مۋزەي ءىسى – بۇل تەك جادىگەرلەردى ساقتاۋ عانا ەمەس، ولاردى دۇرىس زەرتتەپ، كەلۋشىگە ءتيىمدى ۇسىنۋ ونەرى. وسى باعىتتا 24-28 اقپان كۇندەرى تاعىلىمدامادان ءوتۋ ماقساتىندا تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن، «تۇركسوي» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى قالاسى مۋزەيلەر بىرلەستىگىنىڭ 6 قىزمەتكەرى تۇركيانىڭ ىستامبۇل جانە انكارا قالالارىنا ساپار شەگىپ، مۋزەي سالاسىنداعى زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن رەستاۆراسيا ادىستەرىن زەرتتەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.
تۇركيا – مادەنيەتى تەرەڭ، تاريحى باي ەل. وسمانلى، سەلجۇك، ۆيزانتيا داۋىرلەرى مۇرا رەتىندە كوپتەگەن تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن ونەر تۋىندىلارىن قالدىرعان. بۇل بايلىق تۇركيا مۋزەيلەرىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە نەگىز بولدى. سولاردىڭ ىشىندەگى «ىستامبۇل ارحەولوگيالىق مۋزەيىن»، «دولماباحچە» جانە «توپكاپى» سارايلارىن، «اييا-سوفيا» مەشىتىن ءوز كوزىمىزبەن كورۋ بىزگە ۇلكەن ىزدەنىستەر مەن ەرەكشە اسەر سىيلادى.
ساپارىمىزدىڭ العاشقى كۇنى ءدارىس ىستامبۇلداعى «رەستاۆراسيا جانە كونسەرۆاسيا ورتالىق جانە ايماقتىق زەرتحانا ديرەكسياسىندا» ءوتتى. ورتالىق ءارتۇرلى ماتەريالداردان جاسالعان جادىگەرلەردى (تاس، ماتا، مەتالل، كەراميكا، اعاش، كىلەمدەر جانە ت.ب.) عىلىمي نەگىزدە زەرتتەپ، ولاردى ۇزاق مەرزىمگە ساقتاۋدىڭ ادىستەرىن جاسايدى. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىقتا 11 زەرتحانا جانە 80-گە جۋىق مامان ەڭبەك ەتۋدە. جادىگەرلەردىڭ ساقتالۋ جاعدايىن باقىلاۋ ماقساتىندا جىلىنا ەكى رەت مۋزەيلەرگە بارىپ، ەكسپوناتتارعا ساراپتاما جۇرگىزىپ وتىرادى. ءاربىر جادىگەرگە ارنايى تەمپەراتۋرالىق رەجيم بەلگىلەنىپ، مۋزەي عيماراتىنىڭ ساقتاۋ تالاپتارىنا ساي بولۋى دا وسى مەكەمەنىڭ باقىلاۋىندا.
زەرتحانا ءتۇرلى زاماناۋي قۇرىلعىلارمەن جابدىقتالعان. ولاردىڭ ىشىندە رەنتگەن-اپپاراتتار، سپەكترومەترلەر، 3D سكانەرلەر مەن ميكروسكوپتار بار. مۋزەيلەردىڭ كورمەگە جادىگەرلەر شىعارۋىنا دا وسى ورتالىق كومەكتەسەدى. جادىگەرلەردى وزگە ادامنىڭ قولى تيمەس ءۇشىن ارنايى ىڭعايلى قوراپقا سالادى. كوبىنەسە تەمپەراتۋرا مەن ىلعالدىلىق دەڭگەيىن ساقتايتىن، دىرىلگە ءتوزىمدى اعاش نەمەسە پلاستيك جاشىكتەر قولدانىلادى. ولاردى جاساۋعا جەلىم مەن سكوچ قولدانىلمايدى، بۇل جادىگەرلەردىڭ تابيعي جاعدايىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مۋزەي قورىنان زەرتحاناعا تۇسكەن جادىگەرگە زەرتتەۋ جاسالىپ، قالپىنا كەلتىرۋ باستالادى. قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىن ەمەس جادىگەرلەردى ساقتاۋعا جىبەرەدى. ورتالىق ماماندارى تاريحي جادىگەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋ پروسەسىن جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ، بىزگە پراكتيكالىق جۇمىستارىنىڭ كەيبىر كەزەڭدەرىن كورسەتتى.
ەڭ ەستە قالعان ساتتەردىڭ ءبىرى – ميكروسكوپ ارقىلى مينەرالدى تاستاردى زەرتتەۋ جانە كىلەمدەردى قالپىنا كەلتىرۋ ادىستەرىمەن تانىسۋىمىز بولدى. رەستاۆراتورلار تاستاردى ارنايى قۇرالدارمەن تازارتىپ، ميكروسكوپ كومەگىمەن ىشىندەگى كىشكەنتاي بولشەكتەردى زەرتتەۋ تاسىلدەرىن كورسەتتى. سونىمەن قاتار، كىلەمدەردى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ نازىك جانە كۇردەلى پروسەسس ەكەنىن بايقادىق. ماماندار جىپتەردىڭ ءتۇپنۇسقا ماتەريالى مەن بوياۋىن بارىنشا ساقتاي وتىرىپ، ولاردى مۇقيات وڭدەيدى.
ورتالىقتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – كەيدە رەستاۆراسيالىق جۇمىستاردى كەلۋشىلەردىڭ كوز الدىندا جۇرگىزۋ تاجىريبەسى. مۇنداي اشىق رەستاۆراسيا ءبىلىم بەرۋ مەن مادەني اعارتۋ قۇرالى رەتىندە وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ەگەر بەلگىلى ءبىر ەكسپوناتتى تاسىمالداۋ مۇمكىن بولماسا، ورتالىقتىڭ ماماندارى تىكەلەي سول جەرگە بارىپ، رەستاۆراسيالىق جۇمىستاردى ورنىندا جۇرگىزەدى. بۇل – تاريحي جادىگەرلەردىڭ ءبۇلىنۋ ءقاۋپىن ازايتۋدىڭ جانە ولاردى ءوز تاريحي كونتەكستىندە ساقتاۋدىڭ ءتيىمدى جولى.
ساپارىمىزدىڭ ەكىنشى كۇنى ىستامبۇل ارحەولوگيالىق مۋزەيىندە ءوتتى. بۇل مۋزەي الەمدەگى ۇزدىك بەس ارحەولوگيالىق مۋزەيدىڭ قاتارىنا كىرەدى. ءبىز ءۇشىن بۇل كۇننىڭ باستى وقيعاسى – مۋزەي ديرەكتورى راحمي اسالدىڭ ءدارىسى بولدى. ونىڭ سوزىنەن مۋزەي ىسىنە دەگەن تەرەڭ ءبىلىمى مەن كاسىبي شەبەرلىگى بىردەن سەزىلدى.
مۋزەيدىڭ رەستاۆراسياعا دەيىنگى كەزەڭى، مۋزەي ەكسپوناتتارىنا جارىقتىڭ قويىلۋى، زالداردىڭ تۇستەرىن تاقىرىپقا سايكەس وزگەرتۋ سياقتى ماڭىزدى اسپەكتىلەر كەڭىنەن تالقىلاندى. ءاربىر بولشەك كەلۋشىلەردىڭ مۋزەيدى قابىلداۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن بايقادىق.
ىستامبۇل ارحەولوگيالىق مۋزەيىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – جىل سايىن 3000 جاڭا ەكسپونات قابىلدايتىنى. بۇل جادىگەرلەر عىلىمي زەرتتەۋلەردەن ءوتىپ، ءتيىستى رەستاۆراسيا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەننەن كەيىن مۋزەي قورىنا ەنگىزىلەدى.
ساپارىمىزدىڭ كەلەسى كۇندەرى ىستامبۇل قالاسىنداعى ەڭ تانىمال مۋزەيلەردى ارالاۋعا ارنالدى. ولاردىڭ ىشىندە «تۇرىك جانە يسلام ونەرى مۋزەيى»، «دولماباحچە» جانە «توپكاپى» سارايلارى، الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجانى سانالاتىن «اييا-سوفيا» مەشىتى بار.
28 اقپان كۇنى تۇركيانىڭ جۇرەگى سانالاتىن انكارا قالاسىنىڭ مۋزەيلەرىنە ساپار شەكتىك. الدىمەن مۇستافا كەمال اتاتۇرىك ماۆزولەيىنە توقتادىق. ودان كەيىن باعىتىمىز «15 شىلدە دەموكراتيا مۋزەيىنە» جالعاستى. بۇل مۋزەي تۇركيا تاريحىنداعى ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى – 2016 جىلعى 15 شىلدە كۇنگى توڭكەرىس ارەكەتى مەن حالىقتىڭ دەموكراتيانى قورعاۋ جولىنداعى كۇرەسىنە ارنالعان. ەكسپوزيسيا سيفرلىق تەحنولوگيالار، ينتەراكتيۆتى ينستاللياسيالار، بەينەماتەريالدار ارقىلى وقيعانىڭ حرونولوگياسىن جان-جاقتى كورسەتەدى.
تاعىلىمدامانىڭ قورىتىندى بولىمىندە الماتى قالاسى مۋزەيلەر بىرلەستىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ارنايى سەرتيفيكاتتار تابىستالدى. ماراپاتتاۋ راسىمىنە «تۇركسوي» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى سۇلتان رايەۆ جانە تۇركيا مادەنيەت مينيسترلىگىنە قاراستى مادەني مۇرا جانە مۋزەيلەر باس باسقارماسىنىڭ قازبا زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءۇمۇت گيۋرگيۋلۋ قاتىستى.
بۇل تاعىلىمداما ءبىز ءۇشىن تەك كاسىبي تاجىريبە عانا ەمەس، ۇلكەن ءبىلىم ساپارىنا اينالدى. تۇركياداعى مۋزەي سالاسىنىڭ ماماندارىنىڭ قوناقجايلىعى مەن كاسىبيلىگى بىزگە ەرەكشە اسەر قالدىردى. بۇل تاعىلىمداما ەكى ەل مۋزەيلەرى اراسىنداعى بولاشاق ىنتىماقتاستىققا نەگىز بولعان ماڭىزدى قادام دەپ بىلەمىز. سونداي-اق، كەلگەن كۇننەن باستاپ قامقورلىق تانىتىپ، باعدارلاما بارىسىندا ءاردايىم جانىمىزدان تابىلعان بارىش-دجاۆيد ميۋۆسيۋمليۋ مىرزاعا ايرىقشا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز!