Alla Taǵala haramǵa jolamaý kerektigin bylaısha eskertken: «Eı, adamdar! Jer betindegi nárselerdiń halal ári tazasynan jeńder!». Iaǵnı aǵzaǵa, aqyl-eske keri áser etpeıtin sansyz halal ryzyqtardy jeńder degen. Endeshe, kúndelikti ómirde haram men halaldy ajyratyp, halal ónim tutyný, kúmándi nárselerden aýlaq júrý ár musylman úshin mańyzdy bolmaq.
Taqýa kisilerdiń biri Ábý Bákir bir áńgimesinde: «Tańerteń uıqydan turǵannan keıin mańaıymdaǵy kisilerge qarap, kimniń adal as, kimniń haram as jegenin ajyrata alamyn», - depti. Sonda janyndaǵylar: «Ustaz, ony qalaı ajyratasyz?» - dep suraǵanda, bylaı dep túsindirgen eken: «Kimde- kim tań ata bos sóz, bósteki áńgimege salynsa, árkimderdi syrttaı jamandap, bylapyt sóz aıta bastasa, demek, onyń bul áreketi haram as jegendiginen týyndaýda dep túsinem. Al eger kimde-kim tańerteń turǵannan keıin áýeli Alla Taǵalany kóp zikir etip, táýhıd kálımasyn aıtyp, ózine keshirim tilese, onyń bul áreketi adal as jegendiginen. Óıtkeni, halal da, haram da adamnyń kúndelikti is-áreketine mindetti túrde áser etedi». HALAL ADAL AS adam ómirin jaqsartady Alla Taǵala haramǵa jolamaý kerektigin bylaısha eskertken: «Eı, adamdar! Jer betindegi nárselerdiń halal ári tazasynan jeńder!». Iaǵnı aǵzaǵa, aqyl-eske keri áser etpeıtin sansyz halal rızyqtardy jeńder degen. Endeshe, kúndelikti ómirde haram men halaldy ajyratyp, halal ónim tutyný, kúmándi nárselerden aýlaq júrý ár musylman úshin mańyzdy bolmaq.
Jalpy, qazaqtyń da urpaǵyna jaqsy tárbıe berip, adamgershilik pen ımandylyqty joǵary qoıýynyń ózi adal as iship kelgendigimizden ekeni anyq. Adal asty qazaq burynnan bilgen. Baýyzdaıtyn malyn qubylaǵa qaratyp, «bismillá, allahý akparyn» aıtyp, soıǵan. Iaǵnı árbir isti bismillásyz bastamaǵan. Tipti, astyń betin jaýyp qoıý, qol jýmaı turyp as ázirleýge bolmaıtyny, oshaq basynda oramal tartyp júrý, t.b. qaǵıdalardyń barlyǵy otbasynda qatań qadaǵalanǵan. Jańa túsken kelinderge de tazalyq tálimin úıretken. Onymen qosa, tamaqty oń qolmen jeý, tamaqtan keıin bata jasaý, jatyp tamaq jemeý, nandy jerge tastamaý, ydysqa quıylǵan tamaqty taýysý, dastarhan basynan as jınalmaı jatyp turyp ketpeý, tamaqtan buryn jáne keıin qol jýý, úlkenderge qurmet kórsetý sekildi ádet-ǵuryptardyń barlyǵyna qatty kóńil bólingen. Osydan-aq bizdiń as adaldyǵyna, tazalyǵyna qanshalyqty mán bergenimiz aıqyn ańǵarylady.
Halal ónimderdi paıdalanýdyń artyqshylyǵy týraly Quran aıattary men kóptegen hadıster bar, tipti ol týraly «İnjilde» de jazylǵan. Mysaly: «Shynaıy túrde senderge ólekseni, qandy, dońyz etin jáne Alladan basqanyń atymen baýyzdalǵandy aram qyldy. Sonda kim májbúrlense, qarsylyq qylmasa, shekten shyqpasa oǵan kiná joq. Kúdiksiz Alla óte Jarylqaýshy, erekshe – Meıirimdi». «...Al olarǵa las puttardan, buzaqylyqtan, ólekse men qannan aýlaq bolý jáne ózderine qalamaǵandy basqalarǵa qoldanbaý ósıet etildi». «Al dońyz, onyń tuıaǵynyń ashasy aıryq bolsa da, ol kúısemeıdi, ol senderge adal emes; onyń etin jemeńder jáne óleksesine jolamańdar».
Jalpy, haramǵa boılaý adamǵa materıaldyq ári rýhanı turǵydan zıanyn tıgizedi. Máselen, bir jutym nemese bir shaınam haram as adamnyń ómirinde adasýyna sep bolýy múmkin. Tipti, balashaǵasynyń baıandy bolashaǵyna keri áserin tıgizýi de yqtımal. Adam ishipjeıtin nárseleriniń dinı turǵydan halal, taza bolýyna jáne tapqan tabysynda kisi aqysy bolmaýyna basa mán berýi kerek. Aq adal mańdaı termen tabys, paıda tabý óte mańyzdy. Paıǵambarymyz danalyqqa tunǵan hadısteriniń birinde: «Keıbir kúnálarǵa namaz da, oraza da, qajylyq ta ótem bola almaıdy. Ondaı kúnálar tek aq adal mańdaı termen tabys tabý úshin eńbektengende ǵana keshirilip, tazalanýy múmkin» degen. Sondaı-aq, Paıǵambarymyz (sallallahý aláıhı ýá sállám) basqa bir hadısinde: «Haramnan saqtanyńdar. Asqazanyna haram as túsken adamnyń duǵasy qyryq kúnge deıin qabyl bolmaıdy» degen.
Qalaı desek te, júrek tazalyǵyna qol jetkizý úshin mindetti túrde haramnan boıdy aýlaq salyp, halal nárselerdi qanaǵat tutqan jón. Halqymyzdyń ary taza, rýhanı dúnıesi baı bolsyn desek, eń birinshi memleket jurtshylyqty halal, taza aspen qamtamasyz etýi qajet. Eger iship-jeıtinimizge asa mán bermeıtin bolsaq, haramǵa boı aldyrsaq, onda rýhanı ómirimiz de quldyrap, qojyraı túsedi. Onymen qosa, urpaǵymyz da azyp-tozatyn bolady. Bul jerde ýaqyt, zaman ózgerdi dep syltaý aıtýǵa bolmaıdy. Haramnan aýlaq bolýymyz – mindet. Paıǵambarymyz (sallallahý aláıhı ýá sállám) «Haram asty talǵajaý etip ósken adam otqa túsýge laıyqty» degen. Árbir haram ony iship- jegen adamnan nemese onyń bala-shaǵasynyń aldynan osy dúnıede bolmasa da, arǵy dúnıede mindetti túrde shyǵady.
Halal júrekti nurlandyryp, jarqyratsa, haram ony qataıtyp, qaraıtady. Ǵıbadaty kemshiliksiz, duǵasy qabyl bolǵanyn, ul-qyzy nyń izgilerden bolýyn qalaıtyn kisi halaldyń aıasynan aınymaýy kerek.