Qaýipsizdik – qandaı jaǵdaıda júrseńiz de, eń birinshi oılaý kerek nárse.
Ernur.kz saıty shet elge, jat jerge saparlaıtyn bolsańyz, osy tusyn muqıat qarastyrýdy usynady, dep habarlaıdy aqshamnews.kz.
Óıtkeni, saıahat kezinde jaqsy demalý – jaıly meken, jyly sý, qum men ádemi peızajdan ǵana turmaıdy. Ózińizge tóngen bir ǵana qater qanshama áserdiń kúshin bir-aq sátte joıyp jiberedi. Azdaǵan kómek bolsyn, 2025 jyly týrıser úshin eń qaýipsiz sanalatyn elder tizimin usynamyz. Qaýipsizdik reıtıńi: medısınalyq qyzmet kórsetý sapasy, transporttyq ınfraqurylym, qylmystyq deńgeıi, terorıstik qaýip-qater, ekologıalyq jaǵdaı, tabıǵı apattar oryn alý jıiligi, halqynyń turmystyq deńgeıi men juqpaly aýrýlar, t.s.s. ártúrli krıterıılerdi qoldana otyryp jasalǵan.
SHVEISARIA
Sońǵy jyldary Shveısarıa Jahandyq beıbitshilik ındeksinde (Global Peace Index) eń beıbit elder qatarynyń aldyn bermeı júr. Munda urlyq, tonaý, avtokólik urlaý, basqa da usaq zańbuzýshylyqtardy qosa alǵanda, qylmys deńgeıi óte tómen. Elde kıberqylmysqa qarsy kúreste belsendi sharalar qabyldanǵan. Qoǵamdyq kólik júıesi de álemdegi eń qaýipsiz jáne tıimdilerdiń biri bolyp sanalady. Poıyzdar men avtobýstardyń tazalyǵy, ýaqtyly kelýi men qaýipsizdikti baqylaý júıeleri kóńilge senim uıalatady. Árkim ózin óz úıindegideı erkin sezinýine jaǵdaı jasalǵan.
ISLANDIA
Islandıa álemdegi eń qaýipsiz elderdiń biri ekeni kóptegen reıtıńter men statısıkamen dáleldengen. Bul kórsetkishti atalǵan el birneshe jyl qatarynan saqtap keledi. Munda qasaqana kisi óltirý deńgeıi 100 000 adamǵa shaqqanda shamamen 1,5 oqıǵa quraıdy. Kúsh kórsetý qylmystary da óte tómen deńgeıde. Al atys qarýyn paıdalaný jaǵdaılary múlde joq deýge bolady. Islandıadaǵy qaýipsizdiktiń kepili – erekshe saıası jáne áleýmettik júıesi, joǵary deńgeıdegi áleýmettik qoldaý men teńdik. Ásirese áıelder munda jeke saıahattaǵanda ózderin aıryqsha qaýipsiz jáne jaıly sezinedi eken. Ekonomıkalyq turaqtylyq pen jumyssyzdyq deńgeıiniń tómendigi de eldiń jalpy ál-aýqaty men qaýipsizdigine oń áserin tıgizedi.
KATAR
Qatar da týrızm úshin eń qaýipsiz elderdiń biri retinde tanyldy. 118 el arasynda qylmys ındeksi 13,3 jáne qaýipsizdik ındeksi 86,7 bolyp, birinshi orynǵa shyqty. Qatarda ınfraqurylym óte jaqsy damyǵan. Halqynyń ómir súrý deńgeıi óte joǵary. Sondaı-aq tazalyqty qamtamasyz etý baǵytynda «Qatar Clean» baǵdarlamasymen tanymal.Ool qonaqúı sektorynda joǵary gıgıenalyq standarttardy saqtaýǵa baǵyttalǵan.
AÝSTRIA
Avstrıa joǵary áleýmettik qorǵaý deńgeıi, qylmys deńgeıiniń tómendigi jáne tabıǵı apattardy basqarýdaǵy turaqtylyǵy arqasynda demalys úshin eń qaýipsiz elderdiń biri bolyp tur. Densaýlyq saqtaý júıesi joǵary sapamen jáne medısınalyq qyzmetterdiń qoljetimdiligimen erekshelenedi, Eýropadaǵy eń jaqsy kólik júıeleriniń biri osy elde. Jaqsy damyǵan avtojoldar men temirjol jelileri saparyńyzdy yńǵaıly ári qaýipsiz etedi.
FINLÁNDIA
Fınlándıa álemdik beıbitshilik ındeksinde 13-oryndy ıelendi. Bul eldegi qylmys deńgeıiniń tómendigi men turaqty jaǵdaıdy kórsetedi. Fınlándıanyń kólik júıesi jaqsy damyǵan, ol joldar, temirjoldar men qoǵamdyq kólik jelilerin qamtıdy, bul turǵyndar men týrıser úshin qozǵalys qaýipsizdigi men yńǵaılyǵyn qamtamasyz etedi. El qaýipsizdik sharalaryn qatań saqtaıdy, bul terorızm qaýpiniń tómen bolýyna múmkindik beredi. Geografıalyq ornalasýy men tótenshe jaǵdaılarǵa tıimdi áreket etý júıesiniń arqasynda Fınlándıa tabıǵı apattarǵa jaqsy daıyndalǵan.
NORVEGIA
Norvegıada qaýipsizdik sharalary bılik organdary tarapynan jaqsy rettelgen. Eń jıi kezdesetin qylmystar – urlyq jáne jol erejelerin buzý. Al kúsh qoldaný qylmystary jalpy kórsetkishtiń óte az bóligin quraıdy.
DANIA
Danıa jalǵyz saıahattaıtyn áıelder úshin qaýipsiz baǵyttar tiziminde birinshi oryn alady. Munda barlyq turǵyndar úshin qoljetimdi ámbebap densaýlyq saqtaý júıesi ornatylǵan. Elde medısınalyq qyzmetterdiń kópshiligi tegin usynylady. Memleket halyqtyń fızıkalyq densaýlyǵyna da jetkilikti kóńil bóledi. Qoǵamdyq kólik júıesi jaqsy damyǵan. Velosıpedshilerge arnalǵan jolaqtar óte kóp. Ekologıalyq jaǵdaıdy jaqsartý jáne turaqty damý baǵytynda belsendi jumys isteıdi. El túrli ekologıalyq bastamalar boıynsha álemde alǵashqy oryndarda tur. Tabıǵat resýrstaryn qorǵaý jáne lastanýdy azaıtý maqsatynda sharalar qabyldaıdy. Tabıǵı apattar qaýpi basqa eldermen salystyrǵanda áldeqaıda tómen.
Qaýipsizdikpen qatar, týrıser úshin qaýipti elder reıtıńi de jasalady. Bul tizimniń basynda Sırıa, Aýǵanstan, Irak, Sýdan, Somalı, Iemen, Kongo, Pákistan, Chad, Malı, Kolýmbıa tur. Atalǵan elderde qylmys deńgeıi joǵary, saıası hal-ahýaly turaqsyz, tabıǵı apat qaýpi de aıaq astynda. Áskerı qaıshylyqtar, quqyq qorǵaý isiniń jaqsy uıymdastyrylmaýy, medısınalyq qyzmet pen tótenshe jaǵdaılarda kórsetiletin kómektiń qoljetimsizdigi bul eldarge kelgisi keletin týrısi «Jeti ret ólshep, bir ret kesýge» ıtermeleıdi. Álemniń qaı túkpirinde bolsańyz da, qaýipsizdik organdarynan qamqorlyq suraýǵa quqylysyz.