28 مامىر كۇنى تۇركياداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى ءوتتى. جوعارى سايلاۋ كەڭەسى قازىرگى پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ جەڭىسكە جەتكەنىن مالىمدەدى. ناتيجەسىندە الداعى بەس جىلداعى تۇرىك جۇرتىنىڭ بيلىك تىزگىنى ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى ەردوعاننىڭ قولىندا قالدى. ول قارسىلاسى كەمال كىلىچداروعلىن 4 پايىزدان اسا داۋىس باسىمدىعىمەن جەڭگەن.
تايىپ ەردوعاننىڭ ءۇشىنشى ونجىلدىقتاعى بيلىك ءداۋىرى باستالدى.
داۋىس بەرۋ قۇقىعىنا يە ءتۇركيا ازاماتتارى بۇل سايلاۋدا دا بەلسەندىلىك تانىتتى. جوعارى سايلاۋ كەڭەسىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ساياسي ناۋقانعا سايلاۋشىلاردىڭ 85 پايىزى قاتىسقان. 99،43 پايىز بيۋللەتەندەردى ساناۋ قورىتىندىسىنان كەيىن ءادپ ءتوراعاسى، ءىس باسىنداعى پرەزيدەنت ەردوعان 52،14 پايىز، رەسپۋبليكالىق حالىق پارتياسىنىڭ ليدەرى، ءارى وپپوزيسيالىق اليانستىڭ ورتاق كانديداتى كەمال كىلىچداروعلى 47،86 پايىز داۋىس جيناعانى ءمالىم بولدى. بۇل ەردوعاننىڭ ءوز قارسىلاسىنان 2 ميلليوننان اسا داۋىستى ارتىق جيناعانىن كورسەتەدى.
تۇركيانىڭ جوعارى سايلاۋ كەڭەسىنىڭ العاشقى قورىتىندىسىنان كەيىن ەردوعان: «سايلاۋدا تۇركيا جەڭىسكە جەتتى، – دەدى، ءارى، – الداعى بەس جىلدا ەلدى قايتادان باسقارۋدى سەنىپ تاپسىرعانى ءۇشىن ەلىمىزدىڭ ءاربىر مۇشەسىنە العىس ايتامىن»، – دەگەن مالىمدەمەسىن جاسادى. ال كىلىچداروعلى كەزەكتى سايلاۋدى «سوڭعى جىلدارداعى ەڭ ادىلەتسىز سايلاۋ» دەپ باعالادى. سونداي-اق، تۇركيادا دەموكراتيا ءۇشىن كۇرەستى جالعاستىرۋعا ۋادە بەردى.
داۋىس بەرۋدىڭ قورىتىندى ءناتيجەسى ءالى جاريالانبادى. ءبىراق قاداعالاۋشىلار قالعان 0،53 پايىز داۋىس قازىرگى ناتيجەگە ۇلكەن ءوزگەرىس اكەلمەيتىنىن ايتادى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، ەردوعان سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەنىمەن وعان قارسى داۋىس بەرۋشىلەردىڭ سانى دا ەل ازاماتتارىنىڭ اۋقىمدى بولىگىن يەلەندى. بۇنىڭ ءوزى ەلدەگى ساياسي ءبولىنىستىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن اڭعارتىپ وتىر. سايلاۋ ناتيجەسى 20 جىلدان بەرى بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ كەلە جاتقان ەردوعاننىڭ ءۇشىنشى ونجىلدىقتاعى بيلىك ءداۋىرىنىڭ باستالعانىن بىلدىرەدى. وسىعان بايلانىستى سىن-پىكىر دە كوپتەپ ايتىلۋدا. ونىڭ ساياساتىن سىناۋشىلار جاعىنان «دەموكراتياعا نۇقسان كەلتىردى، ءوزىن سىناۋشىلاردى قاماۋعا الدى جانە بيلىكتى ورتالىقتاندىردى» دەيتىن ايىپتار ءجيى ايتىلادى. كەزەكتى سايلاۋدا ول «ۇلتشىلدىق كارتاسىن ويناۋ ارقىلى جەڭىسكە جەتتى» دەپ سىناپ جاتقاندار دا جوق ەمەس.
