Qazaqstannyń komýnaldyq sektoryna, sondaı-aq tabıǵı monopolıalar sýbektilerine (TMS) tarıfterdi belgileý jáne baqylaý prosesi tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý úshin qajetti ýákiletti organdar jumysynyń mańyzdy bóligi.
UEM salasyndaǵy memlekettik baqylaýdy QR Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń Tabıǵı monopolıalardy retteý komıteti (TMRK) júzege asyrady, dep habarlaıdy almaty-akshamy.kz.
Baqylaýdy júzege asyrý úshin QR UEM TMRK myna sharalardy qabyldaıdy:
ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly isterdi qozǵaıdy;
QR tabıǵı monopolıalar týraly zańnamasyn buzýshylyqtardy joıý týraly uıǵarym shyǵarady;
materıaldardy quqyq qorǵaý jáne basqa organdarǵa beredi.
Baqylaý barlyq TMS áreketterin qamtıdy. Mysaly, rettelip kórsetiletin memlekettik qyzmetterdi kórsetetin TMS qarajatynyń jumsalýyn baqylaý tarıftik smetalardyń jáne ınvestısıalyq baǵdarlamalardyń oryndalýy týraly jyldyq esepterdi qaraý arqyly júzege asyrylady.
Sondaı-aq, QR Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń TMRK salalyq memlekettik organdarmen jáne jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip ınvestısıalyq baǵdarlama is-sharalaryn iske asyrý úshin tutyný qarajatynyń maqsatty paıdalanylýyna baqylaýdy júzege asyrady. Monopolıserdi baqylaý úshin qoǵam men tehnıkalyq sarapshylardyń tartylýy da mańyzdy.
Eger TMS óz mindettemelerin oryndamasa, QR UEM TMRK tutynýshylarǵa qaıtarýdy qamtamasyz etedi, bul úshin ýaqytsha ótemdik tarıfter (ÝÓT) sıaqty qural qoldanylady. Bıyldyń ózinde qazaqstandyqtar 20 mlrd teńgege jýyq qarjyny qaıtaryp úlgerdi.
Tarıfterdi belgileý prosesiniń ashyqtyǵyn arttyrý úshin 2019 jyldan bastap «Monopolıs» (MB) derekter bazasy engizildi, onyń kómegimen TMS jáne áleýmettik mańyzdy naryq sýbektilerine (ÁMNS) ótinimderdi, esepterdi jáne habarlamalardy berý prosesi avtomattandyrylǵan.
2023 jyldyń 4 qyrkúıeginde tarıftik smetalardy jáne ınvestısıalyq baǵdarlamalardy bekitýge ótinimderdi sıfrlyq formatta jiberýden, qoǵamdyq tyńdaýlar týraly habarlandyrýlardy jarıalaýdan bastap, tarıfterdi belgileýdiń búkil prosesiniń ashyqtyǵy men jarıalyǵyn arttyratyn MB jańartylǵan nusqasy qoldanysqa engizildi, tarıfterdi jáne olardyń tarıftik smetalardy jáne ınvestısıalyq baǵdarlamalardy oryndaý týraly eseptilikke ózgertýler bekitildi.
Bul shara TMS ókilderiniń baqylaýshy organdardyń qyzmetkerlerimen ózara is-qımylyn joıý arqyly yqtımal sybaılas jemqorlyq táýekelderin barynsha azaıtýǵa baǵyttalǵan.
Bul rette MB jańartylǵan nusqasynda tarıftik smetanyń shyǵyn bóligin bap boıynsha toltyrý derekterdi taldaý jáne salystyrý múmkindigin, sondaı-aq tutynýshylar men barlyq tutynýshylar tarapynan baǵalar men tarıfterdiń táýelsiz monıtorıńin qamtamasyz etedi.
MB jańa nusqasy basqa memlekettik derekter bazalarymen jáne elektrondyq satyp alý platformalarymen biriktirilgen, bul olardyń senimdiligi úshin TMS usynǵan eseptilik derekterin tekserýge múmkindik beredi.
Sonymen qatar, 2022 jyldyń 1 qańtarynan bastap TMS satyp alýlary «Atameken» UKP aqparattyq júıesi — «Satyp alýdyń biryńǵaı terezesi» ıntegrasıalanǵan elektrondy formatqa tolyǵymen kóshirildi.
Bul sharalardyń barlyǵy satyp alý rásiminiń ashyqtyǵyn arttyrýǵa jáne áleýetti jetkizýshiler arasynda adal básekelestikke qol jetkizýge kómektesedi.
Bul rette monopolıserdiń qyzmetine baqylaýdy kúsheıtý maqsatynda 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap Táýekelderdi basqarý júıesi (TBJ) aıasynda memlekettik baqylaý tetigi avtomattandyrylady, tekserýler adamnyń qatysýynsyz taǵaıyndalady.
Sonymen qatar, TBJ baqylaý sýbektilerin táýekel deńgeıleri boıynsha bólý arqyly qolaısyz faktorlardyń paıda bolý yqtımaldyǵyn tómendetýge baǵyttalǵan. Sondaı-aq profılaktıkalyq tekserýler TMS men kásipkerlerdiń qyzmetine keshendi memlekettik baqylaýdy kúsheıtedi.
Nátıje - tutynýshylarǵa TMS jáne baqylaýshy organdar qyzmetiniń barynsha ashyqtyǵy, bul óz kezeginde sapaly qyzmetterdi úzdiksiz alýǵa jáne tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa kepildik beredi.
Mańyzdy másele: búginde naryqtyń jasyryn qatysýshylarynyń máselesi óte ótkir kúıinde qalyp otyr. Bul negizinen elimizdiń shalǵaı óńirlerinde derbes jumys isteıtin monopolıser (transformatorlardyń, stansıalardyń ıeleri jáne t. b.). Tıisinshe, is júzinde TMS bolǵanymen, mundaı kásipkerler memleket baqylaýynda emes, al olardyń qyzmetterin tutynýshylar tarıfterdiń negizsiz kóterilýinen, sapasyz qyzmetterdi kórsetýden jáne basqa da eleýli táýekelderden eshbir jaǵdaıda qorǵalmaǵan. Qazirdiń ózinde mundaı 28 kásipker anyqtalyp, baqylaýǵa alynǵanymen, is júzinde olardyń sany odan da kóp.
Halyqtyń qaýipsizdigi úshin mundaı kásipkerlerdiń barlyǵy baqylaýǵa alynyp, QR UEM TMRK reestrine engizilýi tıis. Bul máselede azamattardyń ózderi úlken ról atqarady: mundaı monopolısermen kezdesken árbir adam olar týraly ýákiletti organdarǵa habarlaýy mańyzdy. Qoǵamdyq pikir men azamattardyń habardarlyǵy memlekettik organdar tarapynan osy jasyryn naryq sýbektilerin baqylaý men retteýdi kúsheıtýdiń draıverine aınalýy tıis.