Mıdyń biz bile bermeıtin qyrlary óte kóp. Mı adam aǵzasyndaǵy jumbaqqa toly ári kúrdeli organdarynyń biri. Solardyń keıbireýin oqı otyryńyzdar.
- Mı aýrýdy sezbeıdi (aýyrsynýdy sezbeıdi).
Neırohırýrgtar mıǵa operasıany narkozsyz jasaıtynyn bilip pe edińiz? Sebebi mıda aýyrsyný reseptorlary joq. Biraq olar mıdyń qabyǵy men qan tamyrlarynda bolady. Sondyqtan, adamnyń basy aýyrǵan kezde mıdyń ózi emes, onyń aınalasyndaǵy tinder aýyrady.
- Adam ózi uıyqtap jatsa da, mı belsendiligin joımaıdy.
Uıqy kezinde mı da basqa organdar sıaqty dem alatyn bolyp kórinedi, biraq is júzinde ol kúndizgi ýaqytqa qaraǵanda, belsendi jumys isteıdi. Onyń ústine, bul belsendilik adamnyń kúndizgi ýaqytta jumys istep, basqa da istermen aınalysqan kezine qaraǵanda joǵary bolatyn kórinedi. Sergek júrgen kezde ol álfa jáne beta tolqyndaryn, al uıqy kezinde, ásirese, onyń bastapqy kezeńderinde, teta tolqyndaryn bóledi. Olardyń amplıtýdasy basqa tolqyndarǵa qaraǵanda úlken.
- Mı jasýshalary bul tek neırondar ǵana emes.
Bir neıronǵa onǵa jýyq glıaldy jasýshadan keledi. Olar neırondardy qorektik zattar jáne ottegimen qamtamasyz etip turady, neırondardy bir-birinen ajyratady, metabolızm prosesterine jáne júıke ımpúlstarynyń berilýine qatysady.
- Adam ǵashyqtyq sezimin basynan keshirip júrgenin MRT-ǵa túsirý kezinde kórýge bolady.
Bireýler ǵashyq bolý - bul jaı ǵana tujyrymdama dep sanaıdy, biraq mıdyń MRT sýretteri onyń kerisinshe ekenin dáleldeıdi. Bul kúıdi bastan keshirip júrgen adamdarda mıdyń rahatqa bólenýge baılanysty aımaqtary belsendi. Sýretterde adamdy jaǵymdy sezimge bóleıtin dopamın-neırotransmıtter bar jerlerdiń «janatyny» baıqalady.
- Mı shaǵyn elektr shamyn jaǵa alatyndaı elektr energıasyn bóledi.
Stendford ýnıversıteti ǵalymdarynyń keltirgen derekteri boıynsha, ıntellekt turǵysynan alatyn bolsaq, kompúterdiń prosesorynyń tolyqqandy jumysy úshin keminde 10 megavatt elektr energıasy qajet eken. Mıdaǵy neırondar kún boıy bóletin energıa shaǵyn elektr shamyn jaǵýǵa jetkilikti. Onyń ústine, mı eń aqyldy kompúterlerden áldeqaıda jyldamyraq jumys isteıdi.
- Mıdyń 60 paıyzy maıdan turady.
Eń kóp maıdan turatyn organ – mı. Sondyqtan onyń saýlyǵy úshin paıdaly maılarmen tolyqqan (omega-3 jáne omega-6) dıeta qajet. Odan bólek, maılar qabynýdy tómendetip, ımýndyq júıeniń durys jumys isteýine kómektesedi.
- Júıke jasýshalaryna ómir súrý úshin glúkoza men ottegi qajet.
Bul ekeýi adam mıynyń jumys istep, ómir súrýi úshin kerek. Eger mıǵa 3-5 mınýt kóleminde ottegi men glúkoza jetkilikti mólsherde barmasa, onda mı birjola semip qalatyndaı buzylýshylyqtar bolady.
- Adam mıynyń jadynyń kólemi sheksiz.
Adam mıyna sonshalyqty kóp bilip jáne sonshalyqty aqparat alyp, ony saqtaıtyn oryn tappaý degen nárse múmkin emes (árıne, uzaqqa sozylǵan jınalystardan keıin solaı kórinýi múmkin). Bizdiń mıymyzda kompúterler men telefondarǵa qaraǵanda oryn eshqashan taýsylmaıdy.
- Adamnyń bulshyq etterin jattyqtyrǵan sıaqty mıdy da shynyqtyryp turý kerek.
Biz ózimizdiń kognıtıvti rezervimizdi keńeıte alamyz nemese mıdyń týa bitken qabiletin túrli oqý túrleri men jańa áserler kómegimen qalpyna keledi. Kognıtıvti rezervi áldeqaıda damyǵan adamdar kútpegen tosyn jaǵdaılardan ońaı sytylyp ketedi eken. Biraq eger mıdy qozǵamasa, ol rezerv qysqara beredi.
- Qysqa merzimdi jady (este saqtaý qabileti) 20-30 sekýndqa ǵana jetedi.
Aıtqaly turǵan oıymyz kenetten úzilgende, nelikten keıinnen qaıta eske túspeıtinin oılanyp kórdińiz be? Bul mıdyń aqparattyń azǵantaı bóligin ǵana saqtap qalýymen baılanysty. Mı aqparatty tez eske túsirý úshin saqtaıdy, biraq tek 20-30 sekýndqa ǵana. Mysaly, sandar jadta ortasha eseppen 7,3 sekýnd, al áripter 9,3 sekýnd saqtalady.