ال ەردوعان بيلىگىن قولداۋشىلاردىڭ دا ءوز ۋاجدەرى بار. تۇركيانىڭ باتىستىق وداقتاستارىمەن كۇردەلى قارىم-قاتىناستارىندا، سونداي-اق، سيريا مەن ۋكراينا سەكىلدى كورشى ەلدەردەگى ءقاۋىپتى سىناقتاردا ەلگە كۇشتى كوشباسشى كەرەك دەپ سانايدى. سايلاۋ الدىنداعى اگيتاسيالىق جۇمىستارىندا ەردوعان كومانداسى وسى كوزقاراستى ءوز جاقتاستارىنا مىقتاپ سىڭىرە العانىن كورەمىز. ءتىپتى، پرەزيدەنت ەردوعان دا وپپوزيسيالىق كانديداتتى «تەرروريزمگە قارسى تىم جۇمساق» ساياساتكەر رەتىندە سىناعانى بار. ونىڭ جاقتاۋشىلارى رەسپۋبليكالىق حالىق پارتياسىنىڭ ليدەرىن جانە وپپوزيسيالىق اليانستى تۇركيا مۇددەسىن باتىستىق دەرجاۆالارعا جىعىپ بەرەدى دەيتىن كوزقاراستارى دا الەۋمەتتىك جەلىدەن ءجيى كەزدەسەدى.
رەجەپ تايىپ ەردوعان بيلىگى كەزىندە تۇركيا سىرتقى ساياساتتا ىرىقتىلىق تانىتا تۇسكەنى ءمالىم. باتىسقا، اسىرەسە، شەكارالاس جاتقان ەو ەلدەرى ءۇشىن ەردوعان «ىڭعايلى» تۇلعا سانالمايدى. بۇل جەرورتا تەڭىزىندەگى تابيعي گازدى ءوندىرۋ بويىنشا يتاليامەن بولعان باسەكەدە، تالاستى ارالدار ماسەلەسىندەگى گرەكيامەن تەكەتىرەستە جانە بوسقىندار ءىسى بويىنشا ەۋروداقپەن بولعان كىربەڭدىكتەردە انىق بايقالدى. ونىڭ ۇستىنە، ەۋروپا ەلدەرى كونسەرۆاتيۆتىك باعىتتاعى ساياساتكەردىڭ تۇركيانى ءدىني مەملەكەتكە اينالدىرىپ جىبەرۋىنەن الاڭدايدى. كەرىسىنشە، تاياۋ-شىعىس قاقپاسى سانالاتىن انادولى تۇبەگى اشىق، دەموكراتيالى جۇرت رەتىندە ساقتالىپ قالۋىن قالايدى. ال ۋكرايناداعى سوعىستا ناتو- داعى وداقتاستارى مەن باتىس ەلدەرىنىڭ ءۇمىتى اقتالماي قالعانى تاعى بار. ولار تۇركيانىڭ تۇبەگەيلى ۋكراينانى قولداۋشى رەتىندە تۇرۋىن ءۇمىت ەتكەن، ءبىراق ەردوعان پۋتينمەن قارىم-قاتىناستى بۇرىنعىشا ساقتاپ قالدى.
ارينە، انكارا بيلىگى اۋىسىپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولمايتىنىن بۇعان دەيىن سالا ەكسپەرتتەرى ايتىپ كەتكەن بولاتىن. دەگەنمەن، كىلىچداروعلىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى مەن كەيبىر مالىمدەمەلەرىنە بايلانىستى الاڭداۋشىلىق تا بولدى. تۇركيا بيلىگىندە ەردوعاننىڭ قالۋى تۇركى ەلدەرىمەن، سونىڭ ىشىندە ورتا ازياداعى ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىق بايلانىستاردىڭ ءۇردىسى ءداستۇرگە ساي ساقتالىپ قالاتىنىنان دەرەك بەرەدى. وسى ورايدا «پرەزيدەنت ەردوعان ەندىگى جەردە ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا قاي باعىتقا باسىمدىق بەرۋى مۇمكىن؟» دەگەن سۇراقتى حالىقارالىق قاتىناستار مامانى اينۇر نوعايەۆا حانىمعا قويىپ كورگەن ەدىك.
اينۇر نوعايەۆا، تۇركياداعى بينالي يىلدىرىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇسىنىس ەتىلگەن پروفەسسورى:
«تۇركيا عاسىرى باستالدى»
رەجەپ تايىپ ەردوعان سايلاۋدان كەيىنگى مالىمدەمەسىندە ءوزىن قولداۋشىلاردىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ پرەزيدەنتى ەكەنىن جانە «تۇركيا عاسىرى باستالعانىن» جەتكىزدى. بۇعان قاراپ، سىرتقى ساياساتتا قازىرگە دەيىن ۇستانىپ كەلگەن كوپۆەكتورلى ساياساتىن جالعاستىرا بەرەتىنىن بولجايمىز. ءارى ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا ءمان بەرەدى دەپ ويلايمىن. اسىرەسە، قاۋىپسىزدىك-اسكەري ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق سالالارىن دامىتۋعا كۇش سالادى. قازاقستان جانە وزگە تۇركى مەملەكەتتەرىنە بۇل جەڭىس وتە ءتيىمدى، سەبەبى كوپ تۇرعىدان، اسىرەسە وسى تەحنولوگيا ترانسفەرتى، ت.ب. مۇمكىندىكتەردى ءبىز دە ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك.