Jeltoqsan kóterilisiniń qaharmany Qýandyq Ermuhanbettiń «1 jyl, 11 aı, 3 kún» atty kitabynyń tusaýkeseri ótti.
Shyǵarmada avtordyń óz basynan keshken oqıǵalary, 1986 jyly qabyldanǵan resmı qujattar men qaýlylar toptastyrylǵan. Atalmysh kitapta sol zulmat kezeńdi arqaý etken oqıǵalar kezeń-kezeńimen baıandalǵan.
Avtor bastapqy beıbit sherýdi uıymdastyrýshy retinde KarLag-ta jazasyn ótep shyqqan soń, «Jeltoqsan» qoǵamdyq-saıası birlestigi men partıasyn quryp, yqpaldy qaıratkerlermen birge kóp jyldar boıy ádildik pen azattyq jolynda kúresken jeltoqsanshylardy aqtaýmen aınalysqan. Ári Jeltoqsan kóterilisiniń tarıh betterinde kórinis tabýyna, jastardyń sanasynda saqtalýyna yqpal etken.
«Kitapty jazyp shyǵarý aıaq-astynan oıǵa kelgen joq. 2019 jyly qarasha-jeltoqsan aılarynda áleý jelidegi paraqshama alǵashqy bólimderin jazýdy bastadym. Bastapqyda oqyrmandarym joq edi, bara-bara kóbeıe bastady. Sonymen qatar, Jeltoqsan kóterilisine qatysyp, jazyqsyz sottalyp ketken 110 adamnyń ómiri de kitap jazýǵa áser etti. Qazir qarap otyrsaq, Almaty qalasynda jyl saıyn «jeltoqsanshylar» uıymy kóbeıdi, jınalǵan saıyn árkim ár túrli aqparattar aıtyp, 200-deı adam kóz jumdy, sottalǵandar sany kóp degendeı alypqashpa aqparattar taratyp jatyr. Osy jaıttardyń aq-qarasyn osy kitapta aqtaryp, zerttep jazdyq. Ózim komısıa múshesi boldym, birneshe jyl Jeltoqsan kóterilisin zerttep, zerdeledim. M.Shahanovtyń kitaptarynda jazylmaǵan shyndyqtar jazyldy.Naqty dálelder, shynaıy jaıttar jazyldy kitabymyzda. «Jeltoqsandy» jalaý qylyp, ony jara dep tyrnaı berýdiń qajeti joq. Búgingi kúni bizder bul kóterilisti arhıvke qoıyp, bul ulttyń tarıhyndaǵy maqtanyshy dep qaraýymyz qajet. Mine osy jaıly kitabymda da atap óttim»,–deıdi kitaptyń avtory Qýandyq Ermuhanbet.
İs-shara Jambyl atyndaǵy jasóspirimder kitaphanasynda uıymdastyryldy. Kitaptyń tanystyrylymyna jeltoqsanshylar, qoǵam qaıratkerleri, zıaly qaýym ókilderi men jastar qatysty. Tarıhshy-ǵalymdar mundaı shyǵarmalardyń jaryq kórýi aldaǵy ýaqytta durys tujyrym shyǵarý jáne óskeleń urpaqqa Táýelsizdiktiń qadirin uǵyndyrýda taptyrmas qural ekendigin atap ótti.
«Men Ermuhanbetpen kópten beri tanyspyn. Ekeýmizdi tabystyrǵan Jeltoqsan kóterilisi. Tarıh betterinde óskeleń urpaqqa qaısarlyqty uǵyndyratyn Jeltoqsan kóterilisiniń ashylmaǵan, aqtarylmaǵan jaıttary kóp. Ermuhanbet osy kitaby arqyly biraz jaıttardy anyqtap berdi. Kitap jaıly aıtar bolsam, maǵan eki dúnıe unady. Onyń biri oqıǵadaǵy adamdardyń attarynyń ózgertýsiz jazylýy, ári tarıh betterine jańasha kózqaraspen qaraýy», – deıdi saıasatker Dos Kóshim.
«Ermuhanbetpen KazGÝ-dyń tarıh fakúltetinde qatar oqydyq. Biz qazaq bóliminde, ol KPSS tarıhy bóliminde edi.
Úsh bólimnen turatyn kitaptyń «Ómirimdi ózgertken Jeltoqsan» atty bóliminde Murat, Rashıd, Talǵat (marqum), Soıýzhan sıaqty grýppalastarymnyń aty júr, jaǵymdy-jaǵymsyz «dostar» retinde sıpattalatyndary da bar. Kitaptyń «Qarashańyraq - qasıetim», «Bizdi taǵdyr tabystyrdy» atty bólimderi de qyzyqty. Qýanarlyǵy, avtordyń saıası qýǵyn-súrginnen bastalǵan stýdenttik ómiriniń otbasy qundylyqtaryn saqtap qalýymen jáne jeke basynyń baqytymen aıaqtalýy boldy», – deıdi Kúlpash İlıasova esimdi apaıymyz.
Jeltoqsan oqıǵasy týraly shyndyqty kórsetýge tyrysqan Ermuhanbet aǵamyzdyń eńbegi erekshe. Jeltoqsan oqıǵasynyń 85 paıyzy osy kitapta kórinis tapty dep aıtsaq, artyq bolmas.
Ermuhanbet aǵamyz 1986 jyly Jeltoqsan kóterilisin uıymdastyrýshynyń biri retinde jáne Almaty alańyndaǵy qaqtyǵystar ortasynda bolǵany úshin 5 jyl bas bostandyǵynan aıyrylady. Qarlagtyń qatań tártiptegi eńbekpen túzeý kolonıasyna aıdalady.
Bastapqy úkim 2 jylǵa qysqartylyp, 1989 jyldyń 3 aqpan kúni, merziminen buryn bostandyq alǵan soń, oqýyna qaıta qabyldanyp, 1992 jyly tarıh jáne saıasattaný mamany dıplomyn alyp shyǵady.
Qýandyq Ermuhanbet 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin tekserý jónindegi parlamenttik komısıanyń quramynda, onyń jektekshisi M.Shahanovtyń qoǵamdyq kómekshisi bola júrip, jazyqsyz qurbandardy aqtaýǵa súbeli úles qosqan.