Úrker
Qazaq ádebıetiniń kórnekti ókili, ulttyń rýhyn ulyqtaǵan, sóz ónerin ómiriniń máni etken, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty, «Qurmet» ordeniniń ıegeri Orazaqyn Asqardyń týǵanyna bıyl – 90 jyl.
Osyǵan oraı Ulttyq kitaphanada ótken «Men baqytty aqynmyn» atty eske alý keshinde sóz zergeriniń qazaq ádebıetine qosqan úlesi, shyǵarmalarynyń qundylyǵy, sondaı-aq, adamı bolmysy, aqyndyq, azamattyq ustanymy jaıynda jan-jaqty áńgime qozǵaldy.
Bala kúninen-aq kóshpeli qazaq tirshiligin kórip, dala tynysyn boıyna sińirgen Orazaqyn Asqar – eldiń án-jyryn, qara óleńin, batyrlar jyryn berile tyńdap, jadynda túıip ósken urpaq ókili. Bul týraly ózi bir esteliginde: «Men Shyńjań ólkesinde týdym. Ol jaqtaǵy qazaqtar, negizinen, mal sharýashylyǵymen aınalysatyn. Qysta – qystaýǵa, jazda – jaılaýǵa kóship, kóshpeli ómir súretinbiz. Qystyń uzaq keshterinde aýyl adamdary bir-biriniń úıine baryp, soǵys oty tutanyp turǵan kezeńniń ózinde de toı-tomalaq jasaıtyn. Ol kezde toıdyń ózi jyrmen, óleńmen óetin. Batyrlar jyryn jatqa biletinder uzaq áńgime aıtyp, eldi elitetin. Biz bala kúnimizde solardy tyńdap, sonyń bárin kórip, estip, boıǵa sińirip óstik» degeni bar.
Aqynnyń ákesi qazaqtyń qara óleńin aıtatyn, dombyra shertip, batyrlar jyryn jatqa biletin adam bolǵan. Aýyldaǵy toı-tomalaqqa arnaıy shaqyrylatyn ákesimen birge baratyn bala Orazaqyndy sol keshterde aıtylǵan jyr-terme, dastandar erekshe baýraıtyn. Sodan da «Ustazyń kim?» deseńiz, meniń alǵashqy ustazym – sol qara óleń» deıdi aqyn. Qulaqpen tyńdap, júrekpen túısingen sol jyr jaýhary júreginde óshpes iz qaldyrady. Sóıtip, qalamger ǵasyrlar qoınaýynda qalyp qoıǵan halyq murasyn tiriltip, eki tomǵa jınaqtap, ult ıgiligine aınaldyrdy. Sol jınaq jaryq kórgende akademık Rahmanqul Berdibaev maqala jazyp: «Qazaqtyń bar óleńi – bir tóbe, qara óleń – bir tóbe», – dep joǵary baǵa bergen. «Qara óleń poezıanyń naǵyz atasy der edim. Mysaly, mynadaı shýmaq bar:
Aıta bil óleńińdi órnekpenen,
Jaqsyny bir ǵanıbet kórmek degen.
Biter baq, qonar dáýlet jigitterge –
Aq, adal, elge etken eńbekpenen». – Mundaǵy «Aıta bil óleńińdi órnekpen» degen – óleń kórkem bolsyn degen sóz. Órnek degen – óner», – deıdi aqyn óziniń esteliginde.
Eske alý keshinde jazýshy Júsipbek Qorǵasbek «Qara óleńdi Orazaqyn Asqardaı tereń zerttep, jınap, nasıhattaǵan adam neken-saıaq. Ádebıet ınstıtýty «Babalar sózi» atty 100 tomdyq jınaq shyǵardy desek, bul kisi soǵan para-par jumysty jalǵyz ózi úlken jaýapkershilikpen, adaldyqpen atqaryp, halqyna asa qundy ádebı mura qaldyryp ketti» degen pikir bildirdi. Aıtsa-aıtqandaı, bul ádebıetke ǵana emes, tutas rýhanıatqa qosylǵan úlken úles ekeni anyq.
Kózkórgen zıalylar Orazaqyn Asqardyń rýhanı álemi bıik, jan dúnıesi tunyq aqyn ekenin sóz etti. Júsipbek Qorǵasbek: «Ol balalarǵa da, úlkenderge de arnap jazdy. «Kúmis qońyraý» syndy kitaptary arqyly bala júregine náziktik pen meıirim darytty. Sonymen birge eldik, ulttyq, tarıhı taqyryptardy qozǵap, ult múddesin ulyqtaǵan shyǵarmalar qaldyrdy. Balalarǵa arnalǵan jyrlardan bastap, úlkenderge deıin, tipti bata taqyrybyna deıin jazdy, barlyq taqyrypty qamtydy» deı kele, «Aqyn retindegi ereksheligi – adamǵa degen mahabbat, rýhanı tazalyq, izgilikti kózqaras. Ol shyǵarmashylyǵynda da, ómirde de bıik adamgershilik ustanymyn saqtady», – dedi.
Marapatqa laıyq bola tura, ataq-dańqqa eshqashan umtylmaǵan aqynnyń óleńderi de qarapaıymdylyǵymen, jastardyń sanasyna áser etetin, ulttyq bolmysqa tereń boılatatyn qasıetimen dara. Osy jaıtqa toqtalǵan jazýshy Dildar Mamyrbaeva: «Búginde biz «ekologıa» degende tabıǵattyń tazalyǵyn aıtamyz. Men bul kisini poezıa ekologıasyn saqtaǵan aqyn dep aıtar edim. Óıtkeni qazir keıbir aqyndar jastardy tartý úshin shyǵarmalarynda tósek aınalasyndaǵy ádepsiz taqyryptardy qozǵaıdy. Al Orazaqyn Asqar poezıadaǵy ádeptiń, mádenıettiń úlgisin kórsetti. Tumanbaı Moldaǵalıev kezinde: «Orazaqyn Asqar – qarapaıymdylyǵymen-aq poezıaǵa jańalyq ákelgen aqyn», – dep jazyp ketken. Ómir – otbasynan bastalady, sol sıaqty, shyǵarmashylyqqa degen qurmet te otbasynan bastalýǵa tıis. Orazaqyn aǵanyń ómirlik jaryna, balalaryna degen mahabbatyn, súıispenshiligin óleńmen órnektegeniniń ózi sondaı áserli, shynaıy», – dep aqyndy poezıadaǵy rýhanı tazalyqtyń sımvoly retinde sıpattady.
Biregeı aqynnyń taǵy bir erekshe qyryna toqtalǵan Júsipbek Qorǵasbek: «Orazaqyn Asqar Abaıdan bastap Maraltaıǵa deıingi júzdegen aqynnyń óleńderin jatqa aıtatyn. Birde: «Siz qalaı sonshama óleńdi jattap aldyńyz?» – dep suradym. Sonda: «40 jasqa deıin oqyǵanym bir oqyǵanda-aq esimde qalatyn. Keıin oqyǵandardy eki-úsh márte qaıtalap oqyp baryp jattap alatyn boldym. Jasym ulǵaıǵan kezde este saqtaý qabiletim birshama azaıdy,» – degen edi. Ózim júrgizip júrgen «Úrker» habaryna Orazaqyn aǵanyń qatysýymen neshe márte túsirilim jasaldy. Óıtkeni bul kisi – tiri ensıklopedıa. Ádebıetke kelgende eshteńeni shatastyrmaıtyn, eshkimniń aty-jónin umytpaıtyn kisi edi. Qanshama aqynnyń óleńin jatqa biletin adamdy óz basym osy ýaqytqa deıin kórgen emespin», – degen tańdanys bildirdi.
Aqyn Ádilǵazy Qaıyrbekov Orazaqyn Asqardyń maıtalman jazýshy Ǵabıt Músirepovtiń «Qazaq soldaty» romanyna jazǵan arnaý óleńine toqtaldy. «Romandaǵy keıipker Qaıroshtyń taǵdyry – búkil qazaq halqynyń taǵdyry. Bastapqyda qashyp júrgen bala, sońynda batyrǵa aınalady. Qazaq kimnen qashpady?! Biraq qashyp júrip jeńdi. Qashyp júrip tý tikti. Orazaqyn Asqar bul shyndyqty «Qazaq batyry» atty shaǵyn ǵana, biraq salmaqty óleńinde sheber jetkizdi. Óleńde jasyrylǵan astarly oı – otarlyqtan azattyqqa jetý jolyndaǵy kúresti aıǵaqtap tur», – deıdi ol.
Eske alý keshinde Orazaqyn Asqardyń qaı taqyrypty bolsyn zerdelep, tereń tolǵanyspen, ózindik mánermen jazǵany aıtyldy. Óz taǵdyryn ǵana emes, el taǵdyryn, ulttyń ótkeni men bolashaǵyn óleńmen órnektegen tulǵa ekeni sóz boldy.
Saıyp kelgende, Orazaqyn Asqar – ulttyq qundylyqtyń shejiresi, onyń beınesi – ádebıetke adaldyqtyń sımvoly. Sondyqtan aqyn esimi, eńbegi eskerýsiz qalmaýǵa tıis. Keshe Ulttyq kitaphanadan bastaý alǵan taǵylymdy shara búkil el aýmaǵynda jalǵasyn tapsa – nur ústine nur.