Álemde keıingi 7 jyl ishinde shamamen aralar sany 15 mıllıonǵa azaıǵan.
Jahandyq jylyný saldarynan qazirdiń ózinde Soltústik Amerıka, Eýropa, Ońtústik Afrıka omartasynda bal aralary qyrylyp jatyr. Byltyr Brazılıada 100 mıllıonnan asa jándik joıyldy, dep habarlaıdy aqshamnews.kz 24.kz-ke silteme jasap.
Aralar joıylsa, ne bolady?
Aralar jyl saıyn jahandyq ekonomıkaǵa 150 mlrd AQSH dollar tabys ákeledi. Jalpy azyq-túliktiń 90%-i ósimdikten alynatyn eskersek, onyń 75%-in aralar tozańdyrady. Iaǵnı, aralarsyz alma, banan, júzim, qarbyz, shabdaly, avokado, tipti kofe bolmaı qalady. Ara bolmasa, sút ónimderi de joq. Óıtkeni sıyr, jylqy men qoı-eshkige aralar ǵana tozańdandyratyn jońyshqa aýadaı qajet.
Keıingi 30 jylda aralardyń 20 myńnan astam túri bolsa, sonyń 4 myńdaıy joıylǵan. Ǵalymdar: «Bul úrdis jalǵasa berse, 2035 jylǵa qaraı adamzat aralardan birjola aıyrylyp qalýy múmkin», – deıdi.
"Arasyz adamzat bir kún de ómir súre almaıdy. Aralar kishkentaı shópten bastap, alyp qarbyzdarǵa deıin tozańdandyrady. Aranyń qatysy joq ósimdik joq deýge bolady", - deıdi omartashy Floı Peres.
Anglıadaǵy jetekshi koróldik ekonomıkalyq qaýymdastyqtyń logotıpi ara beınesinde bolýy da kezdeısoq emes. Bul ıdeıany ekonomıka salasyndaǵy Nobel syılyǵynyń laýreaty Djeıms Mıd usynǵan. Osylaısha, ol ekonomıkalyq teorıada kúrdeli ıdeıanyń mysalyn izdegende shabyt alý úshin araǵa júgingen. Ekonomıkasy araǵa táýeldi elder Óıtkeni birqatar eldiń ekonomıkasy osy aralarǵa táýeldi. Máselen, qarapaıym banan. Latyn Amerıkasyndaǵy banan ósiretin kóshbasshy elder jyl saıyn orta eseppen 13 mıllıon tonna, Azıa 2 mıllıon tonna, Afrıka 600 myń tonnadan eksporttaıdy. Azıada maqta, maıly daqyldar men jemistiń alýan túri – negizgi aýylsharýashylyq ónimderi. Olar Qytaıdyń JİÓ-niń 4% quraıdy. Afrıka ekonomıkasy da jemister men kókónisterdiń erekshe túrlerin ósirý arqyly órkendep otyr. Al bul daqyldardyń barlyǵyn aralar tozańdandyrady. Bal aralaryn aıtpaǵanda, aranyń basqa túrlerinen keletin tabys jyl saıyn 30 mıllıard AQSH dollaryna jetedi. Soǵan qaramastan olardyń popýlásıasy jyl ótken saıyn azaıyp keledi. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, buǵan aýyl sharýashylyǵynda keńinen qoldanylatyn pestısıd kináli.
«Bul jándikterdiń qyrylýyna negizgi sebep – Varroa destructor parazıti, onymen kúresý óte qıyn. Sondaı-aq aralardy fermerler zıankestermen kúresý úshin qoldanatyn nıkotındi ınsektısıdter óltiredi. Budan bólek, beı-bereket qurylys saldarynan ekojúıeler buzylyp jatyr. Buǵan jahandyq jylynýdyń da teris áseri bar. Aralardyń jyldyq qyrylýy 20% deńgeıinde saqtalsa, 2035 jylǵa qaraı olar tolyǵymen joıylyp ketýi yqtımal», – Semúel Boff, entomolog.
Aralar joıylyp ketse, kıimsiz qalýyńyz da ǵajap emes. Qazirde áıelder kıiminiń 60%, erler kıiminiń 75% maqtadan turady. Óıtkeni maqta – kıim ónidirisine eń qajetti materıal. Al aralar osy maqtanyń ósýine jáne onyń jetilýine áser etedi. Ári maqta ónimderine degen suranys jyl saıyn artyp otyr. Eń qarapaıym jeıde men djınsy shalbarlar da osy maqtadan alynady. Bir ara ómirinde 5 gram bal beredi. Bir qasyq bal alý úshin ony jınaýǵa 200 ara tynbaı jumys isteıdi. Olar gúlderden 60 g balshyryn jınap, uıaǵa ákelý kerek. 200 aranyń salmaǵy – bar bolǵany 20 g. Aralardyń ómiriniń qysqa bolýynyń basty sebebi – osy qajyrly eńbegi.