaqyt ketedi? Kórme ótkizý oıyńyzda bar ma?
– Bir jumysty eki-úsh kúnde salamyn. Eger kúrdeli bolsa, onda biraz ýaqyt kerek. Kezinde dıplomdyq jumysym úshin toqyǵan «Kýda ıdet chelovechestvo» degen gobelenimdi qalamyzdaǵy eń úlken dúken satyp alǵan edi. Sol jumysym áli kúnge deıin ekinshi qabatynda ilýli tur. Osy jyldar ishinde kóptegen memlekette bolyp, kórmelerge qatystym. Meniń kartınalarymdy Fransıa, Germanıa, Japonıa, Reseı, Amerıka, Túrkıa, Túrkimenstan sıaqty memleketter satyp aldy. Kóbine kolleksıonerler alady. Jeke sheberhanam bar. Jaqynda Germanıadan shaqyrtý aldym. Qazir sol saparǵa ázirlik ústindemin. Árıne, aldaǵy ýaqytta úlken kórme ótkizsem degen josparym bar.
– Suhbatyńyzǵa rahmet!
Áńgimelesken Raıa ESKENDİR